Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash fanining mazmuni, predmeti, maqsadi va vazifalari


Download 162.36 Kb.
Pdf ko'rish
Sana16.11.2020
Hajmi162.36 Kb.
#146518
Bog'liq
1-ma`ruza


1-MAVZU. MAKROIQTISODIY TAHLIL VA PROGNOZLASH 

FANINING MAZMUNI, PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI 

 

1.1. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash fanining mazmuni, predmeti, 

maqsadi va vazifalari 

 

Iqtisodiy  tahlilning  predmeti  bir-biri  bilan  u  yoki  bu  aloqada,  doimiy 

harakat  va  rivojlanishda  bо‘lgan  predmetlar  va  hodisalarning  tо‘plamidan  iborat 

bо‘lgan  tadqiqotchilikdir.  Bu  aloqalar  xilma-xildir  va  qismni  butunicha  hamda 

aksincha  munosabatlarda,  tengliklar  va  tengsizliklarda,  aniq  yoki  noaniq  о‘zaro 

bо‘ysunuvchilikda,  bir-birini  taqozo  qilishda  va  о‘zaro  bog‘liqlikda  о‘z  aksini 

topadi.  Birining  holatining  о‘zgarib  ikkinchisiga  о‘tishi  aks  etuvchi  о‘zaro 

munosabat  tabiiy,  ijtimoiy,  iqtisodiy  hodisalarni  mantiqiy-uslubiy  va  gneseologik 

bilishdir.  

Mamlakatning  iqtisodiy  holatini,  о‘tkazilayotgan  joriy  chora-tadbirlar 

zarurligini, samarasini baholashda makroiqtisodiy tahlil va prognozlash juda katta 

ahamiyatga  ega.  Tahlilning  muhim  vazifalaridan  biri  mamlakatda  sodir 

bо‘layotgan  jarayonlarni  modellashtirish  sifatini  oshirish,  о‘tkazilayotgan 

iqtisodiy  siyosatning  natijalarini  aniqlash.  Makroiqtisodiy  tahlil  va  prognozlash 

asosiy  ilmiy-amaliy  yо‘nalishlardan  biri  bо‘lib  makroiqtisodiy  kо‘rsatkichlarning 

о‘zaro bog‘liqliklarini aniqlab berishga yordam beradi. 

“Makroiqtisodiy  tahlil  va  prognozlash”  fani  makroiqtisodiyot  doirasida 

nazariy  va  amaliy  masalalarni  о‘rganish  va  uni  mо‘tadil  rivojlantirishning 

yechimlarini  topishda  hamda  “iqtisodiyot”  ta’lim  yо‘nalishi  mutaxassislarining 

shakllanishida  katta  ahamiyatga  ega.  Ushbu  fanning  yutuq  va  xulosalaridan 

mamlakat  iqtisodiyotini  rivojlantirishning  qisqa  va  uzoq  muddatlarga  belgilangan 

dasturlarini ishlab chiqishda keng foydalaniladi. 

Fanni  о‘qitishdan  maqsad  –  talabalarga  zamonaviy  bozor  iqtisodiyoti 

sharoitida  mamlakat  iqtisodiyotining  tahlili  hamda  prognozi  uchun  talab 

qilinadigan nazariy va amaliy masalalar tо‘g‘risida bilimlar berish hisoblanadi.  

Fanning  vazifasi  –  talabalarni  iqtisodiyotdagi  asosiy  makroiqtisodiy 

kо‘rsatkichlar  tahlilini  amalga  oshirish;  iqtisodiyotning  barqaror  rivojlanishini 

ta’minlash  uchun  zarur  zamonaviy  bilimlar  bilan  qurollantirish;  ularga  milliy 

hisoblar  tizimi(MHT)ga  kо‘ra  asosiy  makroiqtisodiy  kо‘rsatkichlarni  hisoblash 

usullarini 

о‘rgatish; 

mamlakat 

iqtisodiy 

va 

ijtimoiy 



rivojlanishini 

prognozlashtirish;  iqtisodiy  qonunlarning  byudjetsoliq,  pulkredit  sohalarida  

amal  qilish  xususiyatlarini  kо‘rsatish;  talabalarda  makroiqtisodiy  jarayonlarni, 

iqtisodiy operatsiyalarni tahlil qilish asosida ularni samarali boshqarish bо‘yicha 

mustaqil  qarorlar  qabul  qilish  kо‘nikmalarini  shakllantirish;  prognozlashning 

barcha  usullaridan  keng  foydalanishni  bilgan  holda,  iqtisodiyotning  aniq  bir 

sohasida    rivojlanishni  prognozlash  va      ularni  rivojlantirish  yо‘llari  tо‘g‘risida 

nazariy va amaliy bilimlarga ega bо‘lishini ta’minlashdan iborat.  

 

 

 


1.2. Makroiqtisodiy tahlil va MHTning roli 

Makroiqtisodiy  tahlil  turli  iqtisodiy  о‘zgaruvchilar  orasidagi  funksional 

о‘zaro  aloqalarning  parmetrlarini  baholashdan  iborat.  Makroiqtisodiy  tahlil 

о‘tkazilganda ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish keng qо‘llaniladi. 

Makroiqtisodiy  tahlilning  vositalari  quyidagi  modellardir:  ekonmetrik, 

vaqtli qatorlar,  imitatsion,  umumiy  muvozanat. Yuqorida aytilgan  modellar  milliy 

hisoblar  tizimi  doirasida  joriy,  о‘zgarmas  narxlarda  о‘sish  va  qо‘shimcha 

о‘sishning sur’atlarida tuziladi. 



Milliy  Hisoblar  Tizimi  makroiqtisodiy  hisoblarning,  aktiv  va  passiv 

balanslarning hamda jadvallarning mantiqiy ketma-ket, butun tо‘plamidan iborat. 

Ularning  asosida  xalqaro  darajada  kelishilgan  qator  tushunchalar,  tasniflar 

va  hisoblar  qoidalari  yotadi.  Hisoblarning  kompleks  tizimi  iqtisodiy  tahlil,  qaror 

qabul  qilish  va  siyosat,  ishlab  chiqarish  maqsadlari  tо‘g‘ri  keladigan  shaklda 

iqtisodiy ma’lumotlarni tuzish va berish imkonini beradi. 

MHT  makroiqtisodiy  ma’lumotlarni  qayta  ishlash  va  ularni  makroiqtisodiy 

tahlil ehtiyojlari uchun kerakli shaklga tizimli ravishda keltirishga imkon beruvchi 



buxgalteriya  hisobining  tizimi  sifatida  ishlab  chiqilgan.  U  milliy  iqtisodiyot 

kо‘rsatkichlari  tahlilida,  baholashda  va  monitoringida  muhim  rol  о‘ynovchi 

axborotning  uzluksiz  oqimini  tashkil  etish  uchun  xalqaro  hamjamiyat  tan  olgan 

asosdan iborat. 

 

1.3. Makroiqtisodiy tahlildan foydalanish sohalari 

1. Makroiqtisodiy tahlil.  

2. Turli davrlar uchun ma’lumotlarning solishtirma tahlili.  

3. Mamlakatlararo yoki о‘zaro tahlil.  

Turli  mamlakatlar  bо‘yicha  ma’lumotlarni  taqqoslash.  MHT  xalqaro 

tashkilotlar  tomonidan  foydalaniladi,  ta’riflanish  va  tasniflanishning  tegishli 

xalqaro  andozalarga  tо‘g‘ri  keladigan  ma’lumotlarni  berishga  imkon  beradi.  Bu 

ma’lumotlar  asosida  XVFga  a’zo  mamlakatlarining  kvotalarini  hisoblashda 

imtiyozli  yordamga  huquqlar  haqida  qarorlar  qabul  qilinadi.  Umuman  olganda, 

mamlakatlararo  tahlil  turli  mamlakatlardagi  iqtisodiy  holatni  taqqoslash  uchun 

qо‘llaniladi. 

Bunday  taqqoslash  ishlab  chiqarish  hajmi  kо‘rsatkichlarini  umumiy 

valyutada  о‘tkazishni  talab  qiladi.  Amaliyotda  YAIMning  milliy  valyutadagi 

ma’lumotlarni о‘tkazish bozor kurslarida amalga oshiriladi. Bu ayirboshlash qayta 

hisoblash  maqbul  bо‘ladi,  agar  bozor  (yoki  rasmiy)  ayirboshlash  kurslari  tegishli 

mamlakatlarda  taqqoslanadigan  mamlakalardagi  tovarlar  va  xizmatlarning  о‘rta 

tortilgan  narxlar  nisbatlariga  teng  bо‘lsa.  Bu  о‘zaro  aloqani  xarid  qobiliyatining 

Pariteti-  HQPdan  keskin  farq  qilishi  mumkin,  bu  esa  YAIMning  ulush 

koeffitsiyentlarida  о‘zgarishlarga  va  demak,  taqqoslashda  sistematik  xatoga  olib 

keladi. 


Markaziy  rejalashtirishda  pirovard  ishlab  chiqarish  hajmini  baholash  uchun 

boshqa  tizim  –  Moddiy  Mahsulot    Tizimi  (MMT)  ishlab  chiqarish,  uning 

doirasida  ishlab  chiqarish  yalpi  hajmi  kо‘rsatkichi  bо‘lib  moddiy  ishlab 


chiqarishning  sof  mahsuloti  xizmat  qilgan.  MMTning  MHTdan  asosiy  farqi 

shundaki,  MMTda  amortizatsiya  va  nomoddiy  xizmatlar  sektorining  qо‘shilgan 

qiymati hisobga olinmagan. 

MHTda  iqtisodiyotning  5  ta  asosiy  sektori  farqlanadi:  uy  xо‘jaliklari, 



korxonalar, moliyaviy sektor, hukumat va tashqi sektor. 

 

Nazrorat  va muhokama uchun savollar 

 

1.  “Iqtisodiy tahlil”ning predmeti nima? 

2.  Makroiqtisodiy  tahlil qanday dialektika qonunlarga asoslanadi? 

3.  Birlamchi statistikani yaratishning qanday bosqichlarini bilasiz? 

4.  MHT iqtisodiyetning qanday sohalarida ishlatiladi? 

5.  Makroiqtisodiy tahlilning qanday vositalarini bilasiz?  

6.  MHT tarixida  qanday  tendensiyalar birikmasi kuzatilgan ? 

7.  MHTda iqtisodiyotning qanday asosiy sektori farqlanadi ? 

8.  Uy xо‘jaliklari vazifasi nimadan iborat? 

9.  Korxonalar vazifasi nimadan iborat? 

10. Moliyaviy sektor- vazifasi nimadan iborat? 

11. Hukumatning iqtisodiy roli nimadan iborat? 



 

Download 162.36 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling