Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishida qum terapiyasining ahamiyati

Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishida qum terapiyasining ahamiyati.
Ilmiy rahbar:Xudoymurodova Dilafruz
Normo’minova Shahnoza Bozor qizi
Maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi yo’nalishi
3-kurs 306-guruh talabasi


Annotatsiya:Bolalarni aqliy tarbiyalashda va bola hayotining barcha sohalarini rivojlanishida qum terapiyasining o’rni juda katta.Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarni har tamonlama rivojlanishida qum terapiyasining ahamiyati haqida batafsil yoritilgan.
Kalit so’zlar:Art-terapiya,maktabgacha ta’lim tashkilotlari,rivojlanish ,bilish jarayonlari,psixologik tayyorgarlik,yosh davrlari.
Bolani rivojlanishida maktabgacha bo’lgan davr juda muhim rol o’ynaydi.Bolaning har tomonlama rivojlanishida barkamol shaxs bo’lib yetishda art-terapiyaning bir yo’nalishi qum-terapiyasining o’rni beqiyosdir. Qum terapiyasi analitik psixologiya doirasida paydo boʻlgan psixoterapiya usullaridan biridir. Dunyo va oʻzingiz bilan muloqot qilish usuli. Ichki stressni yengillashtirish, bu oʻziga boʻlgan ishonchni oshiradi va rivojlanishning yangi yoʻllarini ochadi. Qum terapiyasi insonga oʻzini chuqur anglash, aqliy yaxlitligini tiklash, noyob imidjini, dunyo rasmini toʻplash imkonini beradi.Qum terapiyasining maqsadi-bolani tashvishga soladigan va tashvishlantiradigan barcha narsalardan halos bo’lishga yordam berishidir.Qum terapiyasi maktabgacha ta’lim tashkiloti faollik markazlarining qurish yasash faollik markazlarida olib boriladi.
Chunki bolalar qum terapiyasi orqali o’zlari yoqtirgan narsalarni quradilar.bunda boalarning psixologik rivojlanishiga yordam beradi. Qum terapiaysi Birinchi bo’lib 1920-yillarda boshlagan Dora Kalf asos solgan. Qum terapiyasining boshqa terapiyalardan farqi bu jarayon manipulyatsiyaning soddaligi, yangi shakllarni ixtiro qilish imkoniyati va yaratilgan tasvirlarning qisqa muddatli mavjudligi bilan ajralib turadi. Qum tarkibini yoʻq qilish, uni qayta qurish, shuningdek, yangi predmetlarni qayta-qayta yaratish imkoniyati asarga maʼlum bir joziba beradi. Ketma-ket qum kompozitsiyalarini yaratish aqliy hayotning siklik xususiyatini, aqliy oʻzgarishlarning dinamikasini aks ettiradi. Bu hech qanday maxsus koʻnikmalarni talab qilmaydi. Miniatyura figuralari, tabiiy materiallar, hajmli kompozitsiyalar yaratish qobiliyati tasvirga qoʻshimcha xususiyatlar beradi, aqliy tarkibning turli darajalarini aks ettiradi va psixikaning preverbal darajalariga kirishni oʻrnatishga yordam beradi. Bola hali gapira olmagan erta bolalik davridan kelib chiqadigan kasalliklar boʻyicha psixoterapiyada ishlaganda, vizual tasvir juda muhimdir. "Qum terapiyasi" texnikasi Yungning analitik yondashuvining bir qismi sifatida paydo boʻlgan va asosan ichki oʻsish va rivojlanish manbai sifatida ongsizlikning ramziy mazmuni bilan ishlashga asoslangan.
Taxminan 1940-yillarda Shvetsiyada Sharlotta Byuler tomonidan ishlab chiqilgan „tinchlik testi“ yoki „Erica usuli“ paydo boʻldi, u hali ham Shvetsiyada bolalar psixiatriyasida diagnostika vositasi sifatida ishlatiladi. Shveytsariyada birozdan keyin Margaret Lovenfeldning" tinchlik texnikasi „bolalar bilan ishlashda“tinchlik sinovi" dan olingan. Oʻz navbatida, Doroy M.Kalff (Shveytsariya) "tinchlik texnikasi „dan terapevtik usul ishlab chiqilgan — dastlab bolalar bilan ishlash uchun“ sandplay " (qum bilan oʻynash), shuningdek, kelajakda bu usul kattalar bilan ishlashda ham qoʻllanila boshlandi.Qum terapiyasinibilaning hissiy foniga ijobiy ta’sir qiladi.Sezgi qobiliyatlarini rivojlantiradi va bilim jarayonlarini rag’batlantiradi. Fantaziya-barcha qarama-qarshiliklar singari ichki va tashqi olamlar bir-biriga bogʻlangan barcha imkoniyatlarning onasi". Yung tomonidan ishlab chiqilgan faol tasavvur texnikasi qum terapiyasining nazariy asosi sifatida qaralishi mumkin. Yung sandboxni(qum quti) kollektiv ongsizlikning bolalarcha tomoni, travmatik tajribaga koʻrinadigan shakl berish qobiliyati deb taʼrifladi.
Qum uchastkalarini yaratish ijodiy regressiyaga yordam beradi, qum qutisida ishlash bolalikka qaytadi va „bola arxetipi“ning faollashishiga yordam beradi. Oʻzining „ichki bolasi“ bilan tanishish tajribasidan soʻng, Yung shunday yozadi: „bolaning ustunligi nafaqat uzoq oʻtmishdagi narsa, balki hozir mavjud boʻlgan narsa, yaʼni bu ibtidoiy iz emas, balki hozirgi paytda ishlaydigan tizimdir….“Bola" kelajakda shaxsning oʻzgarishiga yoʻl ochadi."
Ushbu usulning muallifi, shveytsariyalik K.G.Yungning izdoshi, tahlilchisi Dora Kalff, uning ishiga asos boʻlgan asosiy tamoyil — „erkin va himoyalangan makon yaratish“ deb hisoblaydi, unda mijoz — bola yoki kattalar-oʻz dunyosini ifoda etishi va oʻrganishi, oʻz koʻnikma va tajribalarini koʻpincha tushunarsiz yoki bezovta qiluvchi, koʻrinadigan va aniq tasvirlar oʻzgartirishi mumkin. „Qumdagi rasmni ruhiy holatning har qanday tomonining uch oʻlchovli tasviri sifatida tushunish mumkin. Nomaʼlum muammo qum maydonida oʻynaydi, drama singari, mojaro ichki dunyodan tashqi dunyoga oʻtadi va koʻrinadigan boʻladi“ (Dora Kalff, „Sandplay“, 1980).
1990-yilda Dora Kalff vafotidan keyin uning ishi dunyoning koʻplab mamlakatlarida umumiy eʼtirofga sazovor boʻldi. Hozirgi vaqtda qum bilan oʻynash usuli bolalar va kattalar bilan ishlashda teng ravishda qoʻllaniladi. Qum bilan oʻynash usulini amalda qoʻllaydigan katta mutaxassislarning aksariyati Yungning tahlilchilaridir, ammo qum bilan oʻynash usulidan foydalanadigan xalqaro terapevtlar jamiyatining aksariyat aʼzolari Yungning tahlilchilari emas. Ushbu uslub keng shuhrat qozondi va undan foydalanish koʻplab mutaxassislar uchun jozibali va foydali boʻlib qolmoqda.Agressiya moil bo’lgan bolalarda qum terapiyasini olib borilishi. Agressiya va boshqa salbiy his-tuygʻular uchun ijtimoiy jihatdan maqbul boʻlgan joy ajratish.

1. 
   Yordamchi usul sifatida davolash (psixoterapiya) jarayonini osonlashtirish.
   
2. 
   Psixodiagnostika uchun material olish.
   
3. 
   Bostirilgan fikrlar va his-tuygʻular bilan ishlash.
   
4. 
   Mijoz bilan aloqa oʻrnatish.
   
5. 
   Oʻz-oʻzini nazorat qilishni rivojlantirish.
   
6. 
   Tuygʻular va his-tuygʻularga eʼtibor qaratish.
   
7. 
   Ijodkorlikni rivojlantirish va oʻz-oʻzini hurmat qilishni oshirish. Quyidagi kasalliklar bilan kasallangan bolalarda qum-terapiyasi olib borilmaydi.Bolada diqqat yetishmasligi,haddan tashqari yuqori tashvishlangan bolalarda,teri kasalliklari ,elepsiya shizofereniya,change alergiyasi bolgan bolalarda opka kasalligi bilan kasallanganda ,qo’llari kesilganda foydalanish mumkin emas. Art-terapiyaning asosiy maqsadi oʻzini namoyon qilish va oʻzini oʻzi bilish qobiliyatini rivojlantirish orqali ruhiy holatni uygʻunlashtirishdir.. qumdan terapevtik maqsadlarda foydalanishning ahamiyati shundaki, u turli xil his- tuygʻularni : sevgi, nafrat, xafagarchilik, gʻazab, qoʻrquv, quvonch va boshqalarni ramziy ravishda ifodalash va oʻrganish uchun ishlatilishi mumkin..Art-terapiya texnikasi insonning ichki „men“i mazmuni u chizgan rasm yoki haykaltaroshlik qilganda vizual tasvirlarida aks etadi, degan xulosaga asoslanadi bunda psixikaning holati oʻzgaradi. Bolalar uchun qum terapiyasi Bolalar uchun qum terapiyasi - o'zingizga nisbatan ishonchli bo'lish uchun salbiy va tajovuzlardan qutulishning ajoyib usuli. Zamonaviy jamiyatda qum terapiyasining dolzarbligi juda yuqori. Inson tabiatdan ketib boradi, uning tabiiy tamoyilini unutadi. Bu ibtidoiy tuyg'ularni va hislarni eslashi mumkin bo'lgan qumdir. Bolalar kattalarga emas, balki qumloq maydonda o'ynashda ikki barobar foydali. U erda bola tafakkur, tasavvur va eng muhimi, barmoqlarning kichik mototsiklini rivojlantirishi mumkin. Nutq davolashda qum terapiyasi Speech terapevtlari shifokorlari ko'pincha "qumda o'ynash" uslubiga murojaat qilishadi. Axir, mantiqiy fikrlashning rivojlanishi to'g'ri izchil so'zlarni ifodalashda juda foydali bo'ladi. Kompozitsiyani qumga joylashtirish, bola hikoya hikoyasi bilan boshlanadi va hissiy hissi bilan hikoya qiladi.
   

Bolalar bog'chasida qum terapiyasi Bolalar muassasalarida faqatgina qum terapiyasining bolaning aqliy rivojlanishiga ta'siri boshlanadi. Qum terapiyasini o'rganish majburiy ravishda joriy etilishi rejalashtirilmoqda. Ayniqsa, bog 'yoki maktab hovlisida guruh o'yinlari uchun ko'proq joy bo'lgani uchun. Uydagi qumdagi o'yinlar Uyda o'yin maydonchasini yaratishingiz mumkin. Sizga kerak bo'ladi: Ushbu quti kengligi 65 sm, uzunligi 75 sm va balandligi 6-8 sm. Bo'yoq ko'k. Bir chelak suv, buzadigan amallar yoki sug'orish mumkin. Kichik o'yinchoqlar (odamlar, hayvonlar, avtomobillar, samolyotlar, vertolyotlar, qayiqlar, gullar, daraxtlar, dizayner, uy egalari va boshqalar). Qum terapiyasining qutisi o'tkir va qo'pol qirralarning bo'lmasligi kerak. Qovoqning ichki yuzasi ko'k rangga bo'yalgan, u sakinleşir va suv va osmon bilan aloqa qiladi.
Qumni davolash uchun qum yumshoq, iliq sariq rangli bo'lishi kerak. Lekin o'yinda aks ettirish uchun qora qumni olishingiz mumkin. Umuman olganda, bolaning o'ziga ko'proq yoqadigan narsani tanlashi yaxshiroqdir. Bolada qumni namlash va undan shakllantirish mumkin, buning uchun suv puli bo'lishi kerak. Yalang'och holda qum yuzasida nam ranglar paydo bo'ladi.
Qum terapiyasi uchun o'yinchoqlar 8-10 sm dan oshmasligi kerak. balandligi. Siz ham plastik, ham metall raqamlarni olishingiz mumkin. Ammo bolangiz bilan qilsangiz yaxshiroq bo'ladi. Qum terapiyasi uchun mashq va o'yinlar juda hayajonli. Siz butun kun davomida o'ynashingiz mumkin bo'lgan ijodiy impulslar uchun juda ko'p imkoniyatlar mavjud. Lekin birinchi navbatda asosiy o'yinlarni sinab ko'rishingiz mumkin: 1. "Guessing" Qumdagi bir nechta o'yinchoqlarni olib tashlang va boladan tashqariga chiqmasdan ularni tanib olishlarini so'rang. qum terapiyasi o'yinlari 2. "Qiziqarli hikoyalar" Alfavit harflarini oling va so'zlarni qum ustida qo'ying, chunki juda murakkab emas. Ularni chaqaloq bilan birga o'qing. Keyin bolani so'zlarni yopib qo'ying va siz qumdagi harflarni yashirib, ularni qum qutisiga aylantirasiz.
Bola barcha harflarni topib, so'zlarni tiklashiga ruxsat bering. 3 "Mening shahrim" Farzandlar shaharni, ko'chasini yoki xonasini ko'rayotganini tasvirlab berishi kerak. Siz sehrli mamlakat yaratishingiz va unga nom berishingiz mumkin. Muhimlikda sodir bo'lgan voqeani aytib o'tish kerak. Bunday holda, hikoya bilan bog'liq bo'lgan barcha belgilarga nom berishingiz mumkin. Terapiya uchun qum, suv va turli xil kichik raqamlar ishlatiladi. Bolaning o'zi qanday qum bilan ishlashni xohlashini tanlaydi: quruq, ho'l yoki kinetik.
Dunyo qumdan qurilgan, unda haykalcha qahramonlar ishtirok etadi. Shuningdek, bola qum bilan bo'yash, yorug'lik ekranida turli xil tasvirlarni yaratish, turli xil ranglardafoydalanishimumkin Qum terapiyasi bolaning har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi va dunyoqarashini rivojlantiradi.