Majolis un-nafois

---

Husayn Voiz Koshifiy- notiq va axloq targ„ibotchisi. “Majolis un-nafois” tazkirasidagi 

Xoja Muayyad Mehnagiy, Mavlono Riyoziy haqida ma‟lumotlar 

 

Husayn Voiz Koshifiy voiz sifatida o„sha davrda eng mashhur shilardan bo„lishi bilan 

birga, o„z davrining zabardast olimi, astronomii, shoiri Leron olimi Said Nafisiy 

Koshifiyning 40ta asari borligini aytadi. Navoiyning tirof qilishicha, Husayn Voizning "Oz 

fan bo„lg„aykim, daxli |o„lmag„ay, xususan, va‟z, insho (nasriy she‟r usulida yoziladigan xat) 

va nujumki siyasatshunoslik, astronomiya), aning haqqidur va har qaysisida mutaayyin (ko„zga 

(ko„rinarli) va mashhur ishlri bor..." Uning nutqlari jo„shqin va extirosli lo„lganligidan 

kishilarni ko„plab jalb etar edi. 

Husayn Voiz nutqlarining ta‟sirchanligi, jozibadorligi haqida eslab, uning o„g„li 

laxriddin Ali Safiy "Latoyifut tavoyif‟ nomli asarida shunday voqkani keltiradi: "Kunlarning 

birida ahli majlisga Mavlono Sayid G„iysiddin degan mashhur so„z ustasi ancha kechikib 

kelgan. Shu majlisda Abdurahmon Jomiy ham bor ekan. Sayid G„iyosiddin kirib kelishi bilan 

Jomiy undan so„rabdi: —Nechuk kechikdingiz, Mavlono G„iyosiddin? 

—Meni  ma‟zur  tuting, ustod, debdi  G„iyosiddin,—kelayotgan  edim,  masjidi 

jome‟da Husayn Voiz nutq so„zlayotgan ekan,shunga mahliyo bo„lib qolibman". 

Ko„rinadiki, Husayn Voiz Koshifiyning nutqlari o„zining jozibadorligi bilan har qanday 

kishini jalb qila olgan. Aytishlaricha, Lining bunday so„z san‟atidagi Imahoratini Alisher 

Navoiy bilan birga Sulton Husayn Boyqaro ham yuksak  baholagan va ular o„z asarlvrini 

aholi o„rtasida rasmiy ijro etish lozim bo„lgan paytlarda, bu ishga Husayn Voizni munosib 

ko„rganlar. 898(1492) yil 8 noyabr kuni buyuk shoir, Navoiyning ustodi Abduraxmon 

Jomiyning dafn marosimida Alisher  Nnavoiy o„zining bag„ishlov she‟rini o„qib eshittirishni, 

shu marosimda va‟z aytgan Husayn Voizga topshirganligi buning dalilidir. 

Ma‟lum bo„lishicha Husayn Voiz o„ziga shogirdlar ham tayyorlagan. Bulardan biri 

uning o„z o„g„li Fahriddin Alidir. Fahriddin Ali otasi kabi o„tkir, jo„shqin notiq bo„lib etishish 

bilan birga, turli bilimlarni egallagan bilmdon, shoir ham bo„lgan. 

Husayn Voiz Koshifiy notiq sifatida shunday e‟tiborli bo„lganki, Xondamirning 

yozishicha, u aniq jadval bilan ishlashga majbur bo„lgan. Husayn Voiz Koshifiyning nutqlari 

mazmundorligi, ta‟sirchanligi, o„ziga jalb etish. quvvatini mujassam etganligi uning 

texnikasini o„rganish hozirgi davr notiqligi lichun ham xarakterlidir. Lekin o„z davri hukmron 

ideologiyasi nuqtai nazarida turganligi, o„z davri qobig„idan chiqa olmaganligi, uning 

nutqlari din targ„ibotchisi sifatida reaktsion rol‟ o„ynaganligini ham ko„rsatadi.  

O„sha davrning mashhur notiqlaridan biri Mavlono Riyoziyning notiqlik faoliyatida 

nutqni harakat bilan, mimika bilan qo„shib olib borish uchtun bo„lgan. U o„z nutqini aktyorlar 

kabi ijro etgan. Navoiyning yozishicha: "Va‟z aytib minbarda ko„z ash‟orin o„qur, yig„lab 

vajdi hol qilur". Ko„rinadiki, Riyoziy nutq so„zlaganda, uning ta‟sirchanligi ta‟minlashda, 

ijrochilikni birinchi o„ringa qo„yadi. Kerak bo„lganda, o„z nutqini kishilar qalbiga yaqin olib, 

ular bilan birdamlikni, qayg„usiga, iztirobiga sheriklikni bildirish maqsadida yig„lashgacha 

borib etadiki,bu nutq ijrochiligidagi ulkan qobiliyatdandalolat beradi. 

        Mavlono    Riyoziyning   xalqqa    yaqinligini, nutqning    ta‟sirchan    va  notsionalligini 

ta‟minlashda, uning ijtimoiy kelib chiqishi va ahvoli ham muhim rol‟ o„ynaganligi ko„zga 

tashlanadi. Riyoziy avval Zova viloyatida qozi bo„ladi. Navoiyning fikricha, u o„rinsiz xatti-

harakatlari uchun qozilikdan bo„shatiladi va piyrug„i bilan kishanga solinib, badarg„a qilinadi. 

Lekin, Navoiy uning qanday gunoh bilan badarg„a qilinganligini ochiq aytmaydi. Cheksiz 

musibat, zaxmatlar, paqirona hayot uning o„z davriga nisbatan noroziligini kuchaytirda va bu, 

albatta, uing voizlik faoliyatida ham aks etgan bo„lib, uning nutqlari mehnatkashlar orasida 

zo„r  e‟tibor qozongan.