Magistratura bólimi ximiya texnologiya fakulteti

§3. 6. III-bap boyınsha juwmaq
ISLENILGEN JUMIS BOYINSHA TIYKARG NATIYJELER
Dissertatsiyanıń “Baslanǵısh fosforli tóginler: ápiwayı, bayıtılǵan hám qos superfosfatlar alıw usıllari” dep atalǵan birinshi bapı, adaiyotlar túsindiriwinen ibarat bolıp, ol jaǵdayda Qızılqum fosforit shiyki zatınining klassifikaciyası berilgen. Onı bayıtıw usılları kórip usılları hám ximiyalıq hám fizikalıq-ximiyalıq analizler ótkeriw usılları tolıq aytılǵan. Dissertatsiyanıń úshinshi bapı “Oraylıq qızılqum mineralogik quramı hám olardı ápiwayı superfosfatga qayta islew” dep atalǵan úshinshi bapta kameralı usılda fosfat shiyki zatın sulfat kislotası menen bóleklew múddetin kemeytiw maqsetinde dánedarlanǵan superfosfat alıwdıń eki basqıshlı usılı usınıs etildi, onıń mánisi 70-80% fosforitni N3 RO4 payda etiwge stexiometriyadan 100-105% normada koncentrlanǵan sulfat kislotası menen bóleklew, keyinirek angidrit massaǵa qalǵan bólim (20 -30%) fosforit menen qayta islewden ibarat.
Tájiriybelerde fosfat shiyki zatın koncentrlanǵan sulfat kislotası menen minimal muǵdardaǵı suw sharayatında fosfor kislotası ekstraktsiyasini angidrit rejimde bóleklew procesiniń teoriyalıq tiykarları kórip shıǵılǵan. Bunnan tısqarı Oraylıq Qızılqumning fosforit onı ximiyalıq hám mineralogik quramları esaplanǵan. Ximiyalıq hám mineralogik quramları tayanǵan halda ápiwayı superfosfat alıwda sulfat kislotasınıń tolıq norması esaplab shıǵılǵan. Sulfat kislotası norması hám waqıtqa baylanıslı túrde eki basqıshlı bóleklew usılında ápiwayı superfosfat alıw procesi izertlew etilgen. Alınǵan ápiwayı superfosfat úlgileriniń ximiyalıq hám fizikalıq-ximiyalıq analizleri ótkerilgen. Eki basqıshlı usılda dánedar ápiwayı superfosfat alıwdıń materiallıq balansı hám texnologiyalıq sisteması keltirilgen. Hár bir bap boyınsha juwmaq hám usınıslardıń qısqasha klassifikaciyası :
I-babqa juwmaq
Baspa etilgen ilimiy-texnikalıq dereklerdiń analizi sonı kórsetdiki, jer sharı xalqınıń k Házirgi kúnde Oraylıq hám Qubla Amerika, Qitoy hám Qubla -batıs Aziya mámleketleri ápiwayı superfosfatıniń tiykarǵı qarıydarları esaplanadı. Mısalı, Indiya 4, 5 mln. t fosforli tógin paydalanıp, odan tısqarı 3 mln. t MAF hám DAF import etedi. Qitayda 65 orta hám iri kárxanalar ápiwayı hám ammoniylashgan superfosfat islep shıǵariwshı menen shuǵıllanadı. Ózbekstanda «Kukon superfosfat zavodi» hám «Elektrokimyozavod» QK-AJ ápiwayı superfosfat islep shıǵaradı. «Ammofos-Maksam» AJ ápiwayı superfosfatdan tısqarı bayıtılǵan superfosfat islep shıǵaradı.
Ápiwayı superfosfat tábiy fosforatlarni sulfat kislotalı bóleklew jolı menen tógini kameralı, aǵımlı hám kameralı -aǵımlı usıllarda islep shiǵarıladı.
Kameralı usıldıń kemshiligi - reaktsion superfosfat massası bazada 6 -10 sutkada saqlanadı, bul bolsa uzaq waqıt talap etedi, odan tısqarı atmosferaǵa uwlı zatlı ftor gazları shıǵıp ketedi. Sol sebepli aǵımlı usıl ámeliy tárepten áhmiyetke iye. Buǵan baylanıslı, jedel hám puxta islenbelerdiń ilimiy-texnikalıq sheshimlerin tıykarlaytuǵın tómendegi jónelislerde: tómen sortlı fosforitlarni koncentrlanǵan sulfat kislotası menen angidrit rejiminde eki basqıshlı bóleklew usıl boyınsha maqul túsetuǵın texnologiyalıq parametrlerin tabıw ; dánedarlanǵan superfosfat alıwdıń nátiyjeli texnologiyasın islep shıǵıwǵa bólek itibar qaratılıp atır. Bul wazıypalar usı dissertatsiya jumısınıń tuwrıdan-tuwrı wazıypası esaplanadı. Qızılqum fosforitini eki basqıshlı bóleklew jolı menen ápiwayı superfosfat alıw procesi sol kunge shekem kórip shıǵılmaǵan. Fosfat shiyki zatın bóleklew ushın 93% koncentrtsiyadagi H2 SO4 paydalanıw usınıs etilgen.