Makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot

Makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot

Bajardi: Narzullayev Jamol

REJA:
1. Muvozanat narxi.
2. Muvozanat barqarorligi shartlari.
3. Narxlarni muvozanat darajasidan chetga chiqish oqibatlari.
4. Talab va taklifning o'zgarishi va ularning narxga ta'siri.

Mavzu:Bozor muvozanati va uni taminlash modellari
Bozor muvozanati — bozordagi talab va taklifning miqdoran va tarkib jihatidan bir-biriga muvofiq kelishi. Bozor muvozanati bir lahzalik (oʻzgarmas taklifda), qisqa muddatli (tashkilot yoki firmalarning oʻzgarmas miqdori va ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishi) va uzoq muddatli (iqtisodiy shartsharoit tashkilot, firmalar va mavjud talabning zamonaviy darajasiga muvofiq kelganda) boʻlishi mumkin. Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa, Bozor muvozanati buziladi. Umuman olganda Bozor muvozanati hamma tovarlarga nisbatan va uzok, vaqt boʻlishi mumkin. Ammo juzʼiy va ayrim tovarlarga nisbatan moslikning buzilishi muqarrar.
Bozor turlari:
 Iste’mol tovarlari va xizmatlari bozori: (oziq-ovqat va nooziq ovqat bozori)
 Ishlab chiqarish omillari bozori: (ish.ch vositalari, xomashyo materiallar va ishchi kuchi bozori)
 Ko’chmas mulk bozori: (yer va uy-joy bozori)
 Moliya bozori: (qarz majburiyatlari, capital, valyuta bozori.
 Intellektual tovarlar va “nou-xou” bozori.
Chunki ehtiyojning yuksalishi bilan yangi talab paydo boʻladi va u darhol qondirilmaydi. Bozor muvozanati ni taʼminlashning asosiy yoʻllari: tovar ishlab chiqarishni talab darajasiga yetkazish orqali bozorni toʻydirish; yetarli tovarlar zaxirasini barpo etish; talabgir tovarlar narxini oshirish, oʻtmay turgan tovarlar narxini pasaytirish; eksport va importning ortishi yoki kamayishi; aholi daromadlarining tovarlar va xizmatlar koʻpayishiga qarab ortib borishi; mehnat unumdorligining ish haqiga nisbatan tezroq oʻsishi. Bozor muvozanati maʼrifatli jamiyatda narxlar bilan bozorni tartibga solish orqali taʼminlanadi.
Bozorda xaridorlarning manfaati sotuvchilarning manfaatlariga zid keladi. Xaridorning iqtisodiy qiziqishi sifatli mahsulotni sotib olish, ammo arzonroq narxda va sizning ehtiyojingizni qondirishdir. Unga maksimal foyda keltiradigan tovarlarni sotishdan manfaatdor bo'lgan ishlab chiqaruvchi-sotuvchi qarshi. Iste'molchilar tovarlarni sotib olishga mo'ljallangan umumiy daromadning ma'lum bir miqdori bilan bozorga kelishadi. Mahsulotni arzonroq sotib olish uchun xaridor sotuvchi uni qimmatroq sotmoqchi ekanligini tushunadi.
Shuning uchun iste'molchilar tovarlar narxini talab narxlari deb ataladigan narxlarga taklif qilishadi. Talab narxi deganda xaridor tovarni olishga tayyor bo'lgan maksimal narx chegarasi tushuniladi. Bozor narxi bu narxdan yuqoriga ko'tarilishi mumkin emas - iste'molchilar endi sotib olishga pullari yo'q. Talab narxi qanchalik past bo'lsa, xaridor xohlagan va shu miqdordagi pulga sotib olishi mumkin bo'lgan tovarlar miqdori shunchalik ko'p bo'ladi.
Ishlab chiqaruvchi-sotuvchilar boshqa manfaatlarga ega. Ular tovarlarni yuqori narxlarda sotishga qiziqishmoqda va shuning uchun taklif narxlarini taklif qilishadi - ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilar o'z tovarlarini sotishga tayyor bo'lgan minimal chegaralar. Bozor narxi taklif narxidan pastga tushmasligi mumkin, chunki u holda ishlab chiqarish va marketing zarar ko'radi. Bu ishlab chiqaruvchi-sotuvchining iqtisodiy manfaatlariga mos kelmaydi. Taklif narxi qancha past bo'lsa, tovarlar shuncha kam sotiladi. Ko'pgina ishlab chiqaruvchilar uchun ishlab chiqarish va marketing xarajatlari ushbu narxdan yuqori bo'ladi va shuning uchun ular yo'qotishlarga olib keladi.
Bozorda sotuvchilar va xaridorlar o'rtasida yanada qulayroq narx va ularning manfaatlarini qondirish uchun raqobat mavjud. Ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarning manfaatlari bir-biriga mos kelganda, bozorda muvozanat yuzaga keladi. Buni iste'molchi va ishlab chiqaruvchi maqbul narxlarda talab va taklif bir-biriga mos keladigan vaziyat sifatida aniqlash mumkin. Ushbu muvozanatning iqtisodiy ma'nosi shundaki, u sotuvchilar va xaridorlarning birligini, ularning imkoniyatlari va istaklarining tengligini aks ettiradi.
Tushunchalarni batafsil ochib berish uchun grafik berilishi mumkin. Nima uchun ushbu jadvalda bir xil mahsulotning taklif va talab egri chiziqlarini birlashtirish kerak. D chiziq - bu narxdan talabning grafik tasviri, S chiziq - narxning taklif funktsiyasining grafik tasviridir. Kesishish nuqtasi muvozanat nuqtasi E. Bu holatda talab hajmi taklif hajmiga teng va talab narxi taklif narxiga teng ya'ni bozor muvozanatlanadi. Talab va taklif ma'lum narx darajasida muvozanatlashgan bozor holati muvozanat deb ataladi. Ta'minot va talab egri chiziqlarining kesishish koordinatalari E - muvozanat narxi Pe va muvozanat chiqishi. Bunday sharoitda ushbu mahsulotni ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishni yanada kengaytirish uchun foydali emas va shuning uchun taklif talabga ega bo'lmaydi. O'z navbatida, ushbu mahsulotni xaridorlari etkazib berishning aniq hajmiga qarab, taklif narxi ham ularga mos keladi.
Muayyan mahsulotga talab va taklifning bir vaqtning o'zida o'zaro ta'sirini aks ettiruvchi ko'rib chiqilgan model iqtisodiy nazariyada qisman bozor muvozanati modeli deb nomlandi (bitta mahsulot uchun bozorda muvozanat).
Iqtisodiyot nazariyasida muvozanatning berilgan xarakteristikasi "Valras muvozanati" deb nomlanadi .  Muvozanatni tasvirlashga yana bir yondashuv mavjud - “Marshall muvozanati” .  Ushbu modellar orasidagi farq quyidagicha: agar Walras muvozanatni o'rnatishda talab va taklifning nisbati haqida o'ylasa, unda Marshall ushbu jarayonda talab va taklifning nisbati haqida to'xtaydi.