Magistratura bólimi ximiya texnologiya fakulteti

III-bobga juwmaq
Qızılqum fosforit unın 93 %-li sulfat kislotada eki basqıshlı sistema boyınsha bóleklew arqalı dánedarlanǵan superfosfat alıw procesi izertlew etildi. Bunda fosfat shiyki zatın sulfat kislota menen fosforitdan fosfor kislotası ekstraktsiyasini angidrit rejimde bóleklew procesiniń teoriyalıq tiykarları kórip shıǵıldı. Anıqlandiki, 1000 kg fosforit uniga 870, 53 kg sulfat kislotası monogidrati yamasa 936 kg 93 %-li sulfat kislotası sarp etiw etiledi. Bunda 242, 10 kg fosfor kislotası payda boladı, odan monokal'tsiyfosfat payda etiw ushın bolsa 172, 84 kg fosforit onı sarplanadı.
Kameralı usılda fosfat shiyki zattı sulfat kislotasda bóleklew múddetin kemeytiw maqsetinde dánedarl superfosfat alıwdıń eki basqıshlı usılı usınıs etildi, usıldı mohityai sonnan ibarat, Ulıwma fosforitning 70-80% i N3 RO4 payda etiwge stexiometriyadan 100-105% normada 93 %-li sulfat kislotası menen bóleklenedi, keyinirek payda bolǵan koncentralnagan fosfor kislota hám angidritli massaǵa qalǵan bólim (20 -30%) fosforit beriledi hám monokal'tsiy fosfat payda etiledi.
Fosfor kislotasın payda etiwde sulfat kislotanıń frankolit menen reakciyası baradı (1- basqıshda ):
Ca₁₀P_5,2C_0,8O_23,2F_1,8OH+10H₂SO₄ → 5,2H₃PO₄+10CaSO₄+0,8CO₂+1,8HF+1,8H₂O
Frankolitning keyingi fosfor kislotası menen bólekleniw reakciyası baradı (2-basqıshda ):
Cа₁₀P_5,2C_0,8O_23,2F_1,8OH+14,8H₃PO₄+8,2H₂O 10Ca(H₂PO₄)₂+1,8НF+0,8CO₂
Eki basqıshlı usıl boyınsha fosfat x joqarı bolsa, reaktsion massada erkin ashqıltımlıq muǵdarı sonsha joqarı boladı.
Dánedarlanǵan superfosfat alıwdıń ekinshi basqıshında N₃ RO₄ erkin ni naǵız ózi FU menen neytrallandi. FU norması monokal'tsiyfosfat payda etiwge stexiometriyadan 100 den 200% ga ózgertirildi. Bunda H₂ SO₄ ulıwma norması (fosfat shiyki zatın bóleklewdiń 1-shi hám 2-shi basqıshları qosılǵanda ) monokal'tsiyfosfat payda etiwde 97, 3 ten 111, 6% gachani quradı. Erkin ashqıltımlıq hám ónimler degi R₂ O₅ forması ózlesiwsheń hám suwda eriwsheń muǵdarların inabatqa alǵan halda fosforit uninıń maqul túsetuǵın normasın 200% (H₂ SO₄ ulıwma normasında 97, 3%) dep esaplaw múmkin. Bul jaǵdayda ónimde R₂ O₅ erkin muǵdarı 5% ten artpaydi, R₂ O₅ umum.- 11, 06%, R₂ O₅ o'zl.: R₂ O₅ umum. = 91, 77% hám R₂ O₅ suv. eruv.: R₂ O₅ umum. = 79, 20% hám danalar bekkemligi 1, 2 MPa ni quraydı.
Atap ótiw kerekki, reaktsion massada ızǵarlıq muǵdarı jetiwmasligi sebepli danalar payda bolıwı hám danalar bekkemligi jetkilikli dárejede bolmaydı. Bul unamsız jaǵdaydı jónge salıw qılıw maqsetinde neytrallanǵan ónimdi dánedarlash procesi málim muǵdardaǵı suw qatnasıwında ámelge asırıldı. Bunda suw muǵdarın 100 g ónimge salıstırǵanda 12 den 17% ge shekem N2 O ózgertirildi. Bul jaǵdayda hár túrlı ólshemde domalaq formadaǵı jetkilikli dárejede qattı danalar payda boladı. Rentgenografik analiz usıllarda anıqlandi, ónim monokal'tsiyfosfat hám dikal'tsiyfosfat hám olardı monogidratlari, kal'tsiy sulfat angidriti hám yarım gidratidan shólkemlesken. Eń tiykarǵısı, tayın ónimniń barlıq úlgilerinde N₃ RO_{4 erkin} 1, 5-2, 5% ten aspaydı (ónimler baslanǵısh fosforli tóginler esaplandı, bunda tańsıq ammiak bolmaydı. Olar barlıq túrdegi topraqlar hám barlıq túrdegi awıl xojalıq eginlerinde gúzgı súdigarda salıw ushın nátiyjeli qollanıladı.
Laboratoriya tájiriybeleri nátiyjeleri tiykarında Qızılqum fosforit onı eki basqıshlı qayta islew jolı menen dánedarlanǵan superfosfat óndirisiniń texnologiyalıq sisteması usınıs etildi, materiallıq balans esaplandı, tiykarǵı texnologiyalıq apparatlar tańlandı. Texnikalıq-ekonomikalıq esaplar kórsetedi, kameralı usılǵa qaraǵanda 1 tonna dánedarlanǵan superfosfat óndirisinen alınatuǵın kárxana paydası 135 mıń swmdi quraydı.