Mamadaliyeva munisa

Ongning asosiy jarayonlari.
Idrok - ong maydoniga qandaydir mazmunni kiritish jarayoni.
Apperseptsiya (aniq ko'rish sohasi bilan bog'liq) - bu ongning (diqqatning) har qanday tarkibga kontsentratsiyasi, ya'ni. mazmuni aniq ong sohasiga tushadi. Yuqori tartibli birlikning tashkil etilishi apperseptsiya aktidir (harflar - so'zlarga, so'zlar - iboralarga va hokazo, ya'ni kichik ong birliklarining kattalarga birlashishi).
Wundt dasturining 3 maqsadi:
1. Ongning keyingi bo'linmaydigan elementlarga bo'linishi.


2. Bu elementlar qanday munosabatda ekanligini aniqlang.
3. Shu asosda ruhiy hayotning umumiy qonuniyatlarini shakllantirish.
1. Ong elementlari:
Ob'ektiv (tashqaridan, ob'ektdan keladigan) - oddiy taassurotlar, hislar va g'oyalar. Ularning xossalari bor: sifat, intensivlik, (Titchener ham vaqt ichida kengayishni, kosmosda kengayishni qo'shdi).
Subyektiv (mavzu, uning ichki kechinmalari bilan bog'liq) - his-tuyg'ular, his-tuyg'ular. 3 ta parametr: zavqlanish-norozilik; qo'zg'atish - tinchlantirish; kuchlanish - tushirish. Bu elementlar yanada murakkab tuyg'ularni tashkil qiladi. Tuyg'ular elementlar orasidagi bog'lanishni, ong elementlarining sintezini ta'minlaydi. Ong oqimi xususiyatlari:
Introspektsiya
Introspeksiya usuli - refleksli kuzatish yordamida ongning xossalari va qonuniyatlarini o'rganish usuli.
Introspektsiyaning "otasi" - J. Lokk (1632 - 1704). Mulohaza - bu "ong o'z faoliyatini bo'ysunadigan kuzatish".
Introspektsiya usulining afzalliklari:
1/ ong bevosita psixik hodisalarning sababiy munosabatini aks ettiradi.
2/ psixologik faktlar sof shaklda, buzilmagan holda keladi. Lopatin: "Ongning to'g'ridan-to'g'ri ma'lumotlari sohasida ob'ektiv va sub'ektiv o'rtasida farq yo'q: oxir-oqibat, bizga biror narsa tuyulsa, bu bizning ichki ruhiy hayotimizning haqiqiy haqiqatidir."
Titchenerning test sub'ektlariga qo'yiladigan talablar:
1/ ongning eng oddiy elementlarini tanlash.
2/ "rag'batlantirish xatosi" dan qochish (ob'ektlarni nomlamang).
Introspektsiya usullari turli tartiblarni, usullar guruhlarini nazarda tutadi.
Analitik introspeksiya usullari (Vundt, Titchener)
Oddiy o'z-o'zini kuzatish usullari (Jeyms, gestalt terapiyasi)
Subyektiv hisobot usullari
Ong oqimi xususiyatlari:
1. Har bir ong holati shaxsiy ongning bir qismi bo'lishga intiladi (har bir fikr barcha fikrlar bilan bog'liq).
2. Shaxsiy ong chegaralarida uning holatlari o‘zgaruvchan (ongning barcha holatlari o‘ziga xosdir, chunki sub’ekt ham, ob’ekt ham o‘zgargan, sezgilar emas, ob’ektlar bir xildir).
3. Har bir shaxsiy ong sezgilarning uzluksiz ketma-ketligidir
(a) biz bir xil shaxsning qismlari sifatida bo'shliqdan oldin va keyin bo'lgan ruhiy holatlardan xabardormiz (Pyotr va Pavlus: har kimning o'z o'tmishi bor);
b) fikrning sifat mazmunidagi o`zgarishlar hech qachon birdaniga sodir bo`lmaydi (momaqaldiroq va sukunat: momaqaldiroq sukunatni buzadi - bu vaqtda sukunat to`xtagan ong)) Ong elementlarga bo`linmaydi.
4. Selektivlik yoki oqim yo'nalishi. U ba'zi ob'ektlarni o'z xohishi bilan idrok etadi, boshqalarni rad etadi, ular o'rtasida tanlov qiladi - bu diqqat jarayoni. Ong oqimida taassurotlar ahamiyati jihatidan teng emas. Ko'proq bor, kamroq ahamiyatli. Ongning mazmuni qiziqishlar, sevimli mashg'ulotlar, odatlar va niyatlar bilan bog'liq. Va muhimroq bo'lganlar butun oqimni boshqaradi.
Inson hayoti maqsadli. Bu doimiy muammoni o'rnatish va hal qilish. Inson psixikasi funksionaldir, u bu muammolarni hal qilishga xizmat qiladi.
C) E.Titchener (AQSh, Vundt shogirdi). Vundt va Jeyms nazariyalarini birlashtirishga urinish. Ruh - inson hayoti davomida boshdan kechirgan ruhiy jarayonlar majmui. Ong - bu ma'lum bir vaqtning o'zida ruhda sodir bo'ladigan aqliy jarayonlar to'plami. Ong - bu ruhning ko'ndalang kesimidir. Aniq ong darajasi va noaniq ong darajasi mavjud. Metafora - diqqat to'lqini. Aniqlik, hissiy intensivlik - diqqat darajasi, to'lqin balandligi.
Ilmiy psixologiyaning asoschisi Vilgelm Vundtdir. Vundt taniqli olim bo'lib, turli sohalarda: falsafa, fiziologiya, fizika va boshqalar bilan shug'ullangan. 70-yillarning o'rtalarida u o'z boshliqlaridan 4 ta xonani yutib oldi va 1875 yilda bir joyda filial ochildi. 1879 yilda esa bu kafedra institut sifatida tanildi, chunki u yerga birinchi marta talabalar qabul qilindi. Shuning uchun 1879 yil psixologiyaning tug'ilgan yili hisoblanadi.
Vundt uchun tadqiqot predmeti ong, tadqiqot usuli esa introspeksiya edi. Vundt psixologiyani tabiiy fan sifatida qurmoqchi edi. Va keyin u psixologiyaga uch tomondan ta'rif beradi: psixologiya ong xususiyatlari (1), ong elementlari (2) va ular orasidagi bog'lanishlar (3) haqidagi fandir.
Vundt o'z tadqiqotlariga asoslanib, ongning birinchi xossasini - tashkilotchilik, tizimlilikni ajratib ko'rsatadi. Ong - uyushgan elementlarning tuzilishi. Ongning elementlari ob'ektiv va sub'ektivdir.
Vundt terminologiyasida ongning yagona obyektiv elementi oddiy taassurotdir. Oddiy taassurot kichikroq birliklarga parchalanib bo'lmaydigan narsani, bo'linmas atomning bir turini anglatadi.
Tuyg'u ongning ajralmas elementidir. Masalan, sensatsiya - bu metronomning bir marta urishini eshitganimizda paydo bo'ladigan oddiy taassurot. Va agar ikkita yoki undan ko'p xit bo'lsa, bu allaqachon ijro. Sensatsiyalar va tasavvurlar ongning ob'ektiv elementlaridir.
Ongning sub'ektiv elementlari sub'ektning o'zi bilan bog'liq elementlardir. Subyektiv maʼnosi ichki, oʻzimdan kelgan. Ongning sub'ektiv elementlari - his-tuyg'ular (hissiyotlar).
Vundt hissiyotlar va his-tuyg'ularni sub'ektlarning hisobotlari natijalariga ko'ra shakllangan uchta parametrga ajratadi.
Xursandchilik - bu norozilik. Masalan, ob'ektdan diqqat bilan tinglash va metronomning bitta zarbasini ajratib ko'rsatish so'ralganda, bu vaqtda u norozilikni boshdan kechirishi mumkin.
Qo'zg'alish - xotirjamlik. Vundtning aytishicha, his-tuyg'ular hech qachon mustaqil narsa sifatida harakat qilmaydi. Tuyg'u yoki hissiyot har doim biron bir mavzuga munosabatdir. Xuddi shunday, hayajonni tinchlantirish o'zini namoyon qilmaydi, balki qandaydir taassurotning shahvoniy rangidir. Masalan, rangni idrok etish jarayonida taassurotning shahvoniy ranglanishi. Biz qizil rangni idrok qilamiz - hayajonni, ko'kni - xotirjamlikni, binafsha - tushkunlikni boshdan kechiramiz.
Voltaj zaryadsizlanishdir. Biror kishi metronom endi ovoz berishini kutsa, bu kutish hissiy stressni keltirib chiqaradi. Va voqea sodir bo'lganda, oqim paydo bo'ladi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, ong tashkil etilgan. Ong sohasidagi elementlar aloqalarni hosil qiladi, ular tuzilgan. Shunday qilib, ong sohasi tuzilma bo'lib, bu tuzilmaning markazida markaziy nuqta bor - biz hozirda shunga e'tibor qaratmoqdamiz. Bu diqqat markazida, diqqat markazida, shuningdek, ma'lum bir hudud bilan o'ralgan. Aytishimiz mumkinki, ushbu markazlashtirilgan nuqta atrofida ong maydonining diqqat maydoni deb ataladigan markaziy qismi mavjud.
Vundt ushbu e'tibor sohasi cheklanganligini aniqladi. Diqqat sohasidagi elementlar soni (odam ong markazida ushlab turishi mumkin) qoidaga ega: 3-4 dan 6 tagacha. 20-asrda bu raqamlar 7 ± 2 ga o'zgartirildi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, psixologiya hayot faoliyatining o`ziga xos shakli bo`lib, psixik rivojlanishning
qonuniyat va mexanizmlarini o`rganuvchi fandir. Psixologiya fanining asosiy vazifasi psixik hodisalarni
o`rganish va ilmiy asoslashdir. Psixik hodisalar ma`lum qonuniyatlarga bo`ysunadi. Psixologiya shunday
qonuniyatlarni ochishga, ularni tarkib topishi va rivojlanishini ochishga qaratilgandir. Ushbu qonuniyatlarni bilish, ularni boshqarish, tashqil etish, ta`lim - tarbiya jarayonini to`g`ri olib borishga
yordam beradi.

Ong inson tomonidan voqelikni aks ettirishning yuksak darajasi bo’lib hisoblanadi.

Inson ongining birlamchi psixologik xossasi o’zini bilish sub’ekti sifatida his etish, mavjud va tasavvurdagi voqelikni xayolan tasvirlash layoqati, shaxsiy psixik va hulq-atvor holatlarini nazorat qilish, ularni boshqara olish, atrofdagi reallikni tasavvurlar shaklida ko’rish va idrok qilish layoqati kabilarni o’z ichiga oladi. O’zini bilish sub’ekti sifatida his etish insonning olamni o’rganish va bilishga, ya’ni, olam haqida u yoki bu darajada aniq bilimlarni egallashga tayyor va layoqatli, bu olamdan bo’lak qilingan mavjudot sifatida anglashini bildiradi. Ongsizlik (uyqu, gipnoz, kasallik va sh.o’.) holatlarida bunday layoqat yo’qoladi.
Xayolan tasavvur qilish va voqelikni tasvirlash – ongning ikkinchi muhim psixologik xossasi. U, ong kabi yaxlitligicha, iroda bilan uzviy bog’langan. Odatda, tasavvurlarni ongli boshqarish va tasavvur qilish haqida ularning inson iroda kuchi yordamida yuzaga kelgan va o’zgarishlarga uchragan holatlarda so’z yuritiladi. Ushbu holatda inson ixtiyoriy, ya’ni, ongli ravishda atrofni idrok qilishdan, taalluqli bo’lmagan xayollardan chalg’igan holda, o’z diqqatini qandaydir g’oya, tasavvur, xotira va shu kabilarda jamlab, o’z tasavvurida ushbu damda bevosita ko’rolmaganlarini aks ettiradi va rivojlantiradi.
Ong uzviy ravishda nutq bilan bog’langan bo’lib, o’zining yuksak shakllarida usiz mavjud bo’la olmaydi. Ongli aks ettirish sezgilar va idrokdan, tasavvurlar va xotiradan farqli o’laroq, qator o’ziga xos xossalari bilan ajralib turadi. Ulardan biri – tasavvur etilayotganlarning anglanganligi, ya’ni, ularning so’z-tushunchaviy ma’nodorligi, inson madaniyati bilan bog’liq holda ma’lum mohiyatga ega ekanligi.
Ongning keyingi xossasi ongda jism, voqea va hodisalarning faqat asosiy tub mohiyatga ega bo’lganlarining aks ettirishidir.
Inson ongining to’rtinchi xossasi – bu uning kommunikatsiyaga, ya’ni, ma’lum odamning o’zi bilgan ma’lumotlarni til va boshqa belgi tizimlari yordamida boshqalarga yetkaza olish layoqati. Insonlar bir-biri bilan turli axborotlar bilan almashinuv jarayonida asosiy xabarni ajratib oladilar. SHu tarzda abstraktlashtirish, ya’ni, ahamiyatga ega bo’lgan ma’lumotlarni ikkinchi darajalilaridan ayirib olish sodir bo’ladi.
Inson tabiat muhitiga oddiy holatda moslashibgina qolmasdan, ongli ravishda mehnat qurollari yasagan holda, uni o’ziga bo’ysundirishga intiladi. SHu asnoda inson turmush tarzi ham o’zgarib boradi. Atrofdagi tabiatni o’zgartirish maqsadida mehnat qurollari yasash qobiliyati ongli ravishda mehnat qilish layoqati mavjudligini bildiradi. Mehnat – insonni yashash sharoitlari bilan ta’minlash, shuningdek, moddiy va ma’naviy boylik yaratish maqsadida tabiatga ta’sir ko’rsatishni amalga oshirishdan iborat bo’lgan, faqat inson uchun xos maxsus faoliyat turi. SHunday qilib, mehnat faoliyati inson ongining ahamiyatga molik bo’lgan xossasidir.
Inson ongi quyidagi muhim va ahamiyatli bo’lgan o’ziga xos xususiyatlarga ega:
1. Inson o’z hulq-atvoriga tegishli bo’lgan irsiy va tajribada orttirilgan shakllari bilan bir qatorda, so’z orqali yetkaziladigan, insoniyat tajribasi ko’rinishidagi atrof-olamda o’z yo’nalishini belgilab olishning yangi vositasi – bilimlarga ega.
2. Inson ongi voqelikning ahamiyatli tomonlarini, qonuniyatga ega bo’lgan aloqalarini aks ettiradi. Ong – bu insonning olamga uning ob’ektiv qonuniyatlari haqidagi bilimlarga ega bo’lgan holdagi munosabati. Bu munosabat hayotiy muammolarni sinov va xatolar metodi yordamida emas, balki, atrofdagi muhitning turli tomonlari o’rtasida aniq, qonuniyatli aloqalarni o’rnatish asosida hal etish imkonini beradi.
3. Ong faoliyat maqsadining anglanganligi, kelajakda sodir bo’ladigan hodisalarni tushunchalar orqali modellashtirish, umuminsoniy tushunchalar, bilimlar tizimida harakatlarining natijalarini oldindan sezish kabi xususiyatlarga ega. Inson oldindan ko’ra oladi,o’z harakatlaridan kutilayotgan natijalarni rejalashtiradi, ularga erishishning muvofiq usul va vositalarini tanlaydi.
4. Shaxs ongi ijtimoiy ong bilan belgilanadi. ijtimoiy ongning to’rt xil shakli mavjud: fan – ilmiy bilimlar, tasavvurlar, kontseptsiyalar va dunyoqarashlar yo’nalishlari tizimi; ijtimoiy ongning jamiyat qonunlari sohasi – ma’lum jamiyatning ahloqiy, g’oyaviy, siyosiy va huquqiy qadriyatlar va qoidalar tizimi; san’at – voqelikni tasviriy vositalar orqali ma’naviy-amaliy o’zlashtirishning maxsus turi, inson turmush tarzining turli tomonlarini tasviriy modellashtirish; din, e’tiqod – o’zida yuksak sifatlarni mujassamlashtirgan g’ayritabiiy kuchlarga ishonish, e’tiqodli odamlarning ruhiy tayanchi.
Ijtimoiy ongning barcha shakllari birgalikda g’oyaviylikni – insonlarning voqelikka va bir-birlariga bo’lgan munosabatni, jamiyat hayotiy faoliyatini boshqaruvchi tub negizli qadriyatlar, asosiy g’oyalar tizimini shakllantiradi.
5. Ong o’zlikni anglash, shaxsiy refleks bilan bog’liq. Inson o’z atrofidagi olamni anglashda o’zini u bilan taqqoslaydi. O’zlikni anglash – bu insonning olamga nisbatan ahamiyatga molik hamda zarur, shuningdek, shaxsiy munosabatlar tizimi.
Ong inson psixikasining xossasi sifatida bidominantlik – shaxs ichki kommunikatsiyasi, insonning o’zi bilan bo’lgan muloqoti mexanizmi orqali amalga oshiriladidi. Va bu shaxsning ichki dialogi ijtimoiy mezonlar bilan belgilanadi.
Voqeiy hodisalar ong orqali intentsional ( lot.dan intentio – intilish) – har taraflama tanlagan holda inson amaliyotida tutgan o’rniga bog’liq ravishda aks ettiriladi. Ong tafakkurga nisbatan kengroqdir. U o’zida psixik faoliyatning barcha shakllari: olamni hissiy aks ettirish, ilmiy bilish, psixik o’zini boshqarishning hissiy-iroda sohasining jamlangan, tashqi olamning birlashtirilgan, yaxlitlangan aksidir.
SHunday qilib, ong – psixik taraqqiyotning yuksak darajasi bo’lib, ob’ektiv reallikka nisbatan faqat insonga xos bo’lgan odamlar ijtimoiy-tarixiy faoliyatining umumiy shakllari vositasidagi ob’ektiv reallikka bo’lgan munosabatdan iborat.
Amaliy nuqtai nazar bo’yicha ong sub’ekt ichki olamining bevosita ko’z oldidagi sezgi va aqliy obrazlarining uzluksiz o’zgaruvchi yig’indisi sifatida namoyon bo’ladi. Ong qator protsessual va mazmundor xususiyatlarga ega. U faollik, ya’ni, individning voqelik bilan hayotiy muhim aloqalarini ta’minlovchi dinamika, intentsionallik – jismga yo’nalganlik; ko’p tomonlama mustaqillilik – insonning asosan ichki o’lchov va modellarga yo’nalishi; refleksivlik – nomutanosib aks ettirishdan himoyalash, o’zini baholash layoqati; yaqqolik va tashkil etilganlikning turli darajalari bilan xarakterlanadi.
Ong muayyan tuzilishga ega bo’lib, unga: birinchidan, atrof-olam haqidagi bilimlar yig’indisi; sub’ekt va ob’ektni, ya’ni, insonning «men»i va «men emas»iga tegishli bo’lganlarni aniq farqlash; insonning maqsadga muvofiq faoliyati; muayyan munosabat tarkibi – «mening o’z muhitimga munosabatim mening ongimdir».
Mazmuniga ko’ra, odamlar ongi ijtimoiy-tarixiy sharoitlar ta’siri ostida bo’ladi. Ongning barcha tarkibiy qismlari antropogenez jarayonida shakllanib, ijtimoiy-madaniy xususiyatga ega bo’ladi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. Davletshin M.G.Umumiy psixologiya. T.-2002

2. Karimova V. Psixologiya. Toshkent. 2002 .

3.Karimova V. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. T.1999.

4. Psixologiya. qisqacha izohli lug`at. T-1998

5. G`oziev.E. Psixologiya. T-2003

6. Maxsudova M. Muloqot psixologiyasi.T.Turon-iqbol. 2006