Маълумот дар бораи ассимилятсия саҳ 3-8

Ассимилятсия регрессӣ ва прогрессӣ
Дар забонҳои гуногун ду навъи ассимиляция мушоҳида мешавад: якум, ассимиляцияи регрессӣ (чаппа), дуюм ассимиляцияи прогрессӣ(роста). Дар ассимиляцияи регрессӣ овози баъдина овози аз худ пешояндаро ба худаш монанд мекунад. Мисоли ассимиляцияи регрессӣ талаффузи кали­маи ибтидо шуда метавонад, ки ҳангоми талаффузи он бо таъсири овози беҷаранги т (дар гуфтугӯ) овози ҷарангдори б-и пеш аз он омада ба овози беҷаранги п мубаддал мегар- дад, дар натиҷа он калима дар шакли иптидо талаффуз ме­шавад. Дар талаффузи калимаи обпарто ҳам ҳамин ҳодисаро мушоҳида мекунем. Калимаи татбиқ-ро баъзеҳо тадбиқ; талаффуз мекунанд (ҳатто менависанд), дар ин маврид мо бо таъсири овози ҷарангдори б ҷарангдоршавии овози т-и пеш аз он омада, яъне ба овози ҷарангдори д мубаддал шу­дани онро мебинем. Дар калимаи анбор овози ҳамсадои нугизабонии н ба овози дулабии м мубаддал мешавад, зеро ки овози пеш аз он омадаи б овози н-ро ба худ монанд мекунад.
Дар ассимиляцияи прогрессивй овози пешомада овози баъдинаро ба худ монанд мекунад. Дар талаффузи калимаҳои қасд ва тасдиқ овози д ба т табдил меёбад, ки ин ҳодиса дар натиҷаи таъсири овози беҷаранги с-и пеш аз д омада рӯй додааст.
Дар забони тоҷикӣ ассимилятсияи регрессӣ нисбатан характернок аст.
Ассимиляцияро мувофиқи миқдори тағйир ёфтани характери овози ба ассимиляция дучоршуда ба ду навъ ҷудо ме­кунанд: куллӣ ва ҷузъӣ. Агар овози аосимиляцияшаванда сифати худро иваз кунаду (ба овози ассимиляциякунанда тамоман монанд шавад, ассимилятсияи куллӣ ба вуҷуд меояд ва агар овози ба ассимиляция дучоршуда яке аз хусу- сиятҳои артикуляционии худро гум кунад, ассимиляцияи ҷузъӣ ба амал меояд.
Дар забони адабии тоҷик ассимиляцияи куллӣ вуҷуд надорад. Ин навъи ассимилятсия дар лаҳҷаҳои гуногуни забо­ни тоҷикӣ вомехӯрад, монанди шуштан талаффуз шудани калимаи шустан, ки дар ин ҷо овози с тамоман ба ш мо­нанд шудааст. Дар шакли кутта талаффуз шудани калимаи курта низ ассимилятсияи куллӣ мушоҳида мешавад.
Дар қаст талаффуз шудани калимаи қасд мо ассимиля­тсияи ҷузъиро мушоҳида мекунем, зеро дар ин маврид ово­зи ҷарангдори д фақат як хусусияти худ, яъне ҷарангдории худро зери таъсири овози беҷаранги с гум кардаасту халос.