Maktabgacha tarbiya muassasasida nutqni rivoj

Maktabgacha tarbiya muassasasida nutqni rivoj|antirishning maqsad
va vazifalari, ularning psixologik, pedagogik va lingvistik asoslanishi.
Bolalar nutqi ustida ishlashning asosiy maqsadi o`z xalqining
adabiy tilini o'zlashtirish asosida og` zaki nutq va boshqalar bilan og`zaki
muloqot ko' nikmalarini shakllantirish, ya'`ni savodli, to`g`ri, boy
va ifodali nutqni shakllantirishdan iborat.
Nutq quyidagilardan iborat: so'z; taklif; - matn; - ovoz.
RRD vazifalan:
bolalar bog'chalarida lug'at ishlari belgilar
soz boyigini ivojantish,
asosida amalga oshiriladi. atrofdan hayot
nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash - ona nutq va
talaffuz tovushlarini idrok etishni rivojlantirish bilan bog'liq. 5 yoshga qadar
shakllanishi kerak.
nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish nutqning
morfologik tomonini (ins,son, holat), nutqning sintaktik
tomonini (gap, ibora) shakllantirishni o'z ichiga oladi.
so'z shakli-a. Bolalar grammatikani kattalarning nutqi va til o'zaro ta'siriga
taqlid qilish orqali o'rganadilar
izchil nutqni rivojlantirish (asosiy vazifa) - o%zichiga oladi
dialogik va monologik. nutq rivojlanishini
savodxonlikni oshirishga tayyorgarlik;
badiiy adabiyot bilan tanishish.
11. Maktabgacha ta'lim muassasasida nutqni rivojlantirish bo'yicha
pedagogik jarayonni tashkil etishning uslubiy tamoyillari.
O'quv .qo'llanmalarini tanlashning uslubiy tamoyillar
(yoki umumiy qoidalari) quyidagicha shakllantirilishi
mumkin. 1. "Til masalasiga" e'tibor tamoyili, jismoniy
nutq organlari va yozuv qo'llarining rivojlanishi. Treningni "til masalasi"
ga, nutq organlari va yozma qo'larning jismoniy rivojlanishiga etibor
berish printsipi asosida quring va bolaning nutq apparatining jismoniy, mushak
faoliyatini ta'minlaydigan ko'rsatmalarni tanlang. Bolalar o'z ovozlari
bilan barcha fonemalarn i,
-
prosodemalami, butunlini his
qilishlari, eshitishlari, ifodalashlari, modulyatsiya qilishlari mumkin
intonatsiya, so'zlar, gaplar, bog'lanish matnlari; Yozma nutqni o'rgatishda ular
apparat artikulyatsiyasi harakatini yozuvchi qo'l harakatlari bilan muvofiqlashtira
olishlari kerak.billim, ko'nikma va malakalarni mustahkamlash;bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirish; yakuniy yoki hisobva tekshirish (nazorat); birlashtirilgan (aralash, birlashtirilgan)12. Sinflar bolalar nutqini rivojlantirish bo'yicha ishningasosiy shakli sifatida.Bo'lingan:1. Integratsiyalashgan va keng qamrovli.2. Ko'rgazmali materialdan foydalanish bo`yicha:haqiqiy hayot buyumlariis0 ravshanligi- og'zaki xarakter3. Ishtirokchilar soni bo'yicha:frontalkichk guruhindividual4. Etakchi vazifa uchun:soz boyligini rivojlantirishGSRning shaklanishi-ZKR ta'limiizchil nutqni rivojlantirishsan'ati bilan tanishish lit-roy5. Mashg'ulbflar bosqichlari boyicha-yangi materialni etkazishmaterialni mahkamiashbilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishbuxgalteriya hisobi va test darslaniaralash sinfarDidaktik talablar:darsning maqsadi, vazifalari, mazmuni va o'mini aniqlashpedagogik ish tizimidarsning aniq tuzilishi: kirish, asosiy, yakuniydars materialining yosh va shaxsga mos kelishibolalarning nutqi va aqliy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari- dars natijalarini qayd etishdarsni to'g'ri tashkil etishdarsning tarbiyaviy xususiyatifaoliyatning hissiy tabiat⁃ gigienik va estetik talablarga muvofiqligidars va PP bo'yicha keyingi ish o'rtasidagi bog'liqlikbilan kollektiv ta'limning optimal kombinatsiyasiindividual. Yondashuv
Vizual usullar. O'rganilayotgan ob'ektlarni bolalar bevosita kuzatish
yoki uning o'zgarishlari yordamida kuzatadilar: binolarni ko'zdan kechirish,
ekskursiya, tabiy ob'ektami tekshirish. lo'g'nidan-to'g'ri kuzatish
paytida ob'ektlarga kirish imkoni bo'lmagan; foydalaniladi: rasm va fotosuratlar,
kino va lentalarni namoyish qilish; ikkinchi darajali tanishtirish
bilimlarni mustahkamlash, izchil nutqni shaklantirish, bolalarga tanish bo'lgan
mazmundagi rasmlari tekshirish, o'yinchoqlarni tekshirish, bolalaring
rasmlari va o' yinchoqlarini tasvirlash, syujeti hikoyalar btiro qilish uchun
ishlatiladi. Bu jarayonlarning barchasida Vlya so'zi talab qiinadi, u bolalarning
idrokini boshqaradi, nima ko'rsatilayotganini tushuntiradi va nomlaydi.
Og'zaki usullar. maktabdagiga qaraganda taxminan kamroq. D/sda yomon
so`zlar bilan bog'liq usullar qo'llanilgan. V1 bolalarga dastur tomonidan
taqdim etilgan so'zlarni o'qiydi. Keyinchalik murakkab usullar qo'llaniladi:
yodlash va takrorlash. VIya hikoya qilish usuli douda kamroq tarqalgan,
garchi u sodir bolishi kerak: erta yosh (ko'rsatmasdan hikoya), doshk gr
(VIyaning hayotiy tajribasidan hikoyalar, ezgu ishlar haqidagi hikoyalar)
Guruhda o'kazilgan bilimlarni mustahkamlash va guruh suhbatini o'rgatish
1chun suhbat usuli qo'llanildi. Bolalarning yoshi ko'rinishga tayanishni talab
qiladi, shuning uchun og'zaki usullarda vizual o'qitish usullari (qisqacha
ob'ektni, o'yinchoqlarni ko'rsatish, rasmlarga qarash) yoki bolalarni dam
olish, dam olish uchun vizual ob'ektni namoyish qilish (she'r o'qish)
qo'llaniladi. qo'g'irchoqqa, ob'ektning yechimini ko'rsatish va hokazo)
Amaliy usullar. Maqsad - bolalarni olingan bilimlami amalda qabul qilishga
o'rgatish, ulari o'zlashtirish va nutq qobiliyatlarini yaxshilashga
yordam berish. Ular tez-tez o'yin nizomini kiyishadi. Di-dact o'yini (vizual va
ogzaki) - xotirani mustahkamlashning universal usuli. U nutqni rivojlantirishning
barcha muammolarini hal qilish uchun ishlatilgan. Badiiy matn bilan
ishlash dramatizatsiya o'yini yoki stol usti dramatizatsiyasi yordamida amalga
oshiriishi mumkin. Ular hikoya qilishni o'rgatish uchun qo'laniladi.
Darsda bolalarni kundalik hayot va tabiatning ayrim hodisalari bilan tanishtirishda
mehnat harakrasi (ovqat tayyorlash) usularidan foydalanilgan. Amaliy
usullarga S.V.Peterina tomonidan ishlab chiqilgan beg'ubor ofyinlar-
faoliyat, o'yin-axloqiy zarar bosqichlari kiradi. Ushbu o`yin-
faoliyatlarning asosiy maqsadi bolalarning xulq-atvor madaniyatini
ta'kidlashdir, ular nutqni rivojlantirish uchun ham muhimdir, chunki ular so'z
boyligini boyitadi va nutqiy nutq ko'nikmalarini rivojlantiradi.
Har bir metod didaktik masalalarni yechishda qo'laniladigan
metodlar majmuasidir. Texnika usulning elementidir.
Aniqlik va emotsionallik roliga kora arni og'zaki,
ko'rgazmali va o'yinlilarga bo'ish mumkin. Og'zaki texnikalar.
Nutq namunasi- qoidalar, nutqni (lingvistik) oldindan ishlab chiqing
d b namunasi takrorlash va taqlid qilish uchun
mavjud. Maqsadli takrorlash, bir nutq elementini (tovush, so'z.
ibora) esda saqlash maqsadida qayta-qayta bajarish. Tushuntirish
Ushbu tamoyilga amal qilgan holda, bolaning rivojlanishi
bilan didaktik til materialini o`zgartirish (oldin o'rganilganlarni
takrorlash va yangilarini qo'shish), o'qitish usullarini
murakkablashtirish, ya'ni bolalarning nutq faolligi tobora mustaqil bo'lishini
ta'minlashga harakat qilish kerak. Treningni tashkil qilishda
bolalarga o`zlarining nutq vazifalarini hal gilishda imkon
qadar ko'proq mustaqillikni ta'minlash va shu bilan
qobiliyat
birga o'z-0'zini tartiyalashni nvojlantirish va
ulamni bajarishda ixtiyoriy harakatlamni jamlash kerak.
O'z ona tilini o'rgatish vositalarini tanlashning uslubiy (lingvodidaktik)
tamoyillari inson hayotining barcha yosh bosqichlarida til
o'rgatishning negzida yotad. 12.
Bolalar nutqini rivojlantirish dasturini amalga oshirish vositalari
Nutqni rivojlantirish dasturi u yoki bu shaklda amalga oshiriladi
bolalar faoliyati (ta'lim, o'yin, ish, uy).
Keng ma'noda ta'lim (va bu kontseptsiyaga kiritilgan nutqni
shakllantirish) kattalar tomonidan biron bir faoliyat turi orqali amalga
oshirilganligi sababli, ushbu faoliyat turlarini shartli ravishda vositalar
deb atash mumkin. Shunday qilitb, biz o'rganish, o'yin, mehnat
uy yoki kundalik faoliyat, san'at asarlarini idrok etishni nutqni
rivojlantirish vositasi sifatida korib chiqishimiz mumkin, ya'ni har
qanday faoliyat kattalar tomonidan boshqarilsa va boshqarilsa
Kundalik hayotda bolalar mustaqil ravishda nutqdan foydalanadilar.
Ammo agar ular kattalar rahbarligisiz qolsa,
nutqning salbiy sifatlari ildiz otishi mumkin: jargon
haqoratli iboralar, qo'pol intonatsiyalar, ibtidoiy
lug'at, grammatik xatolar va boshqalar
o'qituvchining ko'rsatmalarini passiv tinglash
ham bolalar nutqiga sezilarli ta'sir ko'rsatmaydi
Xalq ta'limi sharoitida bolaning nutqini
shakllantirishning etakchi vositasi o'qitishdir.
Ona tilingizni tizimli va maqsadli o'rgatish
polalarning kognitiv qobiliyaťarini rivojlantirish jarayoni, ularning
atrof-muhit haqidagi elementar bilimlar tizimini va tegishli lug'atni
o'zlashtirishi, nutq ko'nikmalarini shakllantirish.
Maktabgacha ta'limning asosiy shakli sinflardir
Didaktik maqsadlarga ko'ra ona tili darslarining quyidagi turlarini
ajratish mumkin: yangi materialni muloqot qilish bo'yicha darslar;
so'z shakli-e. Bolalar grammatikani kattalarning nutqi va til o'zaro ta'siriga
taqlid qilish orqali o'rganadilar.
izchil nutqni rivojlantirish (asosiy vazifa) oZ ichiga oladi
dialogik va monologik. nutq rivojlanishini
savodxonlikni oshirishga tayyorgarlik;
badiiy adabiyot bilan tanishish.
11. Maktabgacha ta'lim muassasasida nutqni rivojlantirish boyicha
pedagogik jarayonni tashkil etishning uslubiy tamoyillari.
O'quv qo'llanmalarini tanlashning uslubiy tamoyillari
(yoki umumiy qoidalari) quyidagicha shakllantirilishi
mumkin. 1. "Til masalasiga" e'tibor tamoyili, jismoniy
nutq organlari va yozuv qo'llarining rivojlanishi. Treningni "til masalasi"
ga, nutq organlari va yozma qo'llarning jismoniy rivojlanishiga e'tibor
berish printsipi asosida quring va bolaning nutq apparatining jismoniy, mushak
faoliyatini ta'minlaydigan ko'rsatmalarni tanlang. Bolalar o'z ovozlari
bilan barcha fonemalarni,
prosodemalarni, butunlikni his
qilishlari, eshitishlari, ifodalashlari, modulyatsiya qilishlari mumkin
intonatsiya, so'zlar, gaplar, bog'lanish matnlari; Yozma nutqni o'rgatishda ular
apparat artikulyats iyasi harakatini yozuvchi qo'l harakatlari bilan muvofiqlashtira
olishlari kerak.
2. Lingvistik ma'nolarni tushunish va shu bilan birga leksik va
grammatik ko'nikmalarni rivojlantirish tamoyili. Ma'nolar tilini tushunish printsipiga
asoslangan o'qitish metodikasini qurish bolalarga nutqini belgi, murakkab kod
sifatida taqdim etadigan o'qitish usullarini tanlashni nazarda tutadi. Ushbu kodning
oddiy va murakkab belgilari turli xil harakat hodisalari bilan bog'anishi
mumkin, ya'ni dekodlanishi. Metodik texnikalar, mushuk bu quldan foydalangan
VI, d bolaning fikrlarini tayyorlashni ta'minlaydi va uning grammatik
va, albatta, fikrlash qobllyatini rivojlantirishga xizmat qlad. 3.
Nutqning ekspressivligini baholash tamoyili. shunday taxmin qiladi
didaktik materialni tanlash, mushuk nutqning hissiy soyalarini his qilish
qobilliyatini rivojlantiradi, turli xil hissiy holatlarga kirishni ta'minlaydi.
O'qitish usullari she'riy nutqni idrok etish va keyinchalik nutqning
funktsional uslublarini o'zlashtirish ko'nikmalarini ta'minlash uchun
tanlangan
4. Lingvistik qobiliyat tuyg'usini rivojlantirish tamoyili. Ushbu tamoyilni
amalga oshirish bolalarga o'z ona tili faktlarini (elementlarini) eslab
qolishlarini osonlashtiradigan o'qitishni shunday tashkil qilishni nazarda tutadi.
va konstruksiyalar), ularni nutqda qo'llash an'analarini o`zlashtirish.
5. Og'zaki nutqni yozma nutqdan oldin ilg'or rivojlantirish
lamoyil, jarayonda yozma nutqnï ogzaki nutą bilan taqqoslash
Ushbu tamoyilga asoslangan yozishni o'rgatish
didaktik materialni tanlashni o'z ichiga oladi, uning yordamida
bola: 1) nutq organlari, yuz mushaklari, halqum, o'pka, shuningdek
eshitish harakatlarini muvofiqlashtirishni o'rganishi mumkin
apparat- yozuvchi qo'Ining mushaklari va o'qish ko'zlari bilan; 2) tovushlar
va harflarning, intonatsiya va tinish belgilarining o'xshash va o'xshash
emasligini o'zingiz uchun anglab eting (obyektiv); 3) og'zaki
nutqdan yozma nutqqa tez o'tish va aksincha.
6. Nutqni boyitish tezligini izchil oshirish tamoyli.
Ushbu tamoyilga amal qilgan holda, bolaning rivojlanishi
bilan didaktik til materialini o`zgartirish (oldin o'rganilganlarni
takrorlash va yangilarini qo'shish), o'qitish usullarini
murakkablashtirish, ya'ni bolalarning nutq faolligi tobora mustaqil bo'lishini
a'minlashga harakat qilish kerak. Treningni tashkil qilishda
bolalarga o' zlarining nutq vazifalarini hal qilishda imkon
qadar ko'proq mustaqillikni ta'minlash va shu bilan
qobililyat
birga oz-o'zini tartiyalashni nivolantirish va
ulari bajarishda ixtiyoriy harakatarni jamlash kerak
O'z ona tilini o'rgatish vositalarini tanlashning uslubiy (lingvodidaktik)
tamoyillari inson hayotining barcha yosh bosqichlarida til
orgatishning negizida yotadi. 12
Bolalar nutqini rivoj|antirish dasturini amalga oshirish vositalari.
Nutqni rivojlantirish dasturi u yoki bu shaklda amalga oshiriladi
bolalar faoliyati (ta'lim, o'yin, ish, uy).
Keng ma'noda ta'lim (va bu kontseptsiyaga kiritilgan nutqni
shakllantirish) kattalar tomonidan biron bir faoliyat turi orqali amalga
oshirilganligi sababli, ushbu faoliyat turlarini shartliravishda vositalar
deb atash mumkin. Shunday qilib, biz o'rganish, o'yin, mehnat
uy yoki kundalik faoliyat, san'at asarlarini idrok etishni nutqni
rivojlantirish vositasi sifatida ko'rib chiqishimiz mumkin, ya'ni har
qanday faoliyat kattalar tomonidan boshqarilsa va boshqarilsa
Kundalik hayotda bolalar mustaqil ravishda nutqdan foydalanadilar.
Ammo agar ular kattalar rahbarligisiz qolsa
nutqning salbiy sifatlari ildiz otishi mumkin: jargon,
haqoratli iboralar, qo'pol intonatsiyalar, ibtidoiy
lug'at, grammatik xatolar va boshqalar
o'qituvchining ko'rsatmalarini passiv tinglash
ham bolalar nutqiga sezilarli ta'sir korsatmaydi
Xalq ta'limi sharoitida bolaning nutqini
shakllantirishning etakchi vositasi o'qitishdirDarsda bolalarni kundalik hayot va tabiatning ayrim hodisalari bilan tanishtirishdamehnat harakrasi (ovqat tayyorlash) usullaridan foydalanilgan. Amaliyusullarga S.V.Peterina tomonidan ishlab chiqilgan beg'ubor o`yinlar-faoliyat, o'yin-axloqiy zarar bosqichlari kiradi. Ushbu o^yin:faoliyatlarning asosiy maqsadi bolalarning xulq-atvor madaniyatinita'kidlashdir, ular nutqni rivojlantirish uchun ham muhimdir, chunki ular so'zboyligini boyitadi va nutqiy nutq ko'nikmalarini rivojlantiradi.Har bir metod didaktik masalalarni yechishda qo'laniladiganmetodlar majmuasidir. Texnika usulning elementidir.Aniqlik va emotsionallik roliga kora uamic og'zaki.ko'rgazmali va oyinllargat bo'ish mumkin. Og'zaki texnikalar.Nutq namunasi qoidalar, nutqni (lingvistik) oldindan ishlab chiqingd b namunasi takrorlash va taqlid qilish uchunmavjud. Maqsadi takrorlash, bir nutq elementini (tovush,. so'z.ibora) esda saqlash maqsadida qayta-qayta bajarish. Tushuntirish
hodisaning mohiyatini, harakat uslubini ochib berish. Bolalarga qanday
harakat qilish kerakligini, kerakli natijaga qanday erishishni tushuntiruvchi
ko'rsatmalar. O'qitish, tashkil etish va intizomga oid ko'rsatmalar
bir-biridan farq qiladi. So'z mashqlari: bolalar nutqni rivojlantirish
va takomillashtirish uchun bir necha marta aniq nutq harakatlarini
bajaradilar. Bolalar nutqini baholash -bu bilim va nutqni o'zlashtirish
bosqichini ochib beradigan bolaning munosabati haqida batafsil, asosli hukm
So'z masalasi - bu murojaat, javobdan ko'ra talabchanroq,
mavjud bilimlarni bajarish yoki qayta ishlashni o'z ichiga olgan reb vazifasi.
Vizual usullar - rasm, o'yinchoq, harakat yoki harakatni ko'rsatish
(dramatizatsiya oynida, She'r o'qishda), tovushni talafluz qilishda
artikulyatsiya organlarining holatini ko'rsatish va hokazo. Shuningdek,
odatda og'zaki usullar bilan qon ketadi, masalan, tovushning talaffuz
namunasi va rasmni ko'rsatish, yangi so'zni nomlash va u belgilagan
ob'ektni ko'rsatish. Bolalar nutqini rivo]antirishda o'yin texnikasi va
ma'lum usullardan foydalanishda shunchaki hissìylik juda muhimdir: savol
berishda ovozning qiziqarli intonatsiyasi, qiyin vazifani qo'yishda
haddan tashqari tashvishli intonatsiya, tushuntirishda hazildan foydalanish
vazifa. Tuyg'ulaming jonligi bolalarning o'yin haqidagi
tushunchasini oshiradi, buning natijasida barcha nutq jarayonlari faollashadi.
O'qituvchilik roliga ko'ra, nutqni rivojlantirish usullari to'g'ridan-
to'g'ri va bilvosita bo'inadi,. Ushbu toifadagi texnikalar maktabgacha
pedagogika tomonidan batafsil ishlab chiqilgan. Masalan, namuna.
tushuntirish, savol, bolaning javobini baholash, ko'rsatmalar va boshqalar
mavjud. To'g'ridan-to'g'ri - texnikasi orasida muayyan
darsda, o'ziga xos mazmuni, etakchi texnikasi, asosiylarini ajratib ko'rsatish
mumkin. berilgan dars va qo'shimcha texnikalar. Misol uchun, ertakni aytib
berish vazifasi uning maqsadiga bog'liq va bolalarning ongini
namunali hikoya boshqaradi va boshqa reja, rejaning variantlari qo' 'shiladi.
led qabul m bhikoyaningr rejasi, to'plam reja punkti bolimi
On dr zan
- tahlili bilan toldiriladi Va hokazo Suhbatda qabul qilinadi; Ular hikoya
qilishni orgaltishda qo'shimcha rol oynaydi. Bilvosita usullar eslatma,
maslahat, ishora, tuzatish, eslatma, eslatmadir. Bir darsda odatda
texnikalar majmuasidan foydalaniladi.