Makroiqtisodiy ayniyatlar

Makroiqtisodiy ayniyatlar.

Pul va tovar oqimlari hajmlarining bir xilligidan kelib chiqib, 1911 yilda Irving Fisher makroiqtisodiyotda muhim ahamiyatga ega bo’lgan miqdoriy tenglama deb nom olgan ayniyatni ishlab chiqqan:

M*V = Q*P

bu erda: M – pul massasi hajmi; V – pul aylanish tezligi; Q – real ishlab

chiqarilgan YAIM; R – YAIM deflyatori.

Q*P – nominal YAIM, ya’ni pulga talab bo’lsa, M*V – pul taklifini

ifodalaydi.

Yuqorida keltirilgan tenglama daromadlarning doiraviy aylanishini ko’rsatadi. Yana bir makroiqtisodiy ayniyat bo’lib YAIMni hisoblashning ishlab chiqarish usuli hisoblanadi, ya’ni

YAICH – OI = YAIM.

Boshqa makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblashdagi boshqa ayniyatlarni davom ettirish mumkin.

YAIM + xorijdan olingan sof omil daromadlari = YAMD

YAMD – asosiy kapital iste’moli = SMD (sof milliy daromad)

SMD – bilvosita soliqlar + subsidiyalar = MD (milliy daromad)

Yuqorida keltirilgan barcha makroiqtisodiy ayniyatlar MHTdagi asosiy

agregatlarni hisoblashda qo’llaniladi.

Xarajatlar usuli bo’yicha YAIM quyidagicha aniqlanadi:

YAIM=UPI+INH+JPI+SE ,

bu erda: YAIM – yalpi ichki mahsulot; UPI – uy xo’jaliklarining pirovard iste’mol xarajatlari; INH – investitsiya xarajatlari; JPI– davlatning tovar va xizmatlarni xarid qilish xarajatlari (joriy pirovard iste’mol xarajatlari); SE – sof eksport (eksport – import).

Jamg’arish va investitsiya ayniyati quyidagi ko’rinishga ega:

JA = YAIM – UPI – JPI,

UPI+ JPI + INH = JA + UPI + JPI,

yoki

INH = JA.

O’z navbatida, jamg’arish(JA): xususiy jamg’arma (HJ), davlat jamg’armasi (DJ) va tashqi dunyo jamg’armalarini (TJ) qamrab oladi, ya’ni

JA = HJ + DJ + TJ.

Xususiy jamg’armalar quyidagicha shakllanadi:

HJ = (YAIM + TR + DQ – XS) – UPI ,

bu erda: TR – xususiy sektorga davlat transfertlari; DQ – davlat qarzi (qimmatbaho qog’ozlar) bo’yicha olingan foizlar; XS – xususiy sektor tomonidan to’langan soliqlar; UPI – uy xo’jaliklarining pirovard iste’mol xarajatlari.

Davlat jamg’arishini ifodalaydigan ayniyat quyidagi ko’rinishga ega:

DJ = (XS – TR – DQ) – JPI .

Agar davlat jamg’arishi salbiy miqdorga teng bo’lsa, bu davlat byudjetining kamomad bilan ijro etilganligini anglatadi: DB = - DJ

Tashqi dunyo jamg’arishi bo’yicha ayniyat tashqi savdo aylanishi saldosiga ko’ra aniqlanadi:

TJ = M – X yoki TJ = -SE.

Pirovardida yuqorida keltirilgan ayniyatlarni umumlashtirsak, quyidagi

ayniyatlarga ega bo’lamiz:

HJ + DJ + TJ = (YAIM + TR + DQ – XS) – UPI + (XS – TR – DQ) – JPI + (-SE),

HJ + DJ + TJ =YAIM – UPI – JPI – SE,

JA = INH.