Malakaviy bitiruv ishi kirish qismi ikkita bob, besh paragraph va xulosa qismlaridan tashkil topgan

Dars turu: Noannviy

Dars metodi: Zanjir oýini, Blits-so’rov, Aqliy hujum

Dars jihozi:Texnik vositalar, ko’rgazmali va didaktik materiallar, laboratoriya jihozlari,

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism (2m).?O

O’quvchilardan davomadni aniqlash, kun yangiliklaridan eshitish, ob-havoni aniqlash, xona tozaligini ko’rish.ardan davomadni?

II. O’tilgan mavzuni so’rash(8m).

1. 5,4 g aluminiyni eritish uchun 20 % li sulfat kislota eritmasidan necha g kerak?

2. Flotatsya deb nimaga aytiladi?

3.Oleumning formulasini ayting?

4. Sanoatda sulfat kislota qanday usulda olinadi?

5.Kimyoviy reaksiya tezligi deb nimaga aytiladi.

17

6. Kimyoviy reaksiyaning tezligi qanday omillarga bog’liq.

7. Qaytar va qaytmas reaksiyalar deb nimaga aytiladi

III.Yangi mavzuni tushuntirish(20m):

Kimyoviy reaksiyalar qaytmas va qaytar reaksiyalarga bo’linadi. Qaytmas reaksiyalar faqat reaksiya mahsulotlarining hosil bo’lish tomoniga boradi. Masalan:

NaCl + AgNO3 AgCl+NaNO3

CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2O + CO2

NaOH+HNO3 NaNO3 + H2O

2KClO3  2KCl + 3O2

Zn + H2SO4 ZnSO4+H2

Qaytar reaksiyalarda esa kimyoviy jarayonlar qarama-qarshi tomonga sodir bo’ladi. Ya’ni , avval reaksiya mahsulotlari va ayni daqiqada reaksiya mahsulotlaridan dastlabki moddalar ham hosil bo’ladi. Masalan, SO2 suv bilan reaksiyaga kirishib , sulfit kislota hosil qiladi:

SO2 + H2O=H2SO3

Bu reaksiya hosil bo’layotgan H2SO4 ning eritmadagi miqdori ortib borishi bilan teskari reaksiya ham sodir bo’la boshlaydi:

H2SO3= H2O + SO2

Ayni sharoitda qarama-qarshi tomonga boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi.

SO2 + H2O=H2SO3

Chapdan o’ngga boradigan reaksiya to’gri reaksiya , o’ngdan chapga boradigan reaksiya teskari reaksiya deyiladi.

Qaytar kimyoviy reaksiyalarda dastlabki moddalar sarflanib , ularning eritmadagi konsentratsiyasi kamayib boradi , natijada to’gri reaksiyaning tezligi susayadi. Aksincha , reaksiya davomida hosil bo’layotgan mahsulotlarning konsentratsiyasi ortishi hisobiga teskari reaksiyaning tezligi ortadi.

To’g’ri reaksiya tezligi bilan teskari reaksiya tezligi tenglashgan holat kimyoviy muvozanat deb ataladi. ( v ₁=v ₂ ) v ₁ – to’g’ri reaksiya tezligi , v ₂ –teskari reaksiya tezligi.

18

Kimyoviy muvozanat paytida reaksiya mahsulotlaridan nechta molekula hosil bo’lsa, shuncha molekula ajralib turadi.

Bosim , harorat va moddalar konsentratsiyasi o’zgarishi bilan kimyoviy muvozanatni siljitish mumkin. Katalizator kimyoviy muvozanatni siljitmaydi. Balki muvozanatni tezroq qaror topishiga yordam beradi. Haroratning ko’tarilishi issiqlik yutilishi bilan sodir bo’ladigan reaksiyalarni tezlashtiradi.

SO2ni oksidlash reaksiyasi qaytar va ekzotermik reaksiyadir.

2SO2 + O2 2SO3 + Q

Bu reaksiyada haroratning ko’tarilishi teskari reaksiyani tezlashtiradi.

Bosmning oshirilishi kimyoviy muvozanatni hajm kamayishiga olib keladigan reaksiya tomoniga siljitadi.

2SO2 + O2  2SO3 + Q

2*22.4l-22.4l 2.22.4l

---------------- ---------

67.2l 44.8

Reaksiya tenglamasi asosida hisoblashlardan ko’rinib turibdiki, to’g’ri reaksiyada hajm kamayadi. Demak , bosim ohirilishi to’g’ri reaksiyani tezlashtiradi. Kimyoviy muvozanatda turgan sistemada moddalardan birining konsentratsiyasi ortsa , shu modda sarflanadigan tomonga muvozanat siljiydi. Masalan , kimyoviy muvozanatda turgan

CO2 + H2  H2O + CO reaksion muhitdagi CO2 ning konsentratsiyasi orttirilsa muvozanat to’g’ri reaksiya tomoniga siljiydi , CO ning konsentratsiyasi ortsa , muvozanat teskari tomonga siljiydi.

IV.Yangi mavzuni mustahkamkamlash(10m):

‘’Blits-so’rov metodi’’

1. Kimyoviy jarayonlarning ko’pchiligi qanday yo’nalishda boradi? Qarama-qarshi

2. Qaytar reaksiyada mahsulot dastlabki moddalarga qaytadimi? Qaytadi

3. Qaytmas reaksiyada qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Gaz, cho’kma , amalda dissotsiyalanmaydigan modda.

4. Betole tuzi parchalanishi qanday jarayon? Qaytmas

5. Kimyoviy muvozanat qanday muvoznat hisoblanadi? Dinamik

6. Qachon kimyoviy muvozanat yuzaga keladi? v ₁=v ₂

7. Kimyoviy muvozanat qanday belgi bilan belgilanadi? K_m

8. Le-Shatelye prinsipi qachon qabul qilingan? 1884 yil

9. Muvozanat qachon o’zgarmaydi? P,T va C o’zgarmaganda

10. Bosim oshirilsa gazlarning dissosiyalanish darajasi qanday o’zgaradi? Kamayadi

V.O’quvchilar bilimini baholash(3m):

VI.Uyga vazifa(2m): 150-154- betlarni o’qish.

Kimyoviy muvozanat mavzusiga oid masalalar yechish metodikasi.
1. 2NO_(g) + Cl_2(g) =2NOCl_(g) reaksiya hajmi 0.005m³ bo’lgan idishda olib borildi.Kimyoviy muvozanat qaror topganda (Km=1) NOCl ning konsentrasiyasi 0,1mol/l ni tashkil qildi. NO ning boshlang’ich miqdori 1,5 mol bo’lsa xlorning muvozanat konsentratsiyasini (mol/l) hisoblang.(J:0.25mol/l)

Berilgan: Yechish:

V(idish) = 0.005 m³ n 1,5

Km=1 1) Cm( NO)= ----= ---------=0.3 mol/l

Cm(NOCl)= 0,1mol/l V 5

n (NO) =1,5 mol

--------------------- x=0.1 0.1

Cm(Cl2)= ? 2) 2NO + Cl2 --- 2NOCl

2 1 2

------------------------------------------------------------------------------------------------

Dastlab: 0.3 ----

Sarflangan: 0.1 0.1

---------------------------------------------------------------------------------------

Muvozanatda : 0.2 X 0.1

[C]^c 0.1²

3) Km=---------------- 1 = ----------

[A]^a * [B]^b 0.2² *X
X= 0.25 mol/l Cm(Cl2)= 0.25 mol/l.
2. HCl(g)+O2= Cl2(g) +H2O reaksiya hajmi 10 litr bo’lgan idishda olib borildi.

Kimyoviy muvozanat qaror topganda (Km=1) moddalarning konsetratsiyasi [HCl]=0,2 mol/l, [H2O]= ,2 mol/l bo’lsa, muvozanat qaror topshi uchun boshlang’ich kislorod miqdorining( mol) necha foizi sarflangan. (J:9.09%)

Berilgan

V(idish ) = 10litr Yechish:

Km=1 1) X=0.4 X= 0.1 X=0.2 0.2

[HCl]=0,2 mol/l, 4HCl(g) + O2 = 2Cl2(g) + 2H2O

[H2O]= ,2 mol/l 4 1 2 2

----------------------

X%(Cl2)= ? -----------------------------------------------------------------------------------------

2) Dastlabki: ___ ____ ___________

Sarflangan: 0.4 0.1 0.2 0.2

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Muvozanat: 0.2 X 0.2 0.2

[C]^c 0.2² *0.2²

3) Km=---------------- 1 = ----------

[A]^a * [B]^b 0.2⁴ *X

X= 1 mol/l

0.1

4) X%(Cl2)=----------=9.09%

1

3.CO(g) + N2O  CO2(g) + N2 sistemada moddalarning muvozanat holatidagi konsentratsiyalar (mol/l) mos ravishda 1 , 4 , 4 va 1 ga teng. Sistemada ma’lum midor is gazi qo’shilgandan keyin , N2O va N2 larning yangi muvozanat konsentratsiyalari o’zaro teng bo’ldi. Agar reaksiya 1 litr hajmli idishda olib borilsa , hosil bo’lgan sistemadagi gazlar aralashmasining geliyga nisbatan zichligini aniqlang.

Berilgan

Cm=1 ,4 ,4 va 1 Yechish:

V(idish)= 1litr

--------------------

1) CO(g) + N2O  CO2(g) + N2

D(He)= ? 1 1 1 1

Dastlab: 1+n 4 4 1

+ +

Sarflangan: 1.5 1,5 1,5 1,5

Muvozanatda: a 2,5 5,5 2,5

2) N2O N2

4-X == 1+X X=1,5mol/l sarflangan

[C]^c 5,5*2,5

3) Km=---------------- 1 = -------------

[A]^a * [B]^b a*2,5

a = 5,5 = 1 + n – 1,5

n=6

5,5*44 + 2,5 * 28 312

4) Mr=------------------------===------------=39 g/mol

5,5 + 2,5 8

39

5) D(He) = ------------= 9,75

4

4. 2 mol SO2 va O2 dan iborat aralashmaning gelyga nisbatan zichligi 12.8 ga teng. Kislorodning 50% miqdori sarflangan bo’lsa muvozanat konstantasini toping.Reaksiya hajmi 5 litrli idishda olib borildi.

Berilgan Yechish:

n (SO2 va O2)=2mol 1) Mr= D(He)*4=51,2 g/mol

D(He) =12,8 2)SO2 64 19,2---------------X=1,2 mol

X%(O2)=50% > < + >32--------2 mol

_________________ O2 32 12,8---------------X=0,8 mol

3)Cm(SO2)= n/V= 1,2/ 5= 0,24 mol/l

Km=? 4)Cm(O2)= n/V= 0,8/5= 0,16 mol/l

5) 1mol/l------------50%

0,16 mol/l------------X% X=0,16*50=0,08 mol/l sarflangan.

X=0,16 0,08 x=0,16

6) 2SO2 + O2 2SO3

2 1 2

Dastlabki: 0,24 0,16 ----

Saflangan: 0,16 0,08 0,16

Muvozanatda: 0,08 0,08 0,16

[C]^c 0,16²

7) Km=---------------- Km= -----------------=50

[A]^a * [B]^b 0,08² *0,08

5. 1 mol C3H6 va H2 aralashmasining vodorodga nisbatan zichligi 15 ga teng.Gazlar aralashmasi yopiq idishda Pt katalizator ishtirokida 320⁰C gacha qizdirildi. Bunda harorat dastlabki holatga keltirilganda idishdagi bosim 28% ga kamaygan bo’lsa, reaksiyaning muvozanat konstantasini toping.

Berilgan Yechish:

n (C3H6 va H2)=1mol 1) Mr=D(H2)*2= 15*2=30

D(H2)= 15 2)C3H6 42 28--------x=0,7 mol

X%=28% > 30 < +>40----1 mol

Km=? H2 2 12-------- x= 0,3mol

X=0,28 X=0,28 X=0,28 0,28

3) C3H6 + H2 = C3H8 >

1 1 1 1

Dastlabki: 0,7 0,3 ------

Sarflandi: 0,28 0,28 0,28

Muvozanatda: 0,42 0,02 0,28

[C]^c 0,28

4 ) Km=---------------- Km= -----------------=33,3

[A]^a * [B]^b 0,42*0,02

Xulosa va tavsiyalar

Kimyoviy muvozanat mavzusiga oid masalalar yechish metodikasi mavzusi bo’yicha xulosa qiladigan bo’lsam , kimyoviy muvozanat bu tabiatda sodir bo’ladigan o’zgarislar ,reaksiyalar ,harorat , bosim, konsentratsiyalarning o’zgarib turishidir.

O‘zbekiston Respublikasining ―Ta’lim to‘g‘risida‖gi Qonuni, ―Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖da yuqori malakali, erkin va mustaqil fikrlaydigan, chuqur nazariy va amaliy tayyorgarlikka ega bo‘lgan, olgan bilim va ko‘nikmalarini amaliyotda qo‘llay oladigan, jahon andozalariga mos mutaxassislarni tayyorlash vazifalari belgilab berilgan. Ushbu vazifalarni amalga oshirish va bu boradagi qator muammolarni hal etishda umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘qituvchilarning ilmiy-pedagogik salohiyati muhim ahamiyatga ega.

O‘qituvchi tomonidan olib borilayotgan mashg‘ulotlar mazmuni yuqori saviyada bo‘lishi, fan bo‘yicha belgilangan Davlat ta’lim standartlari va tegishli fan dasturlariga mos kelishi shart. O‘qituvchining har bir darsi o‘quvchilarda shakllanayotgan bilim va ko‘nikmalar qamrovini bosqichma-bosqich kengayishiga xizmat qilishi, ularning mazkur fanga bo‘lgan qiziqishlarini yanada ortishiga xizmat qilishi zarur.

Pedagogik faoliyatda amalga oshirilgan ko‘p yillik ish tajribalari va kuzatishlar o‘qituvchi hamisha o‘z ustida ishlashi, bilim, ko‘nikma va malakalarini takomillashtirib borishi kerakligini ko‘rsatmoqda. O‘qituvchi pedagogik mahoratining kundan kunga o‘sib borishi, yangi pedagogik va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llay olishi muhim ahamiyat kasb etadi.