Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Ижтимоий-иқтисодий белгилар – истеъмолчилар сегментларини
ижтимоий ва профессионал мансублик, маълумотнинг умумийлиги ҳамда 
даромадлар даражасига қараб ажратиш (белгилаш)ни кўзда тутади. Шундай 
қилиб, иқтисодий фаол ва фаол бўлмаган одамларнинг туристик хулқ-атвори 
(ҳатти-ҳаракатлари)да катта фарқ мавжуд. 
Профессионал 
мансублик 
бўйича 
сегментлаш 
туристларни 
мутахассисликларга боғлиқ ҳолда кўплаб сегментларга белгилаш 
(ажратиш)ни кўзда тутади. Бу профессионал тарзда ихтисослашган туризмни 
(масалан, банк ходимлари учун, қишлоқ хўжалиги меҳнаткашлари учун, 
саноатнинг турли ходимлари учун турлар) ташкил этишда муҳим ўрин 
эгаллайди. 
Туристик хулқ-атворга (оила, оила бошлиғи, оила бирор аъзосининг) 
даромадлар даражасининг аҳамияти (кучли) таъсир этади. Истеъмолчилар 
даромади даражаларининг стандарт таснифи мавжуд эмас. Бироқ шуни ҳам 

---

87 
инобатга олиш керакки, туристик талаб борган сайин ўртача ёки нисбатан 
паст даражадаги даромадларнинг ҳам туризмга жалб этилиб боришлари 
ҳисобига кенгайиб бораяпти, чунки муҳитни ўзгартириш, саёҳат қилишга 
боғлиқ бўлган эҳтиёж – энг асосий эҳтиёжлардан бирига айланиб бормоқда. 
Психографик сегментлаш истеъмолчиларни тавсифлашнинг бутун бир 
мажмуини бирлаштиради. Умуман олганда у "ҳаёт тарзи" тушунчаси билан 
акс эттирилади. Бу шахснинг қизиқишлари, ҳатти-ҳаракатлари, фикр-
мулоҳазалари (дунё қарашлари, ғоялари) бошқа инсонлар билан бўлган 
муносабатлари ва шу каби моделларни акс эттиради. 
Хулқ-атвор, ҳатти-ҳаракат белгилари психографик белгилар билан 
боғланган бўлиб, кўпгина ҳолларда мазкур белгилар асосида келиб чиқади. 
Бундай белгилардан фойдаланиш асосида истеъмолчиларнинг турли ҳатти-
ҳаракатлари: сафар мотивлари, кўзлаётган манфаатлар, фирмага нисбатан 
боғланиб қолганлик, туристик маҳсулотни харид этишга тайёрлиги, хизмат 
кўрсатишга 
бўлган 
сезгирлик, 
мавсумийлик, 
саёҳат 
шакли, 
фойдаланиладиган транспорт воситалари, саёҳатнинг давомийлиги ва шу 
каби турли жиҳатларни ҳисобга олиш ётади. 
Энг кенг тарқалган туристик бозор мижозларини ундовчи мотивларга 
саёҳат маҳсулотлари ва тавсифланиши бўйича сегментлаш киради. Туризм 
турлари ҳам саёҳат маҳсулотларига қараб тавсифланади. Шундай жиҳат 
туристик ташкилот саёҳатларнинг қуйидаги асосий мақсадларини аниқлаган: 

бўш вақт, рекреация ва дам олиш; 

таниш ва қариндошларни зиёрат қилиш; 

бизнес ва мутахассислик мақсадларига оид; 

даволаниш; 

диний зиёрат ва бошқалар. 
Туризм яққол намоён бўлувчи мавсумий тавсифга эга. Бу туристик 
оқимларни асосий мавсум, мавсумлар оралиғи, ойлар ва фасллар бўйича 
таҳлил қилишни кўзда тутади. 

---

88 
"Саёҳатнинг давомийлиги" белгиси бўйича сегментлаш туристик 
корхоналар учун катта аҳамиятга эга. Жумладан, қисқа турларни амалга 
оширувчи туристлар катта харажатлар қилишга тайёр бўлдилар ва тезкор 
саёҳат дастурларини талаб қиладилар. Бундай сегментлашга ёндашувлар 
катта фарқларга эга бўлиши мумкин. Масалан, швейцариялик тадқиқотчилар 
сегментни иккига ажратадилар: узоқ (5 кундан ортиқ) ва қисқа турлар.
Жаҳон туристик ташкилоти экспертлари туристларнинг саёҳат қилиш 
муддатлари бўйича қуйидаги сегментларга ажратишни маслаҳат берадилар: 

1-3 кун; 

4-7 кун; 

8-28 кун;

29-31 кун; 

32-91 кун; 

92-365 кун. 
Сегментлашнинг ягона белгилари барча нарсани қамраб олувчи бўлиб, 
улар кенг ва тўлиқ эмасдирлар. Туристик бозорнинг сегментланиши 
чексизликка интилиш тенденциясига эга. Бу мижоз эҳтиёжлари таркибининг 
мураккаблашиши ҳамда дам олиш ва туризмнинг жамият ҳаётида ўсиб 
бораётган аҳамияти каби омилларга боғлиқ бўлади. 
Кўриб чиқилган белгилар дастлабки бошланғич сегментлаш учун асос 
яратиб беради. Маркетингнинг вазифаси шундан иборат: аниқ бир корхонага 
сегментлашнинг шундай комбинациясини танлаб бериш лозимки, бу 
комбинация бозорнинг сегменти фирманинг мақсади ва имкониятларига 
максимал даражада мос келиши керак. 
Бунда 
туристик 
бозор 
сегментларининг 
комбинацияланган 
параметрларини шакллантириш ҳамда турли белгиларнинг йиғиндисидан 
фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. 

---

89