Мажбурий электр тебранишлар

_{ЎЗГАРУВЧАН ТОК. ЎЗГАРУВЧАН ТОК ЗАНЖИРИДА ҚАРШИЛИК,} СИҒИМ ВА ИНДУКТИВЛИК


Режа:

1. Кўприк усули ёрдамида конденсаторларнинг си/имини ўлчаш. конденсаторлар си/имини ўлчаш натижаларини эҳмда ҳисоблаш

2. Ўзгарувчан ток учун ом қонунини текшириш
3.Электр токининг таърифидан:
КЎПРИК УСУЛИ ЁРДАМИДА КОНДЕНСАТОРЛАРНИНГ СИ/ИМИНИ ЎЛЧАШ.

Ишида ўзгармас ток кўприги ёрдамида ўтказгичларнинг қаршилигини ўлчаш усули билан танишган эдик. Бу кўприк схемасини яна бир марта кўз олдимизга келтирайлик Кўприк елкаларига R_x, R_о, R₁, R₂ резисторлар уланган бўлиб, АВ диоганал ўзгармас ток манбаи, диоганалга гальванометр (ток индикатори) уланган. Кўприк мувозанатда бўлганида гальванометрдан ўтган ток J_r =0 бўлиб номаълум қаршиликни топиш учун қуйидаги ифодани олган эдик:

Агар номаълум конденсаторлар сиғимини ўлчашимиз (топишимиз) керак бўлса, у ҳолда қуйидагича схема тузамиз Бу схема аввалги схемадан фарқли бўлиб, СД- диоганалга ўзгарувчан ток манбаи уланган, АВ диоганалга эса ток индикатори уланган. АВ-реохорд. Кўприк елкалари сиғимлари С_х ва С_о бўлган конденсаторлар; R₁ ва R₂ лар АВ реохорд елкаларининг қаршиликларидир.

С
С_Х С₀
»


l₁ l₂
Кўприк усулида конденсатор сиғимини ўлчашнинг резистор қаршилигини ўлчашдан фарқи қуйидагилардан иборат:
I. Ўлчаш ўзгарувчан токда олиб борилади. Бунинг сабаби-ўзгарувчан токда конденсатор даврий равишда зарядланиб ва разрядланиб туради. Ўзгармас токда эса конденсаторлар R₁ ва R₂ резисторлар орқали зарядланади. Натижада реохорддаги R₁ ва R₂ ларнинг исталган қийматларида (Д тугуннинг ҳолатида) А ва В тугунлардаги потенциаллар ўзаро тенг бўлади.
II. Бу холда схемада тўлиқ мувозанат бўлмайди (индикатор нольни кўрсатмайди), чунки занжир елкаларидаги ток ва кучланишнинг амплитуда қийматлари орасида фаза ôàðқëàðè ìàâæóä áûëàäè.
III. Агар схемага кичик сиғимли конденсаторлар уланган бўлса, у ҳолда реохорд сургучи Д ни силжитганда катта интервалда ток индикатори кўрсатиб туриши мумкин. Бундай ҳолда ўша интервал ўртаси олиниши лозим.
Шундай қилиб, кўприк мувозанатга келтирилганда елкалардаги конденсатор сиғимларининг нисбатлари эмас, балки ўзгарувчан токга уланган конденсаторларнинг ўзгарувчан токга кўрсатган сиғим қаршиликларининг нисбатлари олиниши керак (1-шакл)
Ҳозир биз сиғим қаршиликлари қандай келиб чиқишини батафсил кўриб чиқамиз. Ўзгарувчан ток катталиги ва йўналиши даврий равишда тенг оралиқ вақтида ўзгариб туради. Бундай ўзгариш синусоида (ёки косинусоида ) кўринишида ифодаланиши мумкин. Ўзгарувчан ток занжирига фақат қаргшилиги R га тенг бўлган резисторни ва сиғими С бўлган конденсаторни алоҳида-алоҳида улаймиз. Ўзгарувчан ток занжиридаги токни i(t) билан, токнинг ампилитуда қийматини i_o билан белгилаймиз. Ўзгарувчан токнинг э.ю.к.сини
U(t)қ U₀ e ^{j w t}
кўринишда оламиз.
1.Ўзгарувчан ток занжирида фақат R бўлсин (2-шакл).
R

»
U(t)= U₀ e ^{j w t}

Бундай занжирдаги ток қандай қонун билан ўзгаради? Бу жараённи квазистационар хисоблаб, ёпиқ занжир учун Кирхгофнинг иккинчи қоидасини ишлатамиз.

U_R = U(t), i(t)× R = U(t), i(t) =
Бу ердаги R-ни Омик қаршилик ёки актив қаршилик дейлади.
i(t) = i₀ e ^{j w t} -ўзгарувчан ток занжирдаги токнинг ўзгариш қонуни шу формула билан ифодаланар экан.
2. Ўзгарувчан ток занжирида фақат Конденсатор (С) уланган бўлсин (3-шакл). Бу занжирдаги ток қандай қонун билан ифодаланади.