Masalan, bozor iqtisodiyotining hozirgi bosqichlarida yangi korxona, firmalar tashkil topayotgan va ular to‘g‘risida aniq axborot mavjud bo‘lmagan sharoitda birinchi savolga javob berish juda muhim. Ikkinchi savolni kredit oluvchi tomon to‘ldirishi, uning moliyaviy ahvoli, undagi hisob-kitoblar holati, auditorlik tekshiruvlari bo‘yicha hisobotlar va xulosalar, korxona balansi, pul oqimi to‘g‘risida hisobot, daromadlar va boshqalar to‘g‘risida ma’lumotlar bank uchun zarur hamda bu hujjatlarning mavjudligi korxonaning o‘z moliyaviy resurslarini muvaffaqiyatli boshqarayotganligidan dalolat berishi mumkin. Uchinichi savolda esa bank u berayotgan kredit uning kredit portfeliga mos keladimi yoki yo‘qmi shuni aniqlashi lozim. Agar bu beriladigan kredit bankning kredit portfelini yanada ko‘proq diversifikatsiyalanishiga olib kelsa, bu bankning kredit portfeli riskini kamaytiradi. - Masalan, bozor iqtisodiyotining hozirgi bosqichlarida yangi korxona, firmalar tashkil topayotgan va ular to‘g‘risida aniq axborot mavjud bo‘lmagan sharoitda birinchi savolga javob berish juda muhim. Ikkinchi savolni kredit oluvchi tomon to‘ldirishi, uning moliyaviy ahvoli, undagi hisob-kitoblar holati, auditorlik tekshiruvlari bo‘yicha hisobotlar va xulosalar, korxona balansi, pul oqimi to‘g‘risida hisobot, daromadlar va boshqalar to‘g‘risida ma’lumotlar bank uchun zarur hamda bu hujjatlarning mavjudligi korxonaning o‘z moliyaviy resurslarini muvaffaqiyatli boshqarayotganligidan dalolat berishi mumkin. Uchinichi savolda esa bank u berayotgan kredit uning kredit portfeliga mos keladimi yoki yo‘qmi shuni aniqlashi lozim. Agar bu beriladigan kredit bankning kredit portfelini yanada ko‘proq diversifikatsiyalanishiga olib kelsa, bu bankning kredit portfeli riskini kamaytiradi.
Tijorat banklari faoliyatida kreditlash jarayonida yuzaga keldaigan kredit risklarini aniqlash, ularning risk darajasini baholash va ularni samarali bioshqarish banklar faoliyatida yuzaga keladiga risklarning hajmi va ta’sir doirasini belgilab beradi. Shu bois, bank risklarining ichida asosiy o’rinni egallovchi kredit risklarining ta’sir darajasini kamaytirish banklarning daromadlari va foyda olish imkoniyatini kengaytiradi. Bizning fikrimizcha tijorat banklari faoliyatida kredit risklarining yuzaga kelishining bosh sabablarida biri- bank tomonidan mijozning kreditga layoqatliligini to’g’ri baholashdir. Chunki kredit oluvchi mijozning kreditga layoqatliligi va moliyaviy ahvolini oldindan aniq va to’g’ri tahlil qilib baho bermaslik, bank tomonidan ajratilgan kreditning riskli yoki muammoli kreditga aylanishiga olib keladi. Bu jarayon to’g’risida fikr yuritar ekanmiz, ta’kidlashimiz kerakki, har bir mamalakatda kredit oluvchi subektning kredit olish imkoniyatini baholashga o’zining mustaqil yondashuvi mavjud. Kreditga layoqatlilikning har bir sinfdagi korxonalarga banklar xar xil kredit munosabatlari tuza oladilar. 1-sinfga mansub qarz oluvchilarga bank kredit liniyasi ochishi, kontokorrent hisob rakami bo'yicha kredit berishi, boshqa qarz oluvchilarga nisbatan past foizlarda ishonchli kreditlar berishi, kreditlar bo'yicha ta'minganlik talab qilinmasligi mumkin. 2-sinfga mansub qarz oluvchilarga esa umumiy asoslarda va odatdagi tartibda, ya'ni majburiyatni muvofik shaklda ta'minlanishi (kafolat, garov, kafillik) shartlari asosida kredit beriladi., agar uning qo'shimcha ko'rsatkichlari ijobiy holda bo'lsa, unda unga imtiyozlar berilishi mumkin, ammo ishonchli kreditlar berilmaydi. Bank uchun 3-sinfga mansub korxonalarni kreditlash jiddiy risklar bilan bog'liqdir. Shuning uchun ular kamdan kam holatlarda va yuqori turadigan korxonalar kafolati hamda mulkni garovga qo'ygan holatda eng yuqori foizlarda kreditlanadilar. Risklarni boshqarish daromad bilan risk o’rtasidagi optimal nisbatni topish, mavjud riskni minimallashtirishni o‘z ichiga oladi. Agar risklarni oldini olishning to‘liq imkoniyati bo‘lmasa, u holda oxirgi manba — bu riskni boshqarish usuli hisoblanadi. - Tijorat banklari faoliyatida kreditlash jarayonida yuzaga keldaigan kredit risklarini aniqlash, ularning risk darajasini baholash va ularni samarali bioshqarish banklar faoliyatida yuzaga keladiga risklarning hajmi va ta’sir doirasini belgilab beradi. Shu bois, bank risklarining ichida asosiy o’rinni egallovchi kredit risklarining ta’sir darajasini kamaytirish banklarning daromadlari va foyda olish imkoniyatini kengaytiradi. Bizning fikrimizcha tijorat banklari faoliyatida kredit risklarining yuzaga kelishining bosh sabablarida biri- bank tomonidan mijozning kreditga layoqatliligini to’g’ri baholashdir. Chunki kredit oluvchi mijozning kreditga layoqatliligi va moliyaviy ahvolini oldindan aniq va to’g’ri tahlil qilib baho bermaslik, bank tomonidan ajratilgan kreditning riskli yoki muammoli kreditga aylanishiga olib keladi. Bu jarayon to’g’risida fikr yuritar ekanmiz, ta’kidlashimiz kerakki, har bir mamalakatda kredit oluvchi subektning kredit olish imkoniyatini baholashga o’zining mustaqil yondashuvi mavjud. Kreditga layoqatlilikning har bir sinfdagi korxonalarga banklar xar xil kredit munosabatlari tuza oladilar. 1-sinfga mansub qarz oluvchilarga bank kredit liniyasi ochishi, kontokorrent hisob rakami bo'yicha kredit berishi, boshqa qarz oluvchilarga nisbatan past foizlarda ishonchli kreditlar berishi, kreditlar bo'yicha ta'minganlik talab qilinmasligi mumkin. 2-sinfga mansub qarz oluvchilarga esa umumiy asoslarda va odatdagi tartibda, ya'ni majburiyatni muvofik shaklda ta'minlanishi (kafolat, garov, kafillik) shartlari asosida kredit beriladi., agar uning qo'shimcha ko'rsatkichlari ijobiy holda bo'lsa, unda unga imtiyozlar berilishi mumkin, ammo ishonchli kreditlar berilmaydi. Bank uchun 3-sinfga mansub korxonalarni kreditlash jiddiy risklar bilan bog'liqdir. Shuning uchun ular kamdan kam holatlarda va yuqori turadigan korxonalar kafolati hamda mulkni garovga qo'ygan holatda eng yuqori foizlarda kreditlanadilar. Risklarni boshqarish daromad bilan risk o’rtasidagi optimal nisbatni topish, mavjud riskni minimallashtirishni o‘z ichiga oladi. Agar risklarni oldini olishning to‘liq imkoniyati bo‘lmasa, u holda oxirgi manba — bu riskni boshqarish usuli hisoblanadi.
Bank risklarida bo‘lgani kabi kredit risklarini boshqarishda ham beshta usul ajratib ko‘rsatiladi. Bular: -prognoz; -tahlil qilish; -tartibga solish; -kuzatib borish; -nazorat qilish. Demak, bank kredit risklarini boshqarish uchun eng avvalo prognoz qilab borishi va shu prognozning qanchalik darajada bajarilishini kuzatib borishi lozim. Shu bilan birga bank kreditlarni turlari, muddatlari, sohalari, tarmoqlari va boshqa hususiyatlariga ko‘ra ma’lum davr uchun yoki ma’lum bir sanaga tahlil qilib boradilar, kreditlarning holatini, sifat darajasini aniqlab boradilar, zarur bo‘lsa rezerv yaratadilar, qayta ko‘rib chiqadilar yoki hisobdan chiqaradalar. Bank kredit portfelining sifatini nazorat qqiladilar, kreditlarning qaytish yoki qaytmasligini nazorat qiladilar, uning sabablarini o‘rganadilar. Mamlakatimizda tijorat banklari tomonidan kredit risklarini baholash va tartibga solish tizimini takomillashtirish borasida shuni aytish mumkinki, ushbu yo‘nalishda mavjud kreditlar va ular bilan bog‘liq risklarni o‘rganish hamda kelgusida berilishi mumkin bo’lgan kreditlar va ular bilan bog‘liq risklarni o‘rganish maqsadga muvofiq bo’ladi. Ushbu kredit risklarini o‘rganish ularning bank faoliyatiga va banklarning kreditlash jarayoniga ta’sirini aniqlab olish mumkin. Bu esa o‘z navbatida bank faoliyatini samarali tashkil etish borasida amalga oshirish lozim bo’lgan qadamlardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston bank amaliyotida yuqorida keltirilgan kredit risklarini boshqarishda jaxon amaliyoti tajribasidan foydalanish mumkin. Risklarni kamaytirish uchun ularni baholab borish talab etiladi. Kredit risklarini baholashning besh asosiy o’lchovi mavjud: 1.Reputatsiya. Mazkur jarayon shaxsiy muomala, ham shaxsiy, ham ish bo’yicha tajribasidan iborat bo’lishi kerak. ( kreditor, mahsulot yetishtirib beruvchilar va mijozlarni tekshirish )2.Imkoniyatlar. Qarz oluvchi o’zining barcha operatsiyalari bo’yicha (o’zining butun faoliyati davomida qarz oluvchining olgan pullari ) yoki aniq loyixa bo’yicha mablag’ olish qobiliyati va pul vositalarini boshqarish qobiliyati. 3.Kapital. Qarz oluvchining kapital ba’zasi va kredit so’ralgan loyiha uchun o’zining mablag’larini sarflashga doir qat’iyligi. Qarz oluvchi loyiha xavfi ma’suliyatini kredit beruvchi bank bilan birga o’z zimmasiga olishi, o’zining hissadorlik kapitalining qabul qilinishi mumkin bo’lgan qismini taqdim etib, o’ziga tegishli bo’lgan majburiyatlarini zimmasiga olishi kerak. 4.Shart-sharoitlar. Mahalliy, hududiy va umummilliy iqtisodning joriy ahvoli va tasnifi, shuningdek qarz oluvchi xo’jaligining sohalari. 5.Garov. Kreditni garov yoki kafillik shaklida ishonchli ta’minlash boshqa tomondan kuchsizliklarni yo’qqa chiqarib qo’yadi. Yaxshi bir qoida bor: faqat garov va kafillik asosida hech vaqt kredit bermang. Kredit risklarini baholashdagi yana bir muammolardan biri bu mijoz haqida, kreditlanayotgan soha to‘g‘risida hamda mamlakatdagi iqtisodiy vaziyat va kelgusidagi o‘zgarishlar haqida mas’ul kredit xodimining yetarlicha bilim va ko‘nikmaga ega emasligi. - Bank risklarida bo‘lgani kabi kredit risklarini boshqarishda ham beshta usul ajratib ko‘rsatiladi. Bular: -prognoz; -tahlil qilish; -tartibga solish; -kuzatib borish; -nazorat qilish. Demak, bank kredit risklarini boshqarish uchun eng avvalo prognoz qilab borishi va shu prognozning qanchalik darajada bajarilishini kuzatib borishi lozim. Shu bilan birga bank kreditlarni turlari, muddatlari, sohalari, tarmoqlari va boshqa hususiyatlariga ko‘ra ma’lum davr uchun yoki ma’lum bir sanaga tahlil qilib boradilar, kreditlarning holatini, sifat darajasini aniqlab boradilar, zarur bo‘lsa rezerv yaratadilar, qayta ko‘rib chiqadilar yoki hisobdan chiqaradalar. Bank kredit portfelining sifatini nazorat qqiladilar, kreditlarning qaytish yoki qaytmasligini nazorat qiladilar, uning sabablarini o‘rganadilar. Mamlakatimizda tijorat banklari tomonidan kredit risklarini baholash va tartibga solish tizimini takomillashtirish borasida shuni aytish mumkinki, ushbu yo‘nalishda mavjud kreditlar va ular bilan bog‘liq risklarni o‘rganish hamda kelgusida berilishi mumkin bo’lgan kreditlar va ular bilan bog‘liq risklarni o‘rganish maqsadga muvofiq bo’ladi. Ushbu kredit risklarini o‘rganish ularning bank faoliyatiga va banklarning kreditlash jarayoniga ta’sirini aniqlab olish mumkin. Bu esa o‘z navbatida bank faoliyatini samarali tashkil etish borasida amalga oshirish lozim bo’lgan qadamlardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston bank amaliyotida yuqorida keltirilgan kredit risklarini boshqarishda jaxon amaliyoti tajribasidan foydalanish mumkin. Risklarni kamaytirish uchun ularni baholab borish talab etiladi. Kredit risklarini baholashning besh asosiy o’lchovi mavjud: 1.Reputatsiya. Mazkur jarayon shaxsiy muomala, ham shaxsiy, ham ish bo’yicha tajribasidan iborat bo’lishi kerak. ( kreditor, mahsulot yetishtirib beruvchilar va mijozlarni tekshirish )2.Imkoniyatlar. Qarz oluvchi o’zining barcha operatsiyalari bo’yicha (o’zining butun faoliyati davomida qarz oluvchining olgan pullari ) yoki aniq loyixa bo’yicha mablag’ olish qobiliyati va pul vositalarini boshqarish qobiliyati. 3.Kapital. Qarz oluvchining kapital ba’zasi va kredit so’ralgan loyiha uchun o’zining mablag’larini sarflashga doir qat’iyligi. Qarz oluvchi loyiha xavfi ma’suliyatini kredit beruvchi bank bilan birga o’z zimmasiga olishi, o’zining hissadorlik kapitalining qabul qilinishi mumkin bo’lgan qismini taqdim etib, o’ziga tegishli bo’lgan majburiyatlarini zimmasiga olishi kerak. 4.Shart-sharoitlar. Mahalliy, hududiy va umummilliy iqtisodning joriy ahvoli va tasnifi, shuningdek qarz oluvchi xo’jaligining sohalari. 5.Garov. Kreditni garov yoki kafillik shaklida ishonchli ta’minlash boshqa tomondan kuchsizliklarni yo’qqa chiqarib qo’yadi. Yaxshi bir qoida bor: faqat garov va kafillik asosida hech vaqt kredit bermang. Kredit risklarini baholashdagi yana bir muammolardan biri bu mijoz haqida, kreditlanayotgan soha to‘g‘risida hamda mamlakatdagi iqtisodiy vaziyat va kelgusidagi o‘zgarishlar haqida mas’ul kredit xodimining yetarlicha bilim va ko‘nikmaga ega emasligi.
Kredit riskini to‘g‘ri baholay olmaslik tijorat banklari kredit portfelida muammoli kreditlar hajmini ortishiga olib keladi. Muammoli kreditlarning ortishi o‘z navbatida bir qator salbiy oqibatlar keltirib chiqarishi mumkin. Bularga bank aktivlarining yomonlashuvi, omonatchilar, investorlarning bankka bo‘lgan ishonchi yo‘qolishi va bank nufuzining pasayishi, tijorat banklarining muammoli kreditlarni bartaraf etishni nazorat qilishi sababli, bankning ma’muriy xarajatlarining ortib ketishi, kredit operatsiyalaridan olinayotgan foyda hajmining qisqarishi tufayli, moddiy rag‘batlantirishlarning susayishi, bankning malakali kadrlaridan mahrum bo‘lish riskining ortishi kabilarni kiritish mumkin. Ko‘rinib turibdiki, kredit riskining ortishi yoki noto‘g‘ri baholanishi boshqa bir bank riskini keltirib chiqarishi mumkin ekan. Yana shuni aytish kerakki, kredi risklarini baholashda kreditlarni umumiy turlari bo‘yicha va alohida mijozga berilgan kredit bo‘yicha baholash mumkin. Bu esa o‘z navbatida bank xodimiga bir qator qiyinchiliklarni tug‘diradi. Ya’ni kredit so‘rab murojaat qilgan va kredit olgan hamma mijoz ham bir xil faoliyat yuritmaydi. Tijorat bankning kredit risklarini boshqarish jarayonida bir nechta umumiy xarakterlovchi bosqichlarga ajratiladi: bankning kredit siyosatining maqsad va vazifalarini ishlab chiqish; - Kredit riskini to‘g‘ri baholay olmaslik tijorat banklari kredit portfelida muammoli kreditlar hajmini ortishiga olib keladi. Muammoli kreditlarning ortishi o‘z navbatida bir qator salbiy oqibatlar keltirib chiqarishi mumkin. Bularga bank aktivlarining yomonlashuvi, omonatchilar, investorlarning bankka bo‘lgan ishonchi yo‘qolishi va bank nufuzining pasayishi, tijorat banklarining muammoli kreditlarni bartaraf etishni nazorat qilishi sababli, bankning ma’muriy xarajatlarining ortib ketishi, kredit operatsiyalaridan olinayotgan foyda hajmining qisqarishi tufayli, moddiy rag‘batlantirishlarning susayishi, bankning malakali kadrlaridan mahrum bo‘lish riskining ortishi kabilarni kiritish mumkin. Ko‘rinib turibdiki, kredit riskining ortishi yoki noto‘g‘ri baholanishi boshqa bir bank riskini keltirib chiqarishi mumkin ekan. Yana shuni aytish kerakki, kredi risklarini baholashda kreditlarni umumiy turlari bo‘yicha va alohida mijozga berilgan kredit bo‘yicha baholash mumkin. Bu esa o‘z navbatida bank xodimiga bir qator qiyinchiliklarni tug‘diradi. Ya’ni kredit so‘rab murojaat qilgan va kredit olgan hamma mijoz ham bir xil faoliyat yuritmaydi. Tijorat bankning kredit risklarini boshqarish jarayonida bir nechta umumiy xarakterlovchi bosqichlarga ajratiladi: bankning kredit siyosatining maqsad va vazifalarini ishlab chiqish;
- ma’muriy echimlarni qabul qilish tizimini va kredit riskini boshqarish ma’muriy tarkibini tashkil etish;
- qarzdorning moliyaviy holatini tahlil qilish;
- qarzdorning kreditlash tarixini, uning aloqalarini aniqlash;
- kredit shartnomasini ishlab chiqish va imzolash;
Yuqorida kredit riski - qarz oluvchi kredit shartnomasiga rioya kilmaganligi natijasida bank ko‘rishi mumkin bo‘lgan zarardir deb ta’rif berdik. Kredit munosabatlarda kreditorlar kreditga yoki qarzga berilgan summaning qayta to‘lanishini va mo‘ljallangan foiz stavkalarini belgilangan vaqtda olishni kutadilar. Ular riskdan qochadilar va o‘z kutishlarida riskni minimum deb qabul qiladilar. Xaqiqatda esa ular kredit berishgacha u bilan bog‘liq risk darajasi bilan qiziqadilar, uni aniqlaydilar. Bizga ma’lumki, risk va uning darajasi doimo o‘zgarib turadi. Shu sababli kreditor tomonidan kutiladigan natija har doim ham u o‘ylaganidek bo‘lmasligi mumkin. - Yuqorida kredit riski - qarz oluvchi kredit shartnomasiga rioya kilmaganligi natijasida bank ko‘rishi mumkin bo‘lgan zarardir deb ta’rif berdik. Kredit munosabatlarda kreditorlar kreditga yoki qarzga berilgan summaning qayta to‘lanishini va mo‘ljallangan foiz stavkalarini belgilangan vaqtda olishni kutadilar. Ular riskdan qochadilar va o‘z kutishlarida riskni minimum deb qabul qiladilar. Xaqiqatda esa ular kredit berishgacha u bilan bog‘liq risk darajasi bilan qiziqadilar, uni aniqlaydilar. Bizga ma’lumki, risk va uning darajasi doimo o‘zgarib turadi. Shu sababli kreditor tomonidan kutiladigan natija har doim ham u o‘ylaganidek bo‘lmasligi mumkin.
- Kredit riski yoki qarzning qaytarmaslik xavfi kreditorning kredit kelishuviga asosan kreditni o‘z vaqtida qaytarilishiga va kredit shartlarini bajara olishiga ishonchsizligidan kelib chiqadi. Bu holat quyidagilar ta’sirida vujudga kelishi mumkin: tadbirkorlikda, iqtisodiy yoki siyosiy muhitda kutilmagan o‘zgarishlar yuz berishi natijasida qarzdorning pul tushumini kerakli darajada ta’minlay olmasligi;
- kreditga qo‘yilgan garovning kelajakdagi qiymati va sifatiga bo‘lgan
- ishonchsizlik (narx o‘zgarishi, qo‘yilgan mulkning xaridorligi) s) qarz oluvchining tadbirkorlik dunyosida obro‘siz bo‘lib qolishi. Yuqorida qayd etilgan holatlar banklarning risklarni boshqarish va ularni rejalashtirish uchun doimiy ishlar olib borishga majbur etadi.
Hozirgi kunda har bir tijorat banki o‘zining kredit siyosatiga ega. Ilgari barcha tijorat banklari Markaziy bank tomonidan tasdiqlangan qisqa va uzoq muddatli kreditlash operatsiyalarini tashkil qilish bo‘yicha tartib va nizomlar asosida o‘zlarining kredit faoliyatlarini yuritgan bo‘lsalar, bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirib borish natijasida banklarga erkinliklar berildi. Bu erkinliklarni ularning o‘z kredit siyosati, foiz siyosati, depozit siyosatiga ega ekanliklarida ko‘rish mumkin. Har bir tijorat banki 1 yil uchun kredit siyosatini ishlab chiqadi va shu siyosat asosida kreditlash operatsiyalarini amalga oshiradi. Ushbu kredit siyosatida kreditlash borasidagi maqsad va vazifalari belgilab olinadi. Bankning kredit inspektorlari tomonidan har bir qarzdorning kreditlash tarixi, uning aloqalarini aniqlanadi, qarzdorning moliyaviy holatini tahlil qilib boriladi. Kredit shartnomasini ishlab chiqiladi va imzolangandan so‘ng kredit beriladi. Kredit berilgandan boshlab u qaytarilgunga qadar bank tomonidan kreditlar sifat jixatdan tahlil qilib boriladi, shu bilan birga kreditlarning qaytarilmaslik riski ham tahlil qilinadi, barcha bankning kredit portfeli bo‘yicha qarzdorning kredit monitoringini yo‘lga qo‘yilib, bu kredit yopilmaguncha uzluksiz ravishda davom etadi. Shunday holatlar ham bo‘ladiki qarzdor kreditni qaytara olmaslik riski ortadi, xatto ob’ektiv va sub’ektiv sabablarga ko‘ra kredit qaytmasligi xolatlari kuzatiladi. Bunday xollarda bank tomonidan muddati o‘tgan va shubhali kreditlarni qaytarish va garovni sotish bilan bog‘liq tadbirlarni amalga oshiriladi. Kredit riskini boshqarishda quyidagi usullardan keng ko‘lamda foydalaniladi: Kredit va uning foizini sug‘urtalash. - Hozirgi kunda har bir tijorat banki o‘zining kredit siyosatiga ega. Ilgari barcha tijorat banklari Markaziy bank tomonidan tasdiqlangan qisqa va uzoq muddatli kreditlash operatsiyalarini tashkil qilish bo‘yicha tartib va nizomlar asosida o‘zlarining kredit faoliyatlarini yuritgan bo‘lsalar, bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirib borish natijasida banklarga erkinliklar berildi. Bu erkinliklarni ularning o‘z kredit siyosati, foiz siyosati, depozit siyosatiga ega ekanliklarida ko‘rish mumkin. Har bir tijorat banki 1 yil uchun kredit siyosatini ishlab chiqadi va shu siyosat asosida kreditlash operatsiyalarini amalga oshiradi. Ushbu kredit siyosatida kreditlash borasidagi maqsad va vazifalari belgilab olinadi. Bankning kredit inspektorlari tomonidan har bir qarzdorning kreditlash tarixi, uning aloqalarini aniqlanadi, qarzdorning moliyaviy holatini tahlil qilib boriladi. Kredit shartnomasini ishlab chiqiladi va imzolangandan so‘ng kredit beriladi. Kredit berilgandan boshlab u qaytarilgunga qadar bank tomonidan kreditlar sifat jixatdan tahlil qilib boriladi, shu bilan birga kreditlarning qaytarilmaslik riski ham tahlil qilinadi, barcha bankning kredit portfeli bo‘yicha qarzdorning kredit monitoringini yo‘lga qo‘yilib, bu kredit yopilmaguncha uzluksiz ravishda davom etadi. Shunday holatlar ham bo‘ladiki qarzdor kreditni qaytara olmaslik riski ortadi, xatto ob’ektiv va sub’ektiv sabablarga ko‘ra kredit qaytmasligi xolatlari kuzatiladi. Bunday xollarda bank tomonidan muddati o‘tgan va shubhali kreditlarni qaytarish va garovni sotish bilan bog‘liq tadbirlarni amalga oshiriladi. Kredit riskini boshqarishda quyidagi usullardan keng ko‘lamda foydalaniladi: Kredit va uning foizini sug‘urtalash.
Do'stlaringiz bilan baham: |
