Mamasoli jumaboyev

Oyog‘in dikillatib.
Jimirib qulog‘ini,
Òig‘latib tirnog‘ini,
Qochmoqchi edi nari,
Òez ayon bo‘ldi bari.
Sobir mahkam ushladi,
Yosh ko‘nglini xushladi.
U talpinar har yoqqa,
Qochmoq bo‘lib uzoqqa.
Sobir erkalab, qiynab,
Shum fe’li yana aynab.
17— Bolalar adabiyoti

258
Qulog‘ini chimchilar,
Jonivor ko‘p chiyillar.
Qandni tiqar og‘ziga,
Hatto uning bo‘g‘ziga
Solmoqchi bo‘lar barmoq,
Olmaxon dumi baroq.
Qo‘rqinchdan qaltiraydi,
Ko‘zlari yaltiraydi.
Shu zamon kelib qoldi,
Sobirni tutib oldi
Bir barvasta oqsoqol,
Yuzi-ko‘zida malol.
— Bolam, kimsan? Ne uchun
Uni qilasan tutqun?
Nega berasan azob?
Sobir qilolmas javob,
Chol so‘zladi tutoqib,
Hatto ko‘zdan yosh oqib.
Bu tabiat sen uchun
Umring bo‘lsin deb uzun,
Yaratilgan azali,
Bu dunyoning go‘zali
O‘rmon, daryo, ko‘llardir.
Ularda yashayotgan,
Rizqini oshayotgan
Jonivorlar oz qoldi,
Bu ish xatarga soldi.
Aynidi zamin, samo,
Olmaxon ham ko‘p emas,
Ular soni xo‘b emas.
U jonivor a’zosi,
Òabiatning bolasi.
Seni onang suyganday,
Dilga mehrin tuyganday.
Uni sevar tabiat,
Shunchun qilar tarbiyat.
Odamlar bilib qo‘ysin,
Sendayni tiyib qo‘ysin.

259
Ha, sendayin bolalar,
Keyin qilar nolalar.
Sen qushlarga in yasa,
Don ber agarda yesa.
Olmaxonni o‘ynabsan,
O‘ynab ancha qiynabsan.
Sen-chi, unga mag‘iz ber,
Yong‘oq, pista, mayiz ber.
Quvnab yursin o‘rmonda,
Sen qolmagin armonda.
Sobir o‘rmon oralab
O‘zin o‘zi qoralab,
Chopib ketdi yo‘lida,
Qandi qoldi qo‘lida.

260
Òaniqli bolalar shoiri Òursunboy Adashboyev 1939- yilda
Qirg‘izistonning O‘sh viloyatiga qarashli Olabuqa tumanidagi
Safed Bilol qishlog‘ida tug‘ilgan. U Òoshkent davlat universi-
tetini hamda Moskvadagi Jahon adabiyoti institutini bitirgan.
„Kamolning olmasi“ deb nomlangan birinchi kitobi 1967-
yilda talabalik chog‘idayoq nashr etilgan. Keyinchalik
Òoshkentdagi „Yosh gvardiya“, Bishkekdagi „Mektep“
nashriyotlarida „Biz sayohatchilar“, „Ola-Òovlik bo‘laman“,
„Arslonbob sharsharasi“, „Surnay“, „Nur daryo“, „Gul-
dasta“, „Olatog‘-lolatog‘“, „Oqbo‘ra to‘lqinlari“, „Sovg‘a“,
„Arslonbob afsonasi“, „Sichqonning orzusi“, „Uch bo‘taloq
va sirli qovoq“ to‘plamlari bosilib chiqqan.
Òursunboy Adashboyevning kulgiga boy, hazil-mutoyiba
bilan yo‘g‘rilgan asarlari boshqa xalqlar tillariga ham o‘girilgan.
Masalan, „Ïåñíÿ Æàâîðîíîê“, „Måëüíèöà“, „Ïîäàðîê“,
„Olti oyoqli xo‘tikcha“, „Olatog‘ ohanglari“ singari bir talay
asarlari rus, latish, qozoq, tojik tillarida chop etilgan. Eng
sara she’rlari esa qirg‘iz va o‘zbek bolalar she’riyati antolo-
giyalaridan o‘rin olgan.
Kichkintoylarga qisqa va lo‘nda qilib she’rlar yozish,
qissadan hissa chiqarish Òursunboy Adashboyev ijodining eng
muhim fazilatlaridan biridir. Ijodkorning „Sumalak“ sarlavhali
she’ri shu jihatdan xarakterli:
Boychechaklar nish urib,
Òo turguncha o‘rnidan.
Bahor qishni tarnovga,
Osib qo‘ydi burnidan.
Òursunboy Adashboyev
(1939- yilda tug‘ilgan)

261
Yoki bolalarning cheksiz xayoloti bilan bog‘liq bo‘lgan
„Òugma“ deb nomlangan mashqi ziyrak kuzatuvchanlikning
mahsulidir:
Ruzvon xola qo‘shniga
Chiqqanida elakka.
Kamzulining tugmasi,
Òushib qoldi yo‘lakka.
Chumolilar to‘planib,
Majlis qurar shoshilib:
— Bir, ikki, uch ko‘tardik,
Òegirmonning toshini...
Shoir quyosh botishini kuzatib, ufqning loladay qizarib
turishidan hayron bo‘lgan Kozimning taassurotini shunday
bayon qiladi:
Kun botishi Kozimni
Juda hayron etibdi.
— Dada, quyosh dumalab,
Òog‘ boshiga yetibdi.
Yiqilibdi, shekilli,
Burni qonab ketibdi...
Iqtidorli shoirning ravon she’rlarini o‘qir ekanmiz, ijod-
kor quvnoq, yengil kulgi vositasida kichkintoylar dunyosiga
xos murakkab holatlarni ochib berishga har doim katta
e’tibor berishini ko‘ramiz. Chunonchi, „Ahil do‘stlar“
she’rida Suhrob bilan Jahongir ismli ikki do‘st bitta bog‘chaga
qatnab, hatto muzqaymoqni ham teng bo‘lib yeyishadi. Bu
ikki oshna-og‘ayniga to‘p sovg‘a qilinadi. Ko‘ngilxiralik
bo‘lmasligi uchun ular koptokni ham ikki bo‘lakka yorib
o‘ynaydilar:
Sovg‘aga kelgan to‘pni,
Yotsiramay olishib,
Òeng sherikka bo‘lishdi
Shart ikkiga yorishib...
Kitob va daftarning qadr-qimmatiga yetmaydigan, xususan,
daftarni isrof qiladigan bolakaylar ko‘p uchrab turadi. Shoir
„O‘n ikki varaq daftar“ she’ri orqali ana shunday o‘quvchilarni
qattiq hajv ostiga oladi:

262
O‘n ikki varaq daftar
Xolis xizmat etmadi.
„Lo-la, osh, o-l“ so‘zini
Yozish uchun yetmadi...
Òursunboy Adashboyev jahon bolalar she’riyati vakillari-
ning asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilish borasida ham faol
ish olib borayotir. Uolter De Lamer, Yan Bjexva, Korney
Chukovskiy, Samuil Marshak, Musa Jong‘oziyev, Qodir
Mirzaliyev, Og‘ageldi Allanazarov, Kanibek Junushev, Say-
dali Ma’mur, Leons Briyedis, Yesken Yelubayev she’rlarini
yosh kitobxonlar Òursunboy Adashboyev tarjimasida sevib
o‘qishadi.
ÒELEFONDAGI SUHBAÒ
— Allo-allo, Hakimjon,
Sinfdoshing Ro‘ziman.
Futbol qalay, dam oldingmi?
— Endi keldim o‘zimam.
— Nima bo‘ldi, chiqardingmi
Yuzinchi masalani?
— Òashvish qilma, Nizom aytdi,
Ishlabdi Hasanali...
MAYIZ
— Oting nima, qizaloq?
— Menmi, tog‘a, Lolaman.
— Ol mayizdan bir hovuch.
— Yo‘q, odobli bolaman.
Hovuchingiz kattaroq,
Siz bersangiz olaman...
YALAYAPMAN
— Karimaxon, qayga ketding?
— Kel, sochimni tarayapman.
— Qatiqni tez olib chiq.
— Hozir, opa, qarayapman.
— Ozroq edi, ichib qo‘yma.
— Ichganim yo‘q, yalayapman...

263
ROSÒDANMI?
Salim ota tamshanib,
Novvot so‘rar kavshanib.
Aylantirar lunjida,
Nabirasi pinjida
Boqar hayron, lol bo‘lib.
— Ha, qaridik chol bo‘lib.
— Òishingizga ne bo‘lgan?
— Bari tushgan, to‘kilgan.
— Unday bo‘lsa, — Hakim der:
— Sizda tursin nokim, — der.
BAQALAR
— Havo aynib, birdaniga
Yomg‘ir quysa paqirlab.
Nima uchun baqalar
Suvga qochar vaqirlab?
Obidjondan Zaynullo
Shuni so‘ragan edi.
Obid biroz o‘ylanib,
Do‘stiga shunday dedi:
— Yomg‘irdan qochmasami,
Ust-boshi ivib qolar.
Shuning uchun anhorga
Sho‘ng‘ib ketar baqalar.
YALQOV
Ko‘rganlar aytar, yoshmas,
Sho‘xlikdan vaqti oshmas.
Bu qilig‘i yarashmas,
Haddan ortiq.
Ish buyursang uqmaydi,
Qo‘lda kitob uxlaydi.
Sal sovuqda „uflaydi“,
Burnin tortib.
„Òo‘rt“ qayoqda, „uch“ olmadi,
Shu ahvolda kuch olmadi,

264
Bu yil yana ko‘cholmadi,
O‘sha Ortiq.
NOVVOÒ
Xayri xola qog‘ozga
Bir bo‘lak novvot o‘rab,
Òortmaga berkitdi-da,
Nishonboydan gap so‘rab
Dedi: — Bugungi ishni
Ertaga qoldirmagin.
Darslaringni tayyorla,
Jag‘imni toldirmagin.
Nishonboy boshin qashib:
„Hozir, oyi“, deb qo‘ydi.
Kampir suv keltirguncha
U novvotni yeb qo‘ydi.
Onasi buni bilgach,
O‘z ko‘ziga ishonmay
So‘radi: — Novvot qani,
Ko‘rmadingmi, Nishonboy?
— Bugungi ishni kechga
Qoldirmayin deb qo‘ydim.
Shuning uchun, oyijon,
Men novvotni yeb qo‘ydim...
QO‘G‘IRCHOQNI AVAYLAB
Ariqdan o‘tayotib,
Gulnora toyib ketdi.
Muncha anqaydim deya,
O‘zini koyib ketdi.
O‘rnidan turib darhol,
Ko‘ylaklarini qoqdi.
So‘ngra qo‘g‘irchog‘iga
Mehr-la kulib boqdi:
— Voy, qattiq yiqildingmi,
Ko‘zlari munchoqqinam?
Boshing toshga tegdimi?
Yig‘lama, oppoqqinam.

265
KAPADA
Sanjar bobosi bilan
Qovun poylar kapada.
Ko‘kda yulduz marjoni,
G‘ir-g‘ir esar shabada.
Nabirasi bidillab,
Cholni tutar so‘roqqa.
Yarmi kemtik oy chiqdi
O‘xshab oltin o‘roqqa.
— Bobo, qarang, tunov kuni
Butungina oy edi.
Birov uni sindirib,
Qo‘yganmi, deb koyidi...
HALI YOSH-DA
— Doskaga chiq, Mukambar,
Bo‘rni ol-chi, xo‘sh, qani.
Bitta misol ishlaymiz,
Uchga uchni qo‘sh, qani?
Lekin oddiy misolni
Yecholmadi Mukambar.
Sodiq aka so‘rab qoldi:
Ayt-chi, qancha ukang bor?
— Oltita.
— Ular birdan konfet yesa,
Bo‘lar nechta?
— Beshta.
— Hech-da!
Shoshilmasdan o‘yla boshda.
— Bitta ukam konfet yemas.
Hali yosh-da...
ÒUPROQ
Ajdodlardan meros bo‘lib,
Qolgan tuproq.
Bobolarning qon va teri
Òomgan tuproq.
Qizg‘aldoqlar ochilganda,
Qilmay kanda,

266
Qir, adirlar gulxan bo‘lib
Yongan tuproq.
Òo‘kin-sochin dasturxonni
Solgan tuproq.
Dori-darmon, sinovlardan
Òolgan tuproq
Qotilni ham, botirni ham
Sukut saqlab,
Ehtiyotlab, o‘z bag‘riga
Olgan tuproq.
Bobolarning qon va teri,
Òomgan tuproq...
QIYOSI YO‘Q
Sen tug‘ilgan,
O‘sh, Buxoro,
Qutlug‘ xona.
Samarqandim.
Aziz diyor,
Qiyosi  yo‘q,
Pok ostona.
Bu  yagona.
So‘lim o‘lka,
Sen-u menga,
Kesh, Farg‘ona,
Vatan — Ona.
Qadim Urganch,
Shunday go‘zal,
Shu durdona
Ulug‘ yurtkim.
Ko‘rkam Òoshkent,
Òuprog‘ini,
Asal-qandim.
Ko‘zga  surtgim.

267
Shoir, adib, olim, tarjimon, jurnalist, rahbar Muham-
mad Ali (Ahmedov Muhammadali) Andijon farzandi. U
1942-yilda Bo‘z tumanida tavallud topgan. O‘rta maktabni a’lo
baholar bilan tamomlagan Muhammad Ali O‘zbekiston
yozuvchilar uyushmasining tavsiyasi bilan Moskvadagi
Adabiyot institutida tahsil oladi. U o‘z mehnat faoliyatini
G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida
muharrirlikdan boshlaydi. So‘ngra shu nashriyotda bosh
muharrir; O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasida Markaz raisi;
Xalqaro „Oltin meros“ jamg‘armasi raisi; ayni pallada esa
xalqaro Amir Òemur jamg‘armasining raisi sifatida faoliyat
ko‘rsatib kelmoqda.
Bolalik haqida asar yozmagan qalamkash bo‘lmaydi.
Muhammad Ali ham aslida kattalar adabiyotining vakili
bo‘lishiga qaramay, bolalarni samimiy sevadi, e’zozlaydi va
o‘zining bir qator asarlarini ertamiz kelajagi bo‘lgan kichkin-
toylarga bag‘ishlagan.
Bolalar uchun ijod qiladigan qalamkash ularning
dunyoqarashlarini, pedagogik-psixologik xususiyatlarini yaxshi
bilishi kerak. Boshqacha ibora bilan aytganda, bolalar mavzusini
yoritish, bolalar uchun asar yozish ijodkordan katta mas’uli-
yatni talab qiladi. Bunday xususiyatlar Muhammad Alida bor.
Adib o‘zining tarixiy mavzuga bag‘ishlangan „Boqiy dunyo“
(she’riy roman), „Ulug‘ saltanat“, „Sarbadorlar“, „Abadiy
sog‘inchlar“ nomli romanlarida bolalarning yorqin obrazlarini
chizib berdi. Ayniqsa, bu „Ulug‘ saltanat“ tarixiy asarida yaqqol
ko‘zga tashlanadi. Biz unda Muhammad Sulton, Xalil Sulton,
Mirzo Ulug‘bek singari shahzodalarning bolalik davrlari
tasvirlangan sahifalarni ko‘ramiz. „Boqiy dunyo“ she’riy
Muhammad Ali
(1942- yilda tug‘ilgan)

268
romanida esa qahramon yigit Farhodning bolaligi tasvirlari,
ayniqsa, uning ismi ma’nosining yangicha talqinda berilishi juda
qiziqarli va ibratlidir.
Shoirning bolalarga bag‘ishlangan she’r va afsonalari ham
mavzularning rang-barangligi bilan ajralib turadi. Adib bolalar
uchun asar yozganda bolalar xarakterining o‘ziga xosligini
unutmaydi. Bolalar har narsaga hayrat bilan boqadilar, hamma
narsa ularga qiziq tuyuladi. Ular har bir narsani ilk bor
ko‘radi, har bir narsaga qarab dunyoni o‘zicha ilk bor kashf
eta boradi, bundan beqiyos quvonadi. Shoir ana shu kashfiyotni
tasvirlashga harakat qiladi.
„Bo‘taloq“ she’rida bo‘talog‘iga boqib quvongan, atrofida
parvona bo‘lgan bolakay obrazi chiziladi. Bolaga, ayniqsa,
bo‘taloqning lo‘k-lo‘k etib chopishi, unga „cho‘k-cho‘k!“
deyish juda yoqadi, uning o‘zi ham birga chopishga tayyor.
Bo‘taloq ham bolaning mehrini sezadi. She’rda „lo‘k-lo‘k,
cho‘k-cho‘k“ so‘zlarining takrorlanishi she’rga ajoyib ruh
bag‘ishlagan. She’r juda jozibali va hayotiy chiqqan:
Bo‘talog‘im yayraydi,
Yantoq bersam, chaynaydi.
Yam-yashil o‘tloqlarda
Lo‘k-lo‘k chopib o‘ynaydi.
Bo‘talog‘im, lo‘k-lo‘k,
Lo‘killama, cho‘k-cho‘k!
Bo‘talog‘im to‘ysin deb
Barra o‘tlar tutaman.
Agarda qasd qilsam-chi,
Undan o‘zib ketaman!
Bo‘talog‘im, lo‘k-lo‘k,
Lo‘killama, cho‘k-cho‘k!
Muhammad Ali o‘z she’rlariga ko‘p hollarda tabiat man-
zaralarini, hayvonot olamini, o‘t-o‘lanlarni mavzu qilib oladi.
Bu esa she’rlarga tabiiylik baxsh etadi. „Shudring“, „Zub-
turum“, „Kungaboqar“, „Qo‘zichoq“ kabi she’rlar ana
shundaylar sirasiga kiradi. Bu she’rlarda dastavval onasining
gapiga kirmay, kasal bo‘lib qolgan, keyin peshanasiga zub-
turum bargini qo‘ygandan so‘ng sog‘aygan bola, shudringga

269
cho‘milgan bog‘, o‘tloqda „olamda ne gaplar bor“ligidan
bexabar sakrab yurgan begunoh qo‘zichoq tasvirlanadi.
Shoirning ko‘p she’rlari kichik bolalarga bag‘ishlab yozil-
ganligi bilan muhim tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Bunga misol
qilib „Vagonlar“, „Maktabimiz hovlisi“, „Yigirma to‘qqiz
do‘stimiz“ kabi she’rlarni aytib o‘tish mumkin. „Shudring“
she’riga e’tibor bering:
Bog‘imizga bir qarang,
Gul ochildi rang-barang.
Òongda shudring tushibdi,
Gulga chiroy qo‘shibdi.
Bog‘dan nari poliz bor,
Unda qovun-tarvuz bor.
Qovunlar katta-katta,
Yozda keling, albatta!
Onalarni ulug‘lovchi „Onamlarning bayrami“ she’ri bay-
ram munosabati bilan xonadonda yuz bergan quvonchli
kayfiyat haqida. Bolaning nazarida butun tabiat aziz onajonini
qutlug‘ ayyom bilan qutlashga shaylangan. Qushlar hovlini
to‘ldirib uchib yurishibdi, ariqlarning labida ham o‘t-o‘lanlar
ko‘karib chiqibdi, oppoq bodom esa, gullarga ko‘milgan shoxini
ko‘z-ko‘zlab, darchadan onajonisi xonasiga „qo‘l“ cho‘zib
turibdi... Bayramga bolaning ham sovg‘asi bor: u o‘nta „5“ olib
qo‘ygan!
Muhammad Alining xalq afsonalari asosida yaratgan
„Ninachi haqida ertak“, „Uch oltin g‘isht“, „Sirli qushlar“
nomli asarlari ham diqqatga sazovordir. „Ninachi haqida ertak“
xalqimiz orasida qadimdan mashhur bo‘lgan „Kim zo‘r“ degan
afsonani eslatadi. Asar qahramoni — Ninachi. Qish kirib
qolganini sezmagan uysiz-joysiz Ninachi qayga borishini
bilmay, „xazon cho‘pni hassa qilgancha“ yo‘lda ketardi. Muz
ustidan o‘tayotib, oyog‘i toyib ketadi va quyrug‘ini sindirib
qo‘yadi. U bu falokatdan qattiq ozor chekadi va Muzga, sen
zo‘r ekansan, deydi. Muz esa, men zo‘r emasman, agar
zo‘r bo‘lsam, Quyosh eritib yuborarmidi, Quyosh zo‘r, deydi.
Ninachi so‘ng Quyoshga, uni berkitolgan Bulutga, uning
bag‘rini teshib o‘tgan Yomg‘irga, keyin yomg‘ir iðiga osilib
yerga tushib, uni shimib olgan Yerga, yerni teshib chiqqan
Maysaga, uni bosib keta olgan Otga va nihoyat uni minib olgan

270
Odamga keladi... Shoir adolat qidirib yurgan Ninachi
sarguzashtini juda jonli va qiziqarli tasvirlaydi, o‘qiganda tabiat
manzaralari o‘quvchi ko‘z o‘ngidan bir-bir o‘tadi.
„Uch oltin g‘isht“ afsonasini shoir o‘z otasidan eshitgan.
Voqea juda qiziq va ibratli. Uch aka-uka — Òo‘ng‘ich, O‘rtan-
cha, Kenja uzoq safarga chiqishib uchta oltin g‘isht topib
oladilar. Har biriga bittadan g‘isht to‘g‘ri keladi. Biroq nafs
tuzog‘iga tushgan Òo‘ng‘ich bilan O‘rtancha fitna uyushtirib,
Kenjani o‘ldirmoqchi bo‘ladilar va uni ovqat olib kelishga
yuboradilar. Kenja ovqat olib kelib dasturxonga qo‘yayotganda,
boshiga g‘isht bilan urib o‘ldiradilar. Keyin xursand bo‘lib,
ovqat yeyishga tutinadilar. Va shu zahotiyoq til tortmay o‘la-
dilar, chunki Kenja uchta g‘ishtning hammasini o‘ziga olmoq-
chi bo‘lib, akalari ovqatiga pinhona zahar qo‘shgan edi... Shoir
bu afsonasida inoqlik, hamjihatlikni ulug‘laydi, ochko‘zlik,
nafsga berilishni qoralaydi. Asarni o‘qib chiqqan o‘quvchi
sadoqat-u ixlos yo‘lini tutish, halol bo‘lish kerakligi, ezgu
ishlarda birlashish lozimligi, yomonlik qilish asil insonning
ishi emasligini anglaydi, yaxshilikning umri uzun, yomon-
likning esa davri qisqa, degan haqiqatning boqiyligini tushunib
yetadi.
„Sirli qushlar“ shoirning hind xalq afsonalaridan ilhom-
lanib yozgan asaridir. Unda halollik, fidoyilik, chin insoniylik
sifatlari ulug‘lanadi.
O‘zbekiston Xalq yozuvchisi, Davlat mukofoti sovrindori
Muhammad Alining bolalarga atab yozgan she’r va afsonalari
yosh kitobxonni ezgulik va yaxshilikka chorlaydi, ularni chin
inson qilib tarbiyalashda, Vatanga sadoqatli bo‘lishda xolisona
xizmat qiladi.
QO‘ZICHOQ
Yashil o‘tloq erkasi, sakray-sakray tinmaysan,
Olamda ne gaplar bor, anglamaysan, bilmaysan...
Maysalarga egib bosh, kurt-kurt qilasan doim,
Onang suyib yunglaring yalab qo‘yar muloyim.
Nariroqda allakim seni kuzatar shu choq,
Ko‘zlarida nedir bor, yonida sovuq pichoq...

271
Senga boqib ko‘zlari tinib ketsa ajabmas,
Senga qadar pichog‘i sinib ketsa, ajabmas...
HA-YU, CHITTIGUL
Akacham oy tomon boraman, deydi,
Bulutlar ko‘ksini yoraman, deydi.
Ha-yu, chittigul!
Ha-yu, chittigul!
Fazoda juda ko‘p sirlar bor, deydi.
Chamanzor bo‘luvchi yerlar bor, deydi.
Ha-yu, chittigul!
Ha-yu, chittigul!
Yulduzdan yulduzga o‘taman, deydi,
Singiljon, yoningga qaytaman, deydi.
Ha-yu, chittigul!
Ha-yu, chittigul!
UCH OLÒIN G‘ISHÒ
(Otamning hikoyasi)
Almisoqdan avvalmi
Yo keyinmi, bir zamon,
Farg‘onada yashardi
Og‘a-ini — uch o‘g‘lon.
Òo‘ng‘ichining yo‘q edi
Bosh suqmagan ko‘chasi.
Ul aytganni qilishar
O‘rtanchasi, Kenjasi.
Chirsillar qish sovug‘i,
O‘t gurillar o‘choqda...
Barvasta Òo‘ng‘ich o‘g‘lon
Òizzasini quchoqlab
Ukalarga yuzlandi:
„Gapim bordir sizlarga:
Otamiz ham mol-dunyo
Qoldirmadi bizlarga.
Maslahat-da, yo‘l olsak
Boshimiz oqqan tomon.

272
Peshonada nima bor —
Yolg‘iz O‘ziga ayon.
Qaratgan — qarab qolmas,
Keng erur axir olam.
Òopsak — shukr, topmasak,
Shukr deylik unga ham...“
Ul aytganni qilishar
O‘rtancha-yu Kenjasi.
Maslahat ham bo‘ldi hal
O‘sha kuni kechasi.
Ko‘p kezdilar dunyoni...
Hammollik ham qolmadi.
Bari bo‘ldi va lekin,
Lekin ular tolmadi.
Nimanidir izlashar,
Nimanidir. Kim bilsin?
Mayli, hatto osmonning
Ustunlari yiqilsin,
Dunyoni-da olsin o‘t,
Mayli bo‘lsin qiyomat,
Ishonardi uch o‘g‘lon,
Bir kun kelar deb omad!
Yana safar, yana yo‘l...
Nainki bu yer behisht?
Yotardi yo‘l bo‘yida
Uch g‘aroyib oltin g‘isht!
„Hazilingmi, xudo, bu?
Aytaqol qilmay xunob!
Ne bo‘lsa ham ishqilib,
O‘ng bo‘lsin-da, xobmas, xob!“
Og‘a-ini uch o‘g‘lon
G‘ishtlarni qo‘ldan qo‘ymay,
Goh siypalar, goh o‘par,
Òermilar to‘yib-to‘ymay:
„Jilo berishin ko‘ring!“
„Hazil emas, sof oltin!“
„Ko‘zni olar muncha ham?“
„Oltin, axir sof oltin!“

273
Xumdon kabi qizir kun,
Havo cho‘yanday og‘ir.
Salqin joyga chiqdilar;
Òo‘ng‘ichi dedi oxir:
„Xo‘p ochqapti qorin ham,
Ukalar, gap sirasi,
Bu yer bilan shaharning
Uzoq emas orasi.
Kenjatoy, sen shaharga
Òezdagina borib kel.
Ma, pul! Shunga bir yemak,
Ovqat-povqat olib kel!“
Pachoqqina Kenjaning
O‘chganida qorasi,
Òo‘ng‘ich O‘rtanchaga der:
„Gapning o‘g‘il bolasi
Shuki, shuncha yo‘l bosdik,
Òopganimiz — uchta g‘isht.
Bu Kenjamiz bo‘ldi-ku,
Òurgan-bitgani tashvish?
U yosh bola, ne uchun
U ham bir g‘isht oladi?
Lekin u-bu, desak-chi,
Xo‘p to‘polon qiladi.
Gap shu: bitta g‘isht olib
Paytni poylab turasan.
Kenja ovqat qo‘yganda
Qoq miyaga urasan!..“
Òo‘ng‘ichining yo‘q edi
Bosh suqmagan ko‘chasi.
Ul aytganni qilishar
O‘rtanchasi, Kenjasi.
Bir kosa osh ko‘tarib
Kenja kelib qoldi-ku.
O‘rtancha ham g‘isht bilan
Miyasiga soldi-ku!
Òil tortmasdan berdi jon
18— Bolalar adabiyoti

274
Kenjatoy o‘sha asno.
Oltin g‘isht ham ikkiga
Bo‘lindi-ya, ajabo!
Go‘zal edi keng olam,
Nurli edi bir yo‘la.
Akalar chehrasida
Kezar tillavor shu’la...
Shosha-pisha yedilar
Ovqatni aka-uka.
Birdan ko‘zlari tinib,
Aylandi chikka-pukka!
Òashnalikdan ezilar
Dashtday qaqragan vujud.
O‘t olganday yurakni
Og‘izdan chiqardi dud!
Otash bo‘lgan temirday
Chirsillardi peshona...
Faqat yumilmas ko‘zlar —
Òiriklikdan nishona.
Kenjatoy ham uch g‘ishtni
Olgandi-ku nazarga.
Shul niyatda ovqatga
Solgan edi zahardan!..
Òo‘ng‘ich, O‘rtancha — unda,
Kenjatoy esa bunda,
Do‘ngrayishib yotardi,
Yo‘l bo‘yida, zabunda.
Yo‘l uzra qolar yana,
Yana kimgadir tashvish:
Avvalgidek sehrgar,
Endi to‘rtta oltin g‘isht...

275
Safo Ochil 1942-yilda Xorazm viloyatining Yangiariq
tumanida tavallud topdi. Bog‘ot tumanidagi Narimonov nomli
maktabda ta’lim oldi. Òoshkent davlat chet tillar pedagogika
institutining nemis tili fakultetini nemis, o‘zbek tili va adabiyoti
ixtisosi bo‘yicha tamomlagan.
Safo Ochilning asli kasbi muallimlikdir. U uzoq yillar
Xorazm davlat pedagogika institutida o‘qituvchi, katta o‘qituv-
chi, dotsent, kafedra mudiri lavozimlarida mehnat qildi. Uzoq
yillar „O‘qituvchi“ nashriyot-matbaa ijodiy uyining O‘zbek
tili, adabiyoti va pedagogika adabiyotlari tahririyati mudiri
sifatida faoliyat ko‘rsatdi. Pedagogika fanlari doktori, professor
Safo Ochil talaba-yoshlarni ilm-fan nurlaridan bahramand
qilishga o‘z hissasini qo‘shdi.
Shoirning „Umidvor qushcha“, „Kamalak va sumalak“,
„Aytsammi yo aytmasam“, „Burgut“, „Qalb gulshani“,
„Muborak kunlar“, „Zamin sadolari“, „Orzular ko‘kidagi