Мактабгача таълим ташкилотлари жисмоний тарбия машғулотларида фойдаланилиши тақИҚланган ва чекланган машқлар

Материал ва услублар: Мазкур тадқиқотнинг манбалари бўлиб: мавзу бўйича адабиётлар шархлари, ахборот воситаларининг маълумотлари ва услубий хужжатлар ҳисобланади. Мавзу бўйича тадқиқотлар жараёнида библиографик (адабиётлар) ва ретроспектив (тарихий манбалар) тахлили, назарий умумлаштириш ва таққослаш, тизимли ва комплекс ёндашиш усулларидан фойдаланилган. Тадқиқот юзасидан ахборот манбаларининг тарихий ва замонавий маълумотларини таққослаш асосий усул бўлиб саналади.
Натижалар ва улар тахлили: Олинган маълумотлар натижалари бўйича, қуйидаги жадвалда мактабгача таълим ташкилотларида фойдаланиш тақиқланган ва чекланган машқлар келтирилган (1-жадал). Уларни қай холатда алмаштириб бажариш усулларини тавсия этамиз.

Мактабгача таълим такилотида жисмоний тарбия машғулотларида тақиқланган машқлар

1-жадвал

Машқ	Алмаштиришга тавсия этилган машқлар	Чеклов сабаблари
1. Бошни айлантириш	Бошни олдинга эгиш, чап ва ўнг томонга бурилиш	Суякларнинг муртлиги сабабли орқа миянинг бўйин умуртқа поғонасида жойлашганлиги, бўйин мушакларни яхши ривожланмаганлиги
2. Бошни орқага эгиш	Ўрнига тавсия этилаган машқ йўқ
3. Бошда тик туриш	Ўрнига тавсия этилаган машқ йўқ
4. Бўйнни ҳаддан ташқари чўзилиши.	Елкани юқорига ва пастга тушириш ва чиқариш машқларини бажарин
5. Оёқларни кенг очиб (шпагатга) ўтириш ва тушиш	Оёқларни капалак усулида ҳаркатлантириш	Суякларнинг мўртлиги сабабли чаноқ суякларини жойдан силжиши
6. Кўприк ҳосил қилиш машқи	Қўллар юқорида гимнастика коптогига (катта пуфлаб, дам бериб шишириладиган копток) чалқанча ётган ҳолда ҳаракатланиш	Орқа мия билан ерга зарб билан тушиш натижасида бош мия чайқалишига олиб келади
7.Қорн бўшлиғи мушакларини машқ қилиш: оёқлар жуфт ҳолда юқорига кўтариш	Оёқларни навбат билан кўтариш ва тушуриш	Мушакларни таранглиги вақтида бўйин ва бош томирларига таъсир қилади, эҳтимол нерв томирларини қисилишига олиб келади
8.Олдинга умболоқ ошириш	Ўрнига тавсия этилаган машқлар йўқ	Бўйин қисми умртқа поғонаси мушакларининг яхши ривожланмаганлиги
9. Чалқанча ётган ҳолда қўл бош орқасида гавдани кўтариш ва тушуриш	Қўллар олдинга ўзатилган ҳолатда	Бўйин мушакларининг ҳаддан ташқари зўриқиши, қўллар билан умуртқа поғонасини ҳаддан ташқари эзилиши
10. Полга қўлларга таянган ҳолатда гавдани кўтариб тушуриш	Машқлар фақат педагог назорати остида (ҳимояда) бажарилади	Полга тушган вақда иякни полга зарб билан тегиши
11. Полга қўлларга таянган ҳолатда белни кўтариш	Машқни полга қўлларни букиб тирсак билан таянган ҳолда бажариш	Умиртқа поғонасининг бел сохасидаги тоғайларнинг қисилиши ҳисобибига турли касаллигини келтириб чиқариши мумкин.
12. Товонда ўтириш	Чордана қилиб ўтириш	Тизза бўғими ва пайларнинг шикастланишига олиб келиши мумкин
13. 5 сониядан ортиқ осилиб туриш машқлари	Ўрнига тавсия этилаган машқ йўқ	Мушак пайларининг шикастланиши ва заифланишига олиб келади
14. Бир вақта қўлларни юқорига кўтарганда нафасни рословчи машқларни бажариш	Қўл ҳолатини ўзгартириш: қўллар белда ёки ёнда	Юқори елка камари мушаклари қисқариши натижасида нафас (кислород) олиш қийинлашади
15. Сакраш машқларини қаттиқ қопламали (паркет, бетон, пол, асфальт ва бошқ.) жойларда яланг оёқ сакраш	Сакраш машқларини фақат гимнастика тушакларида (мата) бажариш	Товон мушак пайларининг заифлашиши, оёқнинг кафти суякларини (товон билан бармоқлар ўртаси) тўғри шаклланмаслигига олиб келади
16. Оёқ учига (носочке) тянган ҳолда яланг оёқ югуриш	Спорт пойабзалида (чешка, кета ва бошқ.) югуриш	Оёқ кафти суякларини (бармоқлари) тўғри шаклланмаслигига олиб келади
17.Катта гуруҳга ўтгунга қадар оёқ кафтининг ички ва ташқи томонида юриш	Оёқ учи ва товонда юриш	Товон мушак пайларининг заифлиги

Жадвалада келтирилган маьлумоларда хар-бир машқни салбий, чеклов сабаблари ва унинг ўрнига афзаллига ижобий бўлган машқлар тавсия этилган.

Адабиётлар
1. Усмонхўжаев T, Мелиев X. Мактабгача таьлим муассасаларида жисмоний тарбия машғулотлари. Тошкент: 2004.
2. Усмонхўжаев T, Мелиев X. Болалар асосий ҳаракат фаолиятига оид машқлар ва уларни ўргатиш услубиёти. Тошкент: 2004.
3. Кинеман A.В., Xуxлаева Д.В. Мактабгача тарбия ёшидаги болаларни жисмоний тарбиялаш назарияси ва методикаси. –Tошкент: “ўқитучи”, 1988. 4. 8. Aripova S.X., “Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi” T.: “Fan tehnologiya” 2010y