Malumotlar bazasi tushunchasi

Tarmoqli ma’lumotlar modeli

bet	2/2
Sana	04.02.2023
Hajmi	55.45 Kb.
	#1160020

1 2

Bog'liq
Berilganlar bazasi (2)

Relyatsion ma`lumotlar modeli.

Tarmoqli ma’lumotlar modeli.Agar munosabatdagi joriy element
bir necha berilgan elementga ega bo`lsa, bunday bog`lanishlarni
ierarxik strukturalar bilantavsiflab bo`lmaydi. Bunday tuzilmalar tarmoqli graflar bilan tavsiflanadi. Tarmoqli strukturalarida element ixtiyoriy boshqa element bilan bog`lanishi mumkin. Ya‟ni, tarmoqli bir necha kichkina ob‟ektlardan tashkil topgan yirik ob‟ekt deb qarash mumkin.

4.Malumotlarning relyatsion modeli tushunchasi.

Relyatsion ma`lumotlar modeli. Ma‟lumotlarni relyatsion modeli
asosida munosabat tushunchasi yotadi. Munosabatni ikki o„lchamli
jadvallar yordamida tavsiflash qulay. Jadval tushunarli ko„rimli va inson
uchun oddiy. Munosabatlar to„plami ma‟lumotlarni saqlash uchun
ishlatilishi mumkin. Shu bilan birga ular orasidagi bog„lanishlarni
modellashtirish imkonini beradi.

5. SQL tilida so`rov tushunchasi

SQL(Structured Query Language) – Bu so'rov tili ko'p operatorlardan tashkil topgan.Bu operatorlar orqali foydalanuvchilar, hamda dasturlar Oracle(MBBT) dagi ma'lumotlar bazasiga murojaatni amalga oshirishi mumkin. Oracle utililari yoki har xil dasturlar SQL operatorlarisiz bazaga murojaatni amalga oshirishi mumkin, ammo so'rovlarni amalga oshirishda bu so'rov tilidan foydalanmaslikning iloji yo'q. SQL-tili so'rov-natija ko'rinishida ishlaydi. So'rovlar har bir element uchun emas, butun bir guruh uchun beriladi hamda, natija olinadi. SQL uchun ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar qanday shaklda, qanday tartibda joylashganini umuman ahamiyati yo'q, foydalanuvchilar ham bu ma'lumotlarni bilishi shart emas. Faqatgina operatorlarni to'g'ri yozish orqali istalgan ma'lumotlarni chiqarish mumkin.

6. SQL tilida qanday so`rov turlari bor

SELECT, FROM, WHERE, GROUP BY, HAVING , ORDER BY,

7.SQL tili so`rovlaridagi ALL kalit so`zi qanday vazifasi bor

ANY, ALL, va SOME ostki so‘rovlami argument sifatidaqabul qiluvchi EXISTS operatorni eslatadi, lekin relyatsionoperatorlar bilan birga ishlatilishiga ko‘ra farq qiladi. Bu tomondan ular ostki so‘rovlarga qo‘llaniluvchi IN operatorini eslatadi, lekin undan farqli faqat ostki so‘rovlar bilan ishlashadi. SOME va ANY operatorlari o‘zaro almashinuvchan. Misol: bir shaharda joylashgan sotuvchilar bilan buyurt-
machilami topish uchun ANY operatoridan foydalanish.
WHERE Rating > ALL (SELECT Rating FROM
Customers WHERE City = "Rome")
Bu operator Rimdagi hamma buyurtmachilar baxolari
qiymatlarini tekshiradi. Shundan so‘ng Rimdagi hamma buyurt-
machilardan bahosi yuqori boMgan buyurtmachilami topadi.
Rimda eng yuqori baho — Giovanni (200). Demak 200 dan
yuqori qiymatlar olinadi.
ALL asosan tengsizliklar bilan ishlatiladi, chunki qiymat
agar hamma natijalar bir xil boMsa «hammasi uchun teng» ostki
so‘rov natijasi boiishi mumkin. SQL da < > ALL ifoda aslida
ostki so‘rov natijasining «hech qaysisiga teng emas» ma’noni
bildiradi. Boshqacha qilib aytganda, agar berilgan qiymat ostki
so‘rov natijalari orasida topilmagan bo‘lsa predikat — rost. Agar
oldingi misolda tenglik tengsizlikka almashtirilsa, reytingi 300 ga
teng bo‘lgan hamma buyurtmachilar chiqariladi, chunki ostki
so‘rov 100 va 200 ga teng reytinglarni topgan.
ALL va ANY — orasidagi asosiy farq, ostki so‘rov hech
qanday natija qaytarmagan holatda ko‘rinadi. Bu holda ALL —
avtomatik “TRUE” ga teng, ANY bo‘lsa avtomatik (“FALSE”)
ga teng.

8.SQL tili so`rovlaridagi SOME kalit so`zi tushunchasi

9.SQL tili so`rovlaridagi EXISTS kalit so`zi tushunchasi

EXISTS operatoridan foydalanish.
EXISTS - bu “TRUE” yoki “FALSE” qaytaruvchi
operatordir. Bu shuni bildiradiki, u predikatda avtonom yoki
mantiqiy operatorlar AND, OR, va NOT yordamida tuzilgan
mantiqiy ifodalar bilan kombinatsiya qilingan holda ishlatilishi
mumkin. U agar ixtiyoriy natija hosil qilsa ostki so‘rovni
“TRUE” deb baholaydi va hech qanday natija hosil qilmasa
“FALSE” deb baholaydi.
Misol: Agar buyurtmachilardan juda boMmasa bittasi San
Hose shahrida yashasa, buyurtmachilar jadvalidagi ma'lumot-
larni chiqaring.
SELECT CNum, CName, City FROM Customers
WHERE EXISTS
(SELECT * FROM Customers
WHERE City = "San Hose")
EXISTS ni faqat sodda ostki so‘rov bilan emas, mutanosib
so‘rov bilan ishlatish mumkin. Bu holda EXISTS ichki ostki
so‘rovni tashqining har bir satri uchun tekshiradi.

10.SQL tili so`rovlaridagi IN kalit so`zi tushunchasi

Ifoda IN to‘plamga tegishlilikni tekshiradi. Komanda sin-
taksisi quyidagicha:
— tekshirilayotgan ifoda IN (— const —)
- NOT - ,
1990-yil iyun oyining har xil kunlarida qilingan hamma
buyurtmalami aniqlash.
SELECT ORDER_NUM, ORDER_DATE, AMOUNT
FROM ORDERS
WHERE ORDER_DATE IN
(TO_DATE(^W14.06.1990*, "DD/MM/YYYY"),
TO_DATE("08.06.1990", "DD/MM/YYYY"),
TO_DATE("29.06.1990^W,^WDD/MM/YYYY"),
TO_DATE("04.06.1990", "DD/M M/YYYY"))
Sanalar bilan shu tarzda ishlanadi.
To‘rtta konkret xizmatchilar tomonidan olingan hamma
buyurtmalami aniqlash.
SELECT ORDERJMUM, REP, AMOUNT
FROM ORDERS
WHERE REP IN (107, 109, 101, 103)
NOT IN yordamida diapazonga «tegishli emas>>likni tek-
shirish mumkin.

11. SQL tilida jadval nomlarini o`zgartirish

Jadvalni yaratilgandan so'ng o'zgartirish.
Jadvalni o‘zgartirish uchun ALTER TABLE komandasidan foydalaniladi. Bu komanda jadvalga yangi ustunlar qo‘shish,ustunlarni o‘chirish, ustunlar kattaligini o‘zgartirish hamdacheklanishlami qo‘shish va olib tashlash imkoniyatlariga ega.
Bu komanda ANSI standard qismi emas, shuning uchun har xil
tizimlarda har xil imkoniyatlarga ega. Jadvalga ustun qo‘shish uchun komandaning tipik sintaksisi: ALTER TABLE ADD
;Masalan:ALTER TABLE Salepeople ADD Phone CHAR(7)

12.SQL tilida jadval yozuvlarini o`zgartirish

Maydon qiymat/arini o'zgartirish.
Bu o‘zgartirish UPDATE komandasi yordamida bajariladi.
Bu komandada UPDATE ifodasidan so‘ng jadval nomi va SET
ifodasidan so‘ng ma’lum ustun uchun o‘zgartirish ko‘rsatiladi.
UPDATE ikki formatga ega. Ulardan birinchisi:
UPDATE
SET column = expression [, column = expression] ...
[WHERE search-condition]
bu yerda expression — bu ustun | ifoda | konstanta | o‘zga-
ruvchi.
Ikkinchi variant:
UPDATE

SET column = expression, ...
[ FROM table-list ]
[ WHERE search-condition ]
Masalan, hamma buyurtmachilar bahosini 200 ga o‘zgar-
tirish uchun quyidagini kiritishingiz mumkin:
UPDATE Customers
SET Rating = 200

13.SQL tilida jadvaldan yozuvlarini olib tashlash	Jadvallarni o'chirish. Jadvalni o‘chirish imkoniga ega bo‘lish uchun, jadval egasi (ya’ni yaratuvchisi) bo‘lishingiz kerak. Faqat bo‘sh jadvalni o‘chirish mumkin. Qatorlarga ega boMgan, to‘ldirilgan jadvalni o‘chirish mumkin emas, Ya’ni jadval o‘chirishdan oldin tozalangan bo‘lishi kerak. Jadvalni o‘chirish komandasi quyida- gi ko‘rinishga ega: DROP TABLE < table name >; Masalan: DROP TABLE Salepeople
14.SQL tilida jadvalga yangi yozuvlarini qo’shish uchun qanday buyruq beriladi
15. SQL tilida jadvaldan ustunlarni olib tashlash uchun qanday buyruq beriladi
16.SQL tilidagi qanday agregat funksiyalarni bilasiz	SQL tilida turli xil malumotlarga ega bo`lish imkonini beradigan oltita agregat funksiyalari mavjud: SUM, AVG, MIN, MAX, COUNT, COUNT(*)
17. COUNT agregat funksiyasi qanday vazifani bajaradi	Ustundagi qiymatlar sonini hisoblaydi.
18.SUM agregat funksiyasi qanday vazifani bajaradi	Ustundagi barcha qiymatlarning yig`indisini ifodalaydi.
19.AVG agregat funksiyasi qanday vazifani bajaradi	Ustundagi qiymatlarning o`rtacha qiymatini hisoblaydi.
20.MAX agregat funksiyasi qanday vazifani bajaradi	Ustundagi barcha qiymatlarning eng kattasini hisoblaydi.
21. MIN agregat funksiyasi qanday vazifani bajaradi	Ustundagi barcha qiymatlarning eng kchigini hisoblaydi.
22. SQL tilidagi matematik funksiyalarga misol keltiring	ABS, RAND, ROUND, POWER, SORT, SIN, COS, EXP, LOG
23.SQL tilidagi qatorli funksiyalarga misol keltiring
24.SQL tilidagi sana-vaqt funksiyalariga misol keltiring	add_months, next_day, last_day, sysdate, trunc.
25.SQL tilidagi tizimni konfigiralash funksiyalarga misol keltiring
26.SQL tilidagi protseduralarga tavsif bering
27.Foydalanuvchi va tizim protseduralarining farqi nimada
28.Protseduralarning formal va haqiqiy parametrlari deganda nimani tushunasiz
29.SQL tilida jadval tuzing 30.SQL tilida jadvalning loyihasini tuzing
31.SQL tilida maydon tushunchasi
32.SQL muhitida bir nechta jadvallardan malumotlar olish deganda nimani tushunasiz
33.Jadvallarni birlashtirish qanday amalga oshiriladi
34.UNION kalit so`zining vazifasi
35.Birlamchi kalit nima
36.Jadval munosabatni ifodalash uchun qanday talablar bajarilishi kerak?
37.Qanday mantiqiy operatorlarni bilasiz
38.Agregat funksiya deganda nimani tushunasiz
39.Predikat yoki funksiya deganda nimani tushunasiz
40.SQL tizimida xavfsizlikni kim tashkillashtiradi
41.SQL tizimida xavfsizlik necha bosqichda ta’munlanadi
42.Foydalanuvchilarga qanday imtiyozlar beriladi	SELECT, INSERT, UPDATE, DELETE, REFERENCES, INDEX, SYNONYM, ALTER, ALTER TABLE
43.Malum rolga ega foydalanuvchilar deganda kimlarni tushunasiz.
44.SQL tilining mantiqiy operatorlari nima uchun ishlatiladi
45.Qanday mantiqiy opoeratorlarni bilasiz.
46.SQL tilidagi funkstiyalar qanday sinflarga bo’linadi
47.Xavfsizlik funksiyalariga qaysi funksiyalar kiradi
48.Foydalanuvchi imtiyozlarini kim o`rnatadi
49.Foydalanuvchi huquqlari qanday buyruq orqali o`rnatiladi
50.Tizim huquqini o`rnatuvchi qanday buyruqlarni bilasiz
51.Foydalanuvchi SQL tizimiga qanday qo`shiladi
52.Foydalanuvchi SQL tizimidan qanday olib tashlanadi
53.SQL muhitida relyatsion MB arxitekturasi deganda nimani tushunasiz
54.MB ni belgilariga qarab qanday sinflarga ajratish mumkin
55.Yaratilgan MB jadvallariga malumotlar qanday kiritiladi
56.Jadvallarga nima uchun indekslar tashkillashtiriladi
57.So`rov nima va nima uchun ishlatiladi
58.MBdan ma’lumotlarni tanlab olish deganda nimani tushunasiz
59.So’rovlar yordamida yangi ob’yektlar hosil qilish mumkinmi
60.Birlashtirilgan jadvalardagi ma’lumotlarni chop etishda ular qanday tartiblanadi
61.Jadval psevdonimlari nima va ular qachon ishlatiladi
62.SQL muhitidagi tranzaksiya nima	SQL tilida tranzaksiya deb, malumotlarni tiklashga nisbatan ajralmas bo`lgan operatorlar ketma-ketligiga aytiladi. SQL tilidagi har bir chaqirish moduli tranzaksiyadir. SQL tili tranzaksiyalari biror-bir modulning protseduralarini bajarishdan boshlanadi. tranzaksiya - bu MBga tugallangan murojaat bo'lib quyidagi to'rtta shartning bajarilishini kafolatlaydi: - Bo 'linmaslik (atomarnost) - tranzaksiya boshi va oxiriga ega bo'lgan boTinmas blok. Bu blok yoki toTiqligicha bajariladi, yoki umuman bajarilmaydi; - Kelishuvchanlik - tranzaksiya tugaganidan so'ng, hamma ob’yektlar kelishganlik holatini saqlab qoladi; - Himoyalanganlik - har bir tranzaksiya jarayoni boshqa tranzaksiya ishiga ta’sir ko'rsatmaydi. - Doimiylik - tranzaksiya jarayonida bajarilgan barcha o'zgarishlar doimiylik xarakteruga ega.
63.Tranzaksiyalarning bajarilish jarayonida ma’lumotlarning himoyalanish darajasi deganda nimani tushunasiz	Har bir SQL tranzaksiyasi himoyalanish darajasiga ega: READUCOMITTED, READCOMMITED, REPEATABLEREAD yoki SERIALIZABLE. SQL tranzaksiyasihimoyalanish darajalari bajarilayotgan tranzaksiyaning boshqa parallel bajarilayotgan tranzaksiyalarga tasir etish darajasini aniqlaydi. Himoyalanish darajalari tranzaksiyalarning parallel bajarilishida yuz berishi mumkin bo`lgan hodisalarni aniqlaydi.
64.Tranzaksiyalar MB jadvallari strukturasini buzmasligi uchun qanday tartiblar o’rnatiladi	Ko`pchilik hollarda tranzaksiyalarning bajarilish jarayonida MB jadvallari strukturasi buzilishining oldini olish uchun tranzaksiyalarga faqat o`qish tartibini o`rnatish mumkin. Buning uchun quyidagi operator ishlatiladi. SET TRANSACTION READ ONLY Bu operator tranzaksiya jarayoni boshlanishidan oldin ko`rsatiladi Masalan, EXEC SQL SET TRANSACTION READ ONLY
65.SQL muhitida blokirovka nima

Download 55.45 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2