Maktab yoshidagi bolalar uchun nutqni rivojlantirish

1. Badiiy adabiyotni o'qing

Kitoblarni o'qiyotganda nafaqat voqealarning syujeti va rivojlanishini kuzatish, balki muallifning qaysi so'zlar, qahramonlar, tabiat, ichki makon va buyumlarni tasvirlashiga e'tibor berish ham foydalidir. Uning takliflari qanday qurilgan? Matnda qanday epitetlar va metaforalar qo'llaniladi? Bunday tafsilotlarga e'tibor qaratish va o'qiganlaringizni takrorlash adabiy uslublarni yaxshiroq eslab qolishga va ularni o'z nutqingizda qanday qo'llashni o'rganishga yordam beradi.

2. Audio kitoblarni tinglang

Maktab o'quv dasturiga dosh berish yoki shunchaki vaqtni yaxshi o'tkazish kerak bo'lsa, audio kitoblar - bu ajoyib usul. Ularni tinglashda siz professional aktyorlarning intonatsiya, mantiqiy stress, nutq tezligi va ovoz tembrini qanday ishlatishiga, pauzalar kerakli effektni qanday yaratishiga e'tibor berishingiz kerak. Barkamol, ammo monoton va tushunarsiz nutq tinglovchilar e'tiborini qozonishga yordam bermaydi. Ba'zida hayajonlanish so'zlardan ko'proq narsani aytishi mumkin, shuning uchun odamlar ko'pincha iboraning to'g'ridan-to'g'ri ma'nosiga emas, balki uni qanday talaffuz qilishiga ishonishadi. Intonatsiya yordamida odam ba'zan ongli ravishda, ba'zan esa bexosdan fikrlar, his-tuyg'ular va kayfiyatni etkazadi. Va uning ahamiyatini his qilish oddiy mashqga yordam beradi: har qanday so'zni talaffuz qiling (masalan, "yaxshi bajarilgan" yoki "yaxshi!") Turli xil intonatsiyalar bilan uch-to'rt marta.

Nutq nafasini rivojlantirish

Tovush manbai o'pkadan tomoq, burun yoki og'iz bo'shlig'i orqali chiqadigan havo oqimi. Har qanday tovushlar nutqning bir qismidir, shuning uchun ularning to'g'ri talaffuzi, normal ovoz balandligi, shuningdek, ifodali intonatsiya va aniq diksiyon yaxshi nafas olish deb hisoblanishi mumkin. Muayyan usul yordamida bajariladigan nafas olish mashqlari uni hajmli, ritmik, sekin va iqtisodiy ekshalatsiyaga yordam beradi.

Buning uchun sizga kerak:

• 
  burun orqali tez nafas oling, og'iz orqali yumshoq nafas oling,
  
• 
  yonoqlaringizni ochmang
  
• 
  elkangizni tekis tuting, pastga tushmang.
  
• 
  Mustaqil taraqqiyot yo`lidan dadil borayotgan, huquqiy demokratik jamiyat qurishga intilayotgan Respublikamizda har bir insonning ozod va erkin, farovon yashashini ta'minlovchi jamiyat barpo etilmoqda, yoshlarning ilm - ma'rifatli bo‘lishiga barcha imkoniyatlar yaratilmoqda. Ayniqsa, Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tadbiq etish ta'lim tizimining barcha bosqichida ona tilining asosiy o‘quv predmeti ekanligini, fanlarni egallash uchun avvalo, ona tilida to‘g‘ri, ifodali, tartibli va ijodiy fikrlash zarurligini aniq namoyon etmoqda. Chunki bizning ertangi kunimiz O`zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov aytganlaridek: ―Yangicha fikrlaydigan, zamonaviy mutaxassislarni talab etadi‖. Maktabgacha ta'limning asosiy vazifasi bolalarni maktabda ta'lim olishga tayyorlashdan iboratdir. Ya'ni bolalar maktabgacha ta'limda aniq bilimlarnigina emas, fikrlash ko‘nikmasini egallashi, tengdoshlari va kattalarning nutqlarini tushunishlari, ular bilan erkin fikr almashish, hamkorlik asosida faoliyat Ko`rsatishi talab etiladi. Bolalarning ona tilida obrazli va mantiqiy fikrlashi, tasavvurlarini nutq orqali to‘g‘ri ifodalashi o‘zini nazorat qilishi, boshqarishi, kuzatish, eshitish, eslab qolish, umumlashtirish, solishtirish kabi aqliy tayyorgarlikka ega bo‘lishi zarur. Bu vazifani bajarishda, albatta, ona tilida nutq o‘stirish fanining o‘rni, ahamiyati kattadir. Chunki til kishilarning o‘zaro aloqa vositasi bo`lib, u barcha kishilar uchun baravar, teng xizmat qiladi, shu bois til ijtimoiy hodisa bo`lib, jamiyat taraqqiyotidagi o‘zgarishlar, yangilanishlar tilda o‘z aksini topadi. Til birliklari nutqni hosil qiladi, ya'ni har bir inson o‘z fikrini boshqalarga til orqali, til birliklari orqali bayon qiladi, boshqalari fikrini til orqali egallaydi, tushunadi. Ya'ni nutq tevarak-atrofdagi voqea-hodisalar haqidagi fikr muloqazalarni boshqalarga yetkazishdir. Shuning uchun til va nutq inson hayotida muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabgacha ta'limda nutq o‘stirish metodikasi fanining o`qitilishi, nutq o‘stirish usullarini bilish, har bir yosh guruhda bolalar nutqini o‘stirish vazifalarini to‘g‘ri hal etish imkonini beradi, bolalarni maktabga tayyorlash vazifasining bajarilishini ta'minlaydi. Yuqorida bayon qilingan fikrlardan shunday xulosa qilish mumkinki, o‘zbek tili qadimiy til sifatida taraqqiy etgan, jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida jamiyat a'zolari uchun xizmat qilmoqda. Respublikamiz mustaqilligi o‘zbek tili taraqqiyotiga ijobiy ta'sir etdi, tilimiz mustaqillikning mohiyatini ifodalash, ta'lim tizimining barcha bosqichida ona tili ta'limini takomillashtirishga xizmat qilmoqda. Maktabgacha ta'limda bolalar nutqini o‘stirish ularga ona tilini amaliy o`rganish demakdir. Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida 1920 yillargacha pedagogika fani tarkibida taraqqiy etdi, so‘ng mustaqil fan sifatida shakllandi. Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida maktabgacha ta'limda bolalar nutqini o‘stirishni puxta egallagan mutaxassis tayyorlashda buyurtmachi sifatida, ilmiy izlanishlar asosida yaratilgan ―Ilk qadam‖ tayanch dasturini o‘quv jarayoniga joriy etish, nutq o‘stirish metodikasi bo`yicha bilim va malakalarni shakllantirishning nazariy va amaliy jihatdan mutanosibligini ta'minlaydi, nutq o‘stirish usullarini ishlab beradi. Uni takomillashtirish, eng qulay usulni qo`llash orqali bolalarga ona tilini amaliy o‘rgatish, nutqda til birliklaridan foydalanish, o‘zaro nutqiy muloqot munosabatida ona tilida fikrni to‘g‘ri, ifodalay olish, tengdoshlari nutqini tinglab tushunish nutqda til birliklarini ajrata bilish (tovush, so‘z) nutq meyyorlarini ishiga mos holda o`rganib borish, unga amal qilish kabi faoliyatini shakllantiradi. Demak, nutq o‘stirish metodikasi fani maktabgacha ta'limda nutq o‘stirish vazifasini amalga oshiradi, bolalarda ifodali, aniq, lo`nda va obrazli so‘zlashishni shakllantirish orqali ona tilini amaliy o‘rgatadi, bolalarga ta'lim beradi. Nutq o‘stirish metodikasi fani maktabgacha ta'limda bolalarni og‘zaki nutqini o‘stirish, tengdoshlari va kattalar bilan nutqiy muomala malakalarini shakllantirish orqali nutqda so‘zdan to‘g‘ri va o`rinli foydalanish, ya'ni nutq va xulq egasi bo‘lish kabi ma'naviy axloqiy sifatlarni, so‘zlash odobini egallashni shakllantiradi. Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida rivojlantiruvchi vazifani bajaradi. Ya'ni usulika bolalar nutqini o‘stirish orqali ularning nutq a'zolarini anatomik-gimnastik mashq qildirish orqali nutqning ravon tushunarli bo‘lishini ta'minlaydi: bolalar tafakkuri, aqliy faoliyatini rivojlantiradi, ularda nutq odobi, ma'naviy barkamollikni shakllantiradi. Chunki yaxshi rivojlangan nutq tushunarli ta'sirchan bo`ladi, bola o‘z nutqini to‘zatib boradi. Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida bolalar nutqini o‘stirishning pedagogik qonuniyatlari, pedagogik faoliyatning shakllanishi va talablarini o`rganadi, nutq o‘stirishning eng samarali omillari, vositalarini, usul va usullarini hozirgi zamon pedagogikasining yutuqlari, ilmiy pedagogik talablari asosida ishlab chiqadi, ta'limga, fanga tavsiya etadi. Nutq o‘stirish metodikasi ana shu pedagogik vazifadan kelib chiqqan holda pedagogikaning quyidagi asosiy savollariga javob beradi. Nimani o‘rgatish kerak? Bunda maktabgacha ta'lim ishidagi bolalarda qanday nutqiy malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish lozimligini nazarda tutiladi. Bu vazifa O‘zbekiston Respublikasining ta'lim mazmunini zaruriy o‘zagi hisoblangan ta'lim standarti asosida amalga oshiriladi, bunda ta'limning barqaror darajasini ta'minlash sharti bajariladi. O‘quv yuklamalari meyyorga keltiriladi, tarbiyachi bolalarning o‘quv faoliyati darajasi, shaxs sifatlari rivojlanishi, uning nutqiy faoliyatini nazarda tutgan holda ta'lim jarayonini tashkil etadi. Qanday o`qitish kerak degan pedagogik savolga javob beradi. Buning uchun maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarning nutqini o‘stirish usul va usullarini qo`llash imkoniyati, o‘rni, qo`llangan usullar samarasi nazarda tutiladi, usul va usullarni takomillashtirishga zamonaviy texnologiyani joriy etishga alohida diqqat qilinadi. ―Ta'lim to‘g‘risi‖dagi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda an'anaviy usullar bilan bir qatorda noan'anaviy, o`yin usulining qo`llanishi, mujassam mashg‘ulotlarni tashkil etilishi, ayniqsa, hozirgi zamon yaxshi pedagogik texnologiyani ta'limda qo`llash kabilar bunga misol bo`la oladi. Nima uchun aynan shunday o`qitish kerak? savoliga usulika fani nutq o‘stirishning nazariy va amaliy asoslangan omillari, vositalarini qo`llash zarurligini ifoda etadi.
  
• 
  Nutq o‘stirish metodikasining asosiy vazifasi tarbiyachilarni maktabgacha ta'limda nutq o‘stirishning ilmiy pedagogik asoslangan, eng samarali natija beradigan omillari, vositalari va usullarini ishlab chiqish, tarbiyachi, pedagog, ota-onalarni nutq o‘stirish usullari haqidagi bilimlar bilan qurollantirish, eng qulay usullardan foydalanish, nutq o‘stirish mashg‘ulotlarini tashkil etish samaradorligini oshirishga doir bilimlar bilan qurollantirishdan iboratdir. Nutq o‘stirish metodikasining mazmuni maktabgacha ta'limda bolalar og‘zaki nutqini o‘stirish, bolalarda kattalar, tengdoshlari bilan nutqiy muloqot, muomala qilishni bilishga o‘rgatishdir. Maktabgacha ta'lim davrida bolalar 2-3 ming so‘z boyligiga ega bo‘lish va undan foydalanish, eshitganlarini aytib berish, ko`rganini gapirib berish, suratlarga qarab mazmun bo`yicha hikoya tuzish va uni aytib berish, asosiy tayanch so‘zlar yordamida hikoya tuzishga o‘rgatiladi. Shuningdek, nutqning ifodaliligi, nutq tovushlarini to‘g‘ri, aniq talaffuz etish, tilning grammatik shakllaridan nutqda to‘g‘ri foydalanish, badiiy asarni tinglash, tushunish, mazmunni eslab qolish va so‘zlab berish, asar qahramonlari nutqi xususiyatlarini ajrata bilish, obrazli bayon etish kabi amaliy intellektga ega bo‘lishni rivojlantiradi, maktabga nutqiy jihatdan tayyorlaydi. Bu vazifalarni bajarishda nutq o‘stirish metodikasi o‘zining usulolohik asosi bo`lgan pedagogika fani yutuqlariga, g‘oyaviy-nazariy asosi bo`lgan milliy g‘oya va milliy mafko`ramiz tamoyillariga, Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga asoslanadi. Shuningdek, nutq o‘stirish metodikasi maktabgacha ta'limda nutq o‘stirishni tashkil etishda ilg‘or pedagoglarning amaliy tajribalari, tajriba-sinov natijalari, ilmiy- usulik adabiyotlarda tavsiya etilgan fikrmuloqazalarga asoslanadi natijada yaxshi vazifalarni, muammolarni va tavsiyalarni chuqur talqin etadi, eng maqbo`lini ta'limga joriy etadi. Maktabgacha ta‟limda Bolalarning nutqini o‟stirishfanining vazifalari quyidagilardan iborat1 . 1. Bolalar bog`lanishli nutqini o‘stirish. 2. Bolalar lug‘atini boyitish. 3.Nutqning grammatik tomonini tarbiyalash, so‘zlarning gapda o‘zaro birikishi va gap hosil qilish uchun zarur bo`lgan turli grammatik shakllar, qo`shimcgalardan foydalanishni o‘rgatish. 4. Nutqning tovush tomonini tarbiyalash, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda nutq tovushlarini to‘g‘ri talaffuz qilish, ovoz-oqangni tushunish, nutqiy nafas olishni to‘g‘ri bajarishni shakllantirish. 5. Maktabgacha ta'limda bolalarning nutqni tushunish, tinglash malakalarini shakllantirish, kattalarga nutq orqali murojaat qilish, diologik va monologik nutqini o‘stirish, hikoya tuzishga o‘rgatish. 6. Badiiy adabiyot bilan tanishtirish, badiiy asarlar, ertak, hikoyalarni o`rganish, kitobga bo`lgan muhabbatni shakllantirish, asar mazmunini tushunish, obrazlar xususiyati, nutqini ajrata bilishga o‘rgatish. 7. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash. Maktabgacha ta‟limda Bolalarning nutqini o‟stirishfanining mazmuni quyidagilardan iborat. 1 S.Nabiyeva. Maktabgacha ta'limda nutq o‘stirish metodikasi. O‘quv dasturi. Qo`qon 2001-yil. Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni Nutq o‘stirish metodikasining maqsad vazifalari. Nutq o‘stirish metodikasining fan sifatida taraqqiy etishi, pedagogik fan ekanligi. Maktabgacha ta'limda bog`lanishli nutq o‘stirish metodikasi. Bolalar so‘z boyligini oshirish metodikasi. Maktabgacha ta'limda bolalar nutqini grammatik jihatdan to‘g‘ri shakllantirish metodikasi. Maktabgacha ta'lim ishidagi bolalarda nutqning tovush tomonini shakllantirish metodikasi. Maktabgacha ta'limda badiiy adabiyot bilan tanishtirish metodikasi. Bolalarni maktabga tayyorlashga doir ishlar metodikasi. Maktabgacha ta'limda nutq o‘stirish ishlarini tashkil etish va unga rahbarlik qilish. Nutq o‘stirishning asosiy vazifalarini aniqlash, uning mazmunini to`liq belgilash, nutq o‘stirish ishlarini tashkil etishni yengillashtiradi, bolalar nutqini o‘stirishning samarali bo‘lishini ta'minlaydi, chunki cginakam oqilona ta'lim bola ongini ham, xulqini ham o‘zgartiradi. Prezidentimiz so‘zlari bilan aytganda: ―Ta'lim-tarbiya ong mahsuli, ongni, tafakkurni o‘zgartirmasdan turib ozod va obod jamiyatni barpo etib bo`lmaydi‖ Chunki bugungi xalqaro hayot, jamiyat taraqqiyotida har qanday salbiy faoliyat va muammolarni bartaraf etishda intellektual saloqiyat, aql-idrok, fikr, ilg‘or texnologiyalar hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Demak, ―Kuch-bilim va tafakkurda‖ (I.A.Karimov). Maktabgacha ta'limda bolalar nutqini o‘stirishga doir barcha ishlar biz orzu etgan barkamol avlodni, komil insonni shakllantirishga qaratilishi lozim.
  
• 
  Harakatli o’yinlarning kelib chiqishi qadim xalq pedagogikasiga borib taqaladi.Ilk yoshli bolalar oilalarda bolaning dastlabki harakati bilan bog’liq ovunmachoqlar ermak o’yinlar, yordamida tarbiyalanganlar.
  
• 
  Undan kattaroq yoshdagi bolalar hayotida rang barang harakat mazmuniga ega bo’lgan.Xalq o’yinlari katta o’rin olgan.Bularning hammasi hozirga qadar badiiy jozibadorligini, tarbiyaviy ahamiyatini saqlab kelmoqda va qimmatli o’yin folklorini tashkil etadi.
  
• 
  Harakatli o’yinlarni tanlab olishda tarbiyachi bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olishi hamda jismoniy mashqlarni mos ravishda belgilay olishi kerak.
  
• 
  Bola 7 yoshga yetib maktabga qadam qo’yganda uning tayyorgarligi darajasini hisobga olish zarur.Masalan: sakrash o’yinlari o’tkazishda ehtiyotkorlik talab etiladi, chunki avvalo bola ularni sakrash usullariga jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida o’rgatish lozim.Albatta, bog’cha bolalarining harakat ko’nikmasi va malakasini rivojlantirishda gap harakat texnikasini chuqurroq o’rgatishda emas.Masalan, bolalar uzunlikka yugurib kelib sakrashga o’rgatiladigan bo’lsa, avval ularni sakrash oldidan birdaniga to’xtab qolmaslikka, yugurishni sekinlashtirmaslikka, sakrashdan oldin bir oyoqda depsinib, ikkala oyoq bilan yumshoq tushishga o’rgatish lozim.Faqat shundan so’ng sakrash o’yinlariga o’tilsa bo’ladi, chunki bu kabi o’yinlar tufayli bolalarda sakrash uchun zarur bo’lgan ko’nikma va malakalarni hosil qilish mumkin, bundan tashqari, shu kabi harakatli o’yinlar chaqqonlik, jasurlik kabi jismoniy xususiyatlarni ham rivojlantiradi.
  
• 
  Harakatli o’yinlarni tanlab olishda, eng avvalo, tarbiyachi kitob va qo’llanmalarda berilgan o’yinlarning jismoniy va psixologik ta’siri jihatlarini bilishi kerak.Yana shuni unutmaslik kerakki, o’yin vazifasi qo’yilganda faqat harakatlarga mos bo’lishi shart emas, balki harakatli o’yinlar yordamida bolalar ruhiyatida bir biriga yordamlashish, qo’llab quvvatlash hislatlarini tarbiyalash lozim. Buning uchun “Qoch, bolam, sor keldi”, “Pirr etdi”, “Ikki yaxob”, “Mushuk keldi” va boshqa o’yinlardan foydalansa bo’ladi. Maktabga tayyorlov guruhlari maktabgacha yoshidagi bolalarga harakatli o’yinlarni tanlab olishda ularning qiziqishini hisobga olish zarur.
  
• 
  Bu yoshdagi bolalarni o’yinlardagi bo’ri, qo’zi, sichqon, mushuk qiyofasi, surati, nimalar qilishi qiziqtirmaydi, aksincha ularning hatti harakati, masalan, mushukning chaqqonlik bilan sichqonni sakrab ushlab olishi qiziqtiradi.O’yinlarda harakatlar murakkablashib bordi. Masalan, “Bo’rilar zovurda” o’yinida bolalar yugurib kelib to’xtab qolishi, so’ngra sakrab, chaqqonlik bilan bo’rilarga tutqich bermasdan zovurdan o’tib ketishi kerak. Bu yoshdagi bolalarga, shuningdek, ikki tomon bo’lib, o’ynash, qarama qarshilikning mavjud bo’lishi ko’proq qiziqarli.Masalan, “Ikki yaxob” o’yinida bir tomon “ yaxoblar” bolalarni “ yaxlatib” qo’yishga intiladi va boshqa tomon “ yaxlatilib” qolishdan qochishga harakat qiladi.Maktabgacha yoshdagi bolalari bilan turli estafetalarni uyushgan holatda o’tkazish oson tuyuladi, lekin bolalar o’yinlarini kuzatish natijasi shularni ko’rsatadiki, bunaqngi o’yinlar bolalar uchun hech qanday tushuncha bermaydi, oqibatda ular bolalarda tartibchanlikning buzilishiga, sabrsizlik, betoqatlik, xunob bo’lishlik, bir birini turtish asabiylikka olib kelishi mumkin.O’yinda yutqazgan hamda g’olib chiqqan komanda bolalarini o’yin tugagandan keyin tinchlantirish juda murakkab kechadi.Maktabga tayyorlov guruhidagi bolalar tarbiya talab bo’lgani uchun ham ularda sezgirlik, tez yugurish, chaqqonlik bilan predmetlarni uzatish, olib berish kabi ko’nikmalar hali hosil bo’lmaganligi hamda kamanda oldida ma’suliyat hissi shakllanmaganligi, bir hatti harakatni aniq baholay bilmasligi, boshqalarning harakatini ham yaxshi tushuna olmasligi kuzatiladi.Bu fazilatlar va jismoniy sifatlar yetishmaganligi uchun ham ularni tarbiyalash lozim.
  
• 
  Maktabgacha yoshdagi bolalarning hozircha o’zini yaxshi tuta bilmasligini e’tiborga olib, guruhlarni 2 jamoaga emas balki 4-5 guruhlarga ajratib olish zarur.bu guruhlar ketma-ket holatda turmay, bir- birini yaxshi ko’rib turishi uchun o’tirib olishi ham mumkin, chunki navbati bilan startda chiqish tartibini saqlab turadilar.Bunday o’yinlarda bolalar bir birini kuzatadi, harbir guruhdan bitta ishtirokchi tezlikda, chaqqonlikda, aniq nishonga otishda mahoratini ko’rsatadi.G’olib chiqqan o’yinchi o’z jamoasiga ochko keltiradi.O’yin tugagandan so’ng to’plangan ochkolar hisoblab ko’riladi.Eng ko’p ochko to’plagan jamoa g’olib deb topiladi.
  
• 
  O’yinni tashkil etishda barcha shart sharoitlar to’g’ri hisobga olinsa, uning tarbiyaviy ahamiyati oshib boradi. Buning uchun o’yin paytida bo’ladigan chiziqlar, chegaralar masofalari, kerakli o’yin predmetlari: koptok, bayroqcha kabilar taqsimlab berilishi lozim, keyinchalik esa bolalarni o’z – o’ziga xizmat qilishga odatlantirish kerak.Ko’pincha tarbiyachi bu tashkiliy ishlarni bolalardan biri yoki ikkisiga navbatchi sifatida topshiriq berib o’rgatadi, shunda har safar navbatchi almashtirib turiladi. Tarbiyachi o’yin o’tkazishdan oldin uni qanday tushuntirishni o’ylab ko’rishi kerak.Tushuntirish juda qisqa, aniq lo’nda bo’lishi kerak, o’yin mazmuni , qoidalarini tushuntirishd mayday gaplardan holi bo’lish zarur.Undan keyin o’yinchilardan kim qaysi yerda turishini aytib o’tish kerak.
  
• 
  Bolalarga tanish o’yinni o’tkazishda har gal to’liq tushuntirish shart emas, ammo o’yin qoidasini bajarishda tez tez hatoga yo’l qo’ygan bolani ko’rsatib o’tish maqsadga muvofiqdir.
  
• 
  O’yin o’tkazilayotgan vaqtda tarbiyachi faqatgina kuzatuvchi bo’lib qolmasligi kerak.O’yinni shunday o’tkazish kerakki, bolalar undan quvonib ,qanoat hosil qilib, murakkab qoidalarni o’rganib olishsin. Tarbiyachi o’yin davomida qatnashuvchilarni kuzatib alohida bolalarga e’tibor berib, gohida rag’batlantirib gohida qoida buzganlarga tanbeh berib rahbarlik qilishi kerak.
  
•