Ma’lumotlarni tavsiflash va ularning eng sodda tahlil metodlari

Mediana deb, variasion qatorni variantalari soni teng bo‘lgan ikki qismga ajratadigan variantaga aytiladi va M kabi belgilanadi. Mediana deyilganda to’plamni teng ikkiga bo’luvchi varianta tushuniladi. To’plam birliklarini yarmisi medianadan yuqorida, yarmisi esa pastda joylashadi. Diskret variatsion qatorlarda medianani aniqlash uchun chastotalar yig’indisi ikkiga bo’linib, olingan natijaga 1/2 qo’shiladi. Modani aniqlagan misolimizda mediana 527 ga teng [(1053:2)+0,5]. Demak, 1053 birlikni teng ikkiga bo’luvchi varianta 527 ga to’g’ri keladi. 527 variantaning mohiyati qanaqa? Bu savolga javob berish uchun chastotalarni qo’shish kerak, ya’ni 14+63+191+210+300. Demak, 527 variant 52 razmerga to’g’ri kelyapti. Bizni misolimizda moda va mediana mos bo’lib, bir variantaga joylashgan. Mediana shu ko‘rsatkichlarning o‘rtasidagi son hisoblanadi. Mediananing o‘ng va chap tomonida ham bir xil sonlar qatori qoladi. Mediana quyidagi belgi bilan ko‘rsatiladi «Me». Mediana taqsimlashning o‘rtasida joylashgan. Yuqorida qancha sonlar bo‘lsa, pastda ham xuddi shuncha sonlar qatori mavjud bo‘ladi. Medianani topishdan avval sonlar qatorini ranjirovka qilish talab kilanadi.

Masalan: X: 160 162 163 165 165 167 Mek168 172 172 173 174 174 182

• 
  
  Masalan: X: 160 162 163 165 165 167 Mek168 172 172 173 174 174 182
  

• Mek168 Demak bu holatda mediana 7 qatorda to‘rgan son 168 hisoblanadi, bu holatda sonlar qatori toq bo‘lganligi sababli hisob kitob qilinmay topildi. Agar berilgan ko‘rsatkichlar juft bo‘lsa medianani ikki xil yul orqali hisoblash mumkin. vaT.ye. Me1k167; Me2k168

  
  

• So‘ngra ikki mediana orasidagi o‘rtacha topiladi:

  
  

Moda deganda to’plamda belgining eng ko’p uchraydigan miqdoriga aytiladi. Ish haqi modasi deyilganda eng ko’p ishlovchilar oladigan mehnat haqi, erkaklar poyafzali - bo’yicha eng ko’p uchraydigan razmer tushuniladi. Modaning o’rtacha arifmetik, garmonik va hatto medianadan farqi, u hamma vaqt mavhum miqdorni emas, balki aniq miqdorni ifodalaydi. Moda, taqsimot qatorini oxirgi hadlariga bog’lanib qolmagan. Shuning uchun ham teng bo’lmagan taqsimlanishlarda o’rtacha arifmetikni to’ldiruvchisi bo’lib hisoblanadi. Shunday qilib, moda to’plamda eng ko’p uchraydigan chastota va tipik qiymatdir. U bozor iqtisodiyoti sharoitida keng qo’llaniladigan muhim ko’rsatkichlardan biri. Masalan, tijorat amaliyotida aholi ehtiyojini o’rganishda yoki eng xaridorgir tovarlarni aniqlashda bu ko’rsatkich asqotadi. Diskret qatorlarda modani aniqlash qiyin ish emas. Ularda eng ko’p uchraydigan varianti moda hisoblanadi.

• 
  
  Moda deganda to’plamda belgining eng ko’p uchraydigan miqdoriga aytiladi. Ish haqi modasi deyilganda eng ko’p ishlovchilar oladigan mehnat haqi, erkaklar poyafzali - bo’yicha eng ko’p uchraydigan razmer tushuniladi. Modaning o’rtacha arifmetik, garmonik va hatto medianadan farqi, u hamma vaqt mavhum miqdorni emas, balki aniq miqdorni ifodalaydi. Moda, taqsimot qatorini oxirgi hadlariga bog’lanib qolmagan. Shuning uchun ham teng bo’lmagan taqsimlanishlarda o’rtacha arifmetikni to’ldiruvchisi bo’lib hisoblanadi. Shunday qilib, moda to’plamda eng ko’p uchraydigan chastota va tipik qiymatdir. U bozor iqtisodiyoti sharoitida keng qo’llaniladigan muhim ko’rsatkichlardan biri. Masalan, tijorat amaliyotida aholi ehtiyojini o’rganishda yoki eng xaridorgir tovarlarni aniqlashda bu ko’rsatkich asqotadi. Diskret qatorlarda modani aniqlash qiyin ish emas. Ularda eng ko’p uchraydigan varianti moda hisoblanadi.