Mamlakatimizda suvdan samarali foydalanish yo‘lida qilinayotgan ishlar

UDC: 631.4.


MAMLAKATIMIZDA SUVDAN SAMARALI FOYDALANISH YO‘LIDA QILINAYOTGAN ISHLAR.
Xojimurodov N.M.
1-bosqich tayanch doktorant “O’zdaverloyiha” DILI
E-mail: [e-mail]
“O‘zdavyerloyiha” davlat ilmiy-loyihalash instituti tayanch doktoranti
Toshkent sh., Mirzo-Ulug‘bek tumani, “Fеruza” mavze, 158-b uy


Izox: Suvning insoniyat oldidagi o‘rni. Mamlakatimizda suv xo‘jaligi sohasida davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish, suv xo‘jaligini modernizatsiya qilish va rivojlantirish, suv resurslarini boshqarish, suvdan tejamkorlik bilan foydalanish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va jahon suv ekonomik tajribasi muhokama qilinadi.
Kalit so'zlar: Qishloq xoʻjaligi, tejamkor sug‘orish texnologiyasi, tomchilatib sug‘orish, yomg‘irlatib sug‘orish, diskretli sug‘orish, tizimning avtomatlashtirilgan boshqaruvi, suv hisoblagich.
Kirish: Suv hayotning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va mavjudligi uchun zarur b‘lib, tabiiy tirik organizmlar majmuida sodir bo‘ladigan jarayonlar suvga asoslanadi. Suv resurslari sivilizatsiya uchun ham juda muhim, chunki inson hayotini qo‘llab quvvatlash tizimi suvdan foydalanadigan texnologiyalarga bog‘liq, zamonaviy jamiyat qanchalik informatsion deb atalmasin uning hayotiy taminotining asosini suvsiz tassavur qilib bo‘lmaydi.
Mazvzuning dolzarbligi: Suv – inson xo‘jaligida ishtirok etadigan tabiiy resurslarning eng muhimi bo‘lib, yillik foydalanish massasi bo‘yicha u boshqa barcha qazib olinadigan resurslardan ancha yuqori. Resurslarni iste'mol qilish jarayonida insoniyat har yili 300 milliard tonna tuproq va toshlarni ko'chiradi turli suv manbalaridan esa 20-asr oxirida har yili 4000 km/kub dan ortiq suv tortib olindi, bu umumiy hajmdagi boshqa tabiiy resurslarga qaraganda massa jihatidan kattaroqdir va shundan beri bu qiymat sezilarli darajada oshdi. Ammo iqtisodiy faoliyat jarayonida insoniyat tabiiy manbalardan suv olish bilan cheklanib qolmaydi. Birinchidan, turli xil texnologik jarayonlar va ishlab chiqarish tizimlarida suvni qayta ishlash (qayta ishlangan suv ta'minoti) uzoq vaqtdan beri qo'llanilgan. Misol uchun, Qo'shma Shtatlarda sanoat sohasida, o'rtacha, har bir kubometr suv o'rtacha kamida 20 marta ishlatiladi, umuman olganda, dunyoda suvni qayta ishlash har yili tabiiy manbalardan olinadigan suvning 10 foizini tashkil qiladi. Ikkinchidan, insoniyat sun’iy ravishda tabiiy-antropogenni shakllantiradi suv havzalariga suv to‘planib, keyinchalik turli maqsadlarda: energiya ishlab chiqarish, yerni sug‘orish, daryo transporti, baliqchilik va baliq etishtirish, dam olish va boshqalar uchun foydalaniladigan suv omborlari va h.k. Uchinchidan, insoniyat suv havzalaridan tranzit va tozalash tizimlari, shuningdek, chiqindilarni utilizatsiya qilish uchun foydalanadi. Suvdan foydalanishning ushbu usuli eng katta hajmdagi suvni talab qiladi. Shu bilan birga, global oqava suvlar yiliga 2000 km/kubni tashkil qiladi, Suv insoniyat uchun uchta muhim vazifani bajaradi: 1) oziq-ovqat ishlab chiqarish, 2) energiya va sanoat ishlab chiqarish, 3)maishiy suv iste’moli va sanitariya-gigiyena ehtiyojlarini qondirish.
Yerdagi suv zahiralari juda katta, ammo ulardan foydalanish imkoniyati birinchi navbatda tabiiy omillar, shu jumladan ekologik omillar bilan cheklangan. Jahon okeanidagi ulkan suv massasi yuqori sho'rlikka ega, muz qatlamlaridagi chuchuk suv zaxiralari uzoqligi va qattiq fazadagi holati, shuningdek, abadiy muzlik jinslari yer osti muzlari tufayli mavjud emas.