Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish

1.3. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi 

Bog‘cha  yoshidagi  bolalarda  sezgi,  idrok,  diqqat,  xotira,  tasavvur,  tafakkur,  nutq, 

xayol,  xissiyot  va  irodaning  rivojlanishi  jadal  kechadi,  Bola  ranglarni  hali  bir-

biridan  yaxshi  farq  qila  olmaydi.  Unga  ranglarning  farqini  bilishga  yordam  beradigan 

o‘yinchoqlar bershi  lozim,  rangli  ki yimlar  berish,  rangli  xalqalar,  qushchalar  va  shu 

singari o‘yinchoqlar. 

Bog‘cha  yoshidagi  bolalarning  turli  narsalarni  idrok  qilishida  ularning 

ko‘zga yaqqol tashlanib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga)  asoslansalar ham,  lekin 

chuqur tahlil qila olmaydilar. 

Bog‘cha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni a n a l i t i k   r a v i s h d a  

i d r o k   q i l i s h   q o b i l i y a t i g a   e g a   b o ‘ l a d i l a r .   B o l a l a r   suratlarni idrok qilayotganlarida 

kattalar  turli  xil  savollar  b i l an   u l a rn i   t ax l i l   q i l i s h ga   o ‘r g at i s h l ari   l o z i m .   B u n d a,  

as o s a n ,   bolalar diqqatini: 

1 . Suratning mazmunini (s yujetini) to‘g‘ri idrok qilishga; 

2.  Suratning      umumiy      ko‘rinishida      har      bir      tasvirlangan  n a r s a l a r n i n g  

o ‘ r n i n i   t o ‘ g ‘ r i   i d r o k   q i l i s h g a ;  

3. Tasvirlangan narsalar o‘rtasidagi munosabatlarni to‘g‘ri idrok q i l i s h g a   q a r a t i s h  

k e r a k . 

D i q q a t   h a r   q a n d a y   f a o l i y a t a m i z n i n g   d o i m i y   y o ‘ l d o s h i d i r ,   S h u n i n g  

u c h u n   d i q q a t n i n g   i n s o n   h a yo t i d a g i   a h a m i y a t i   b e n i h o y a   kattadir.  Bog‘cha 

yoshidagi  bolalar  diqqati  asosan  ixgiyorsiz  bo‘ladi.  Bog‘cha  yoshidagi  bolalarda  ixtiyoriy 

diqqatning  o‘sib  borishi  uchun  o‘yin  juda  kdtta  ahamiyatga  ega.  o‘yin  paytida  bolalar 

diqqatlarini bir joyga to‘plab, o‘z tashabbuslari bilan ma’lum maqsadlarini ilgari suradilar. 

Bu  yoshdagi  bolaning  xotirasi  yangi  faoliyatlar  va  bolaning  o‘z  oldiga  qo‘ygan 

yangi talablari asosida takomillasha boradi. 

Bog‘cha  yoshidagi  bolalar  o‘zlari  uchun  ahamiyatga  ega  bo‘lgan,  ularda  k u c h l i  

t a a s s u r o t l a r   q o l d i r a d i g a n   v a   u l a r n i   q i z i q t i r a d i g a n   narsalarni 

beixtiyor eslarida olib qoladilar. 

Bog‘cha  yoshidagi  bolalarning  tafakkuri  va  uning  rivojlanishi  o‘ziga  xos 

xususiyatga ega. 

Tafakkur  bolaning  bog‘cha  yoshidagi  davrida  juda  tez  rivojlana  boshlaydi.  Buning 

sababi,  birinchidan,  bog‘cha  yoshidagi  bolalarda  turmush  tajribasining  nisbatan  ko‘payishi, 

ikkinchidan,  bu  davrda  bolalar  nutqining  yaxshi  rivojlangan  bo‘lishi,  uchinchidan  esa, 

bog‘cha  y o s h i d a g i   b o l a l a r n i n g   e r k i n ,   m u s t a q i l   h a r a k a t l a r   q i l i s h  

imkoniyatiga ega bo‘lishlaridir. 

---

 

15

Bog‘cha  yoshidagi  bolalarda  har  sohaga  doir  savollarning  tug‘ilishi  ular 

tafakkurining  faollashayotganligidan  darak  beradi.  Bola  o‘z  savoliga  javob  topa  olmasa  yoki 

kattalar  uning  savoliga  ahamiyat  b e r m a s a l a r ,   u n d a g i   q i z i q u v c h a n l i k   s o ‘ n a  

b o s h l a y d i .  

O d a t d a ,   h a r   q a n d a y   t a f a k k u r   j a r a y o n i   b i r o n   n a r s a d a n   t a a j j u b l a n i s h ,  

h a y r o n   q o l i s h   v a   n a t y a j a d a   t u r l i   s a v o l l a r n i n g   tug‘ilishi  tufayli  paydo  bo‘ladi. 

Ko‘pgina  ota-onalar  va  ayrim  tarbiyachilar  agarda  bolalar  ortiqroq  savol  berib  yuborsalar, 

«ko‘p  mahmadona  bo‘lma»,  «sen  bunday  gaplarni  qaerdan  o‘rganding»,  deb  koyib 

beradilar.  Natijada  bola  o‘ksinib,  o‘z  bilganicha  tushunishga  h a r a k a t   q i l a d i .   A yr i m  

t o r t i n c h o q   b o l a l a r   e s a   h e c h   b i r   s a v o l   bermaydilar. Bunday bolalarga turli magshulotlar 

va sayohatlarda kattalarning o‘zlari savol ham  berishlari va shu bilan  ularni faollashtirishlari 

lozim. 

Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez  qilishdan 

boshlanadi.  Shuning  uchun  biz  ana  shu  taqqoslash,  analiz  va  sintez qilishni tafakkur 

jarayoni deb ataymiz. Sayohatlar b o l a l a r d a g i   t a f a k k u r   j a r a yo n i n i   f a o l l a s h t i r i s h   v a  

r i v o j l a n t i r i s h g a   yo r d a m   b e r a d i .   B o l a l a r   t a b i a t g a   q i l j n g a n   sayohatlarda  turli 

narsalarni  bir-biri  bilan  taqqoslaydilar,  analiz hamda sintez qilib ko‘rishga intiladilar. Agar 2 

yashar  bolaning  so‘z  boyligi  taxminai  250  tadan  400  tagacha  bo‘lsa,  3  yashar  bolaning  so‘z 

boyligi  1000  tadan  1200  tagacha,  7  yashar  bolaning  so‘z  zahirasi  4000  taga  yetadi,  Demak, 

bog‘cha  yoshi  davrida  bolaning  nutqi  ham  mikdor,  ham  sifat  jihatidan  ancha 

takomillashadi.  Bog‘cha  yoshidagi  bolalar  nutqining  o‘sishi  oilaning  madaniy 

saviyasiga ham k o ‘ p   j i h a t d a n   b o g ‘ l i q .  

Kattalar  bolalar  nutqini  o‘stirish  bilan  shug‘ullanar  ekanlar,  bog‘cha  yoshidagi 

bolalarning  ba’zi  hollarda  o‘z  nutq  sifatlarini  to‘la  idrok eta olmasliklarini unutmasliklari 

kerak.  Bundan  tashqari,  bolalarda  murakkab  nutq  tovushlarini  bir-biridan  farq  qilish 

qobiliyati  ham  hali  to‘la  takomillashmagan  bo‘ladi.  Tili  chuchuklikni  tuzatishning  eng 

muhim shartlaridan biri, bola bilan to‘la va to‘g‘ri talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir.