Mahsulot sotish hajmi va uning dinamikasini tahlili reja: I. Kirish II. Asosiy qism

10-jadval
Mahsulot (un mahsuloti) sifati tahlili

Nav	Birlik uchun ulgurji narx, so’m.	Naturada ishlab chiqarish, dona		Reja bajarilishi, %	Solishtirma og’irlik, %		Qiymat ifodasida ishlab chiqarish, ming so’m
		Reja	Haq.		Reja	Haq.	Reja	Haq.
Oliy	2500	1420	1490	104,9	56,35	59,84	3550	3725
Birinchi	2200	1100	1000	90,9	43,65	40,16	2420	2200
Jami	X	2520	2490	98,8	100	100	5970	5925

10-jadvalga ko’ra reja 98,8 % bajarilgan, yuqori navli mahsulot ishlab chiqarish 104,9 % , birinchi navli – 90,9 %. Biroq bu navlilik bo’yicha reja bajarilganligini tavsiflamaydi. O’rtacha navlilikning rejadagi va haqiqatdagi koeffitsientlarini, shuningdek, mahsulot birligining o’rtacha sotilgan bahosini aniqlash talab qilinadi.

1. 
   O’rtacha navlilik koeffitsienti:
   

Reja bo’yicha
Hisobot bo’yicha

2. 
   Mahsulot birligining o’rtacha sotilgan bahosi:
   

Reja bo’yicha
Hisobot bo’yicha
Sifat ortishi hisobiga o’rtacha narx 10,47 so’mga oshgan. (2379,5 – 2369,04)
Sifatning mahsulotlar hajmiga ta’siri:
(2379,5 – 2369,04)*2490 = +26,045 ming so’m.
Mahsulotlarning navli tarkibining uni ishlab chiqarish hajmiga qiymat ifodasida ta’sirini hisoblash uchun mahsulot ishlab chiqarish tarkibi tahlilida qo’llaniladigan usullardan ham foydalanish mumkin.
5.11-jadval ma’lumotlari bo’yicha ushbu hisoblashni mutlaq farqlar usulida bajaramiz. Hisoblash natijalari 5.11-jadvalda keltirilgan.
11-jadval
Mahsulot nav tarkibining mahsulot ishlab chiqarishga ta’siri (qiymat ifodasida un mahsuloti)

Mahsulot navi	Mahsulot birligi uchun ulgurji narx, so’m	Mahsulot tarkibi, %			Struktura o’zgarishi hisobiga o’rtacha narx o’zgarishi, so’m.
		Reja	Haq.	Og’ish , (+,-)
Oliy	2500	56,35	59,84	+3,49	87,25
Birinchi	2200	43,65	40,16	-3,49	-76,78
Jami	X	100	100	-	10,47

Nav belgilangan mahsulotlarning barcha turlari bo’yicha shunga o’xshash hisoblash bajariladi, natijalar umumlashtiriladi.

Mahsulot sifatini oshirishning muhim shartlaridan biri detallar, yarimfabrikatlar va tayyor mahsulotlar yaroqsiz bo’lib qolishiga yo’l qo’ymaslik hisoblanadi. Yaroqsizga chiqarishdan yo’qotish odatda mahsulot tannarxi tahlili jarayonida tadqiq qilinadi.
Reklamatsiya etkazib berilayotgan mahsulotlar sifatiga rioya qilmaslikka doir e’tirozlarni ma’lum darajada tavsiflaydi. Reklamatsiya mahsulotlardagi nuqsonlarni bartaraf qilish, texnologiyalar va mahsulotlar konstruktsiyasini yaxshilash, yuqori sifatli materiallarni qo’llash va boshqalar bo’yicha tezkor choralar qabul qilish uchun signal hisoblanadi.
Mahsulotlar butligi deganda tayyor mahsulotning mazkur turi uchun zaruriy instrumentlar, detallar va moslamalar majmui mavjudligi tushuniladi. Masalan, traktor, avtomobil yoki boshqa mashina agar tegishli instrumentlar va ehtiyot qismlari bilan ta’minlangan bo’lsa, iste’molchilar uchun jo’natishga tayyor hisoblanadi. Qonun but bo’lmagan mahsulotlarni jo’natish va ularni hisobotga kiritishni taqiqlaydi. Shuning uchun ushbu talablarga rioya qilinishini tekshirish hamda hamkor korxonalarga uzellar, detallar, priborlar, ehtiyot qismlari, instrumentlar va moslamalar etkazib bermaslik sabablarini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi.
III. Xulosa
^{Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida inson hayotining asosini moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish tashkil etadi. Chunki, ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish jarayonlari boimasa, ayirboshlaydigan, taqsimlaydigan va istc’mol qiladigan ne’matlaming o'zi boimaydi. Har qanday jamiyat-da insoniyat iste’molsiz yashay olmaganidek, ishlab chiqarmasdan ham turolmaydi. Shuning uchun ham mamlakatimiz prezidenti va hukumati mustaqillikka erishgan kundan boshlab to hozirgi kungacha ishlab chiqarish jarayonini aholi turmush darajasi va sifatini oshirishning asosiy manbai va yo‘li deb qarab uni rivojlantirishga alohida e’tibor berib kelmoqda.
Mamlakatimiz prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisida qilgan ma’ruzasida - “Iste’mol tovarlari ishlab chiqarishni kengaytirish va aholining ularga bo‘lgan ehtiyojini toiiq qondirish, jumladan, maqbul narxlar bo‘yicha keng turdagi oziq-ovqat mahsulotlari bilan xalqimizni to‘liq ta’minlash oldimizda turgan muhim vazifalar qatoriga kiradi”, deb ta’kidladilar. Prezidentimizning bu gaplari aholining o‘sib boruvchi talablarini mavjud imkoniyat va resurslarimizni real hisobga olgan holda 2030-yilgacha YalM hajmini 2 baravarga oshirish vazifasi qo‘yilgani va mamlakatimizda amalga oshirilayotgan investitsiyalar hajmining asosiy qismini ishlab chiqarishni rivojlantirishga sarflanayotgani bu sohaga qaratilgan katta e’tiboming dalilidir.
Biroq, bugungi kunda iqtisodiyot nazariyasi bo‘yicha yozilgan ayrim ilmiy ishlar, darslik va o‘quv qo‘llanmalarda ishlab chiqarish jarayonining mazmun-mohiyatini yoritish tamomila e ’tibordan chetda qolmoqda. Bu bir tomondan, talabalaming mahsulotlar (tovarlar va xizmatlar) qayerda, kim tomonidan, qanday ishlab chiqarilishini tushunmaslikka olib keladi, ikkinchi tomondan, butun ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonida sodir bo‘layotgan ishlab chiqarish munosabatlaridan bexabar qolishiga sabab bo‘ladi, uchinchidan esa, butun jahonda sodir bo‘layotgan iqtisodiy inqirozlaming tub sababini tushunmaslikka olib keladi.
Xolbuki inqiroz ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish o‘zining turlari, sifati, hajmi bo‘yicha talabga javob bermasligi ya’ni muomaladagi pul miqdori bilan tovarlar va xizmatlar hajmi o'rtasidagi nisbatning buzilishi sababli kelib chiqadi.
Ushbu kurs ishida bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarish omillari va ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bo‘lgan munosabatlar va muammolami ko‘rib chiqdik.
Ishlab chiqarishning omillari tavsifi, maqsadi va mazmuni ochib berildi, uning natijalari va samaradorligi bilan bog‘liq masalalar bayoni yoritildi va «ishlab chiqarish imkoniyatlari» tushunchasiga ham o‘rin ajratildi. Shuningdek, keyingi qo'shilgan mahsulot nafliligi va uning kamayib borishi, keyingi qo‘shilgan mehnat va kapital unumdorligining pasayib borish qonuni kabi marjinalistik g‘oyalar bilan tanishtirildi, ularning kamchilik jihatlari ochib berildi. Bu yerda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonining har taraflama rivojlantirilishi, bu jarayonlami modemizatsiyalash, tarkibiy jihatdan o‘zgartirish, diversifikatsiyalash hamda muvozanatli va mutanosibli rivojlantirilishi iqtisodiy inqirozdan qutilishning yoki uning oldini olishning muhim yo‘li sifatida qaraldi.}
IV. Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11th edition. New York, Mc Graw-Hill Education, 2014. - 814 pages.
   
2. 
   Казакова Н.А. Финансовий анализ. Учебник. М.: Юрайт, 2018. 470 с.
   
3. 
   Жилкина А.Н. Финансовий анализ. Учебник. М.: Юрайт, 2018. – 285 с.
   
4. 
   Raximov M. Iqtisodiyot sub`эktlari moliyaviy holatining tahlili. O‘quv qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -392 b.
   
5. 
   Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. Uslubiy qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -156 b.
   
6. 
   Pardayev M.Q., Isroilov J.I., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil. O‘quv qo‘llanma. T.:Print Line Group, 2017.-533 b.
   
7. 
   Steven M. Bragg. Financial analysis: A business decision guide. 2nd edition. Colorado, Accounting Tools, Inc., 2014. –325 pages.
   
8. 
   Шагиясов Т.Ш., Сагдиллаева З.А., Урманбекова И.Ф. Экономический анализ. /Учебник –Т.: Иқтисод-Молия, 2017. – 428 с.