Ma'naviy axloqiy ishlarni amalga oshirishda pedagogik maxorat

Ma'naviy axloqiy ishlarni amalga oshirishda pedagogik maxorat

Ma'naviy-axloqiy tarbiya insonning ijtimoiylashuvi, ufq doirasining izchil kengayishi va qadriyat-semantik in'ikosining kuchayishi paytida yuzaga keladi. Shu bilan birga, inson rivojlanadi va mustaqil ravishda baholay boshlaydi va ongli darajada asosiy axloqiy va axloqiy me'yorlarni shakllantiradi, atrofdagi odamlarga, mamlakatga va dunyoga nisbatan xatti-harakatlar ideallarini belgilaydi. Har qanday jamiyatda fuqaro shaxsining ma'naviy-axloqiy tarbiyasi kontseptsiyasi hal qiluvchi omil hisoblanadi. Har doim tarbiya muhim rol o'ynagan va o'ziga xos asos bo'lib, uning yordamida yangi avlod shakllangan jamiyatga kirib keldi, uning bir qismiga aylandi, an'anaviy hayot tarziga amal qildi. Yangi avlodlar ota-bobolarining hayot normalari va an'analarini saqlab qolishda davom etishdi. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining ma'naviy-axloqiy rivojlanishi va tarbiyalash kontseptsiyasi ta'lim faoliyatining majburiy elementidir. Har bir bola uchun ta'lim muassasasi moslashish, axloq va ko'rsatmalarni shakllantirish muhitiga aylanadi. Aynan yoshligida bola ijtimoiylashadi, ma'naviy va aqlan rivojlanadi, muloqot doirasini kengaytiradi, shaxsiy xususiyatlarini namoyon qiladi, uning ichki dunyosini belgilaydi. Yoshlik odatda shaxsiy va ma'naviy fazilatlar shakllanadigan vaqt deb nomlanadi.Fuqaroning ma'naviy-axloqiy rivojlanishi va tarbiyasi kontseptsiyasi ko'p bosqichli va murakkabdir. U maktabning bolaning ijtimoiylashuvining qolgan sub'ektlari bilan - oila, qo'shimcha rivojlanish muassasalari, diniy tashkilotlar, madaniy to'garaklar va sport seksiyalari bilan qiymat-normativ o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi. Bunday o'zaro munosabatlar bolada ma'naviy-axloqiy fazilatlarni rivojlantirish va haqiqiy fuqaroni tarbiyalashga qaratilgan. Boshlang'ich umumiy ta'lim federal davlat ta'lim standarti asosida yagona boshlang'ich ta'lim dasturi yaratildi.Bu to'g'ridan-to'g'ri boshlang'ich maktab o'quv jarayonini loyihalashtirish va o'rnatishga ta'sir qiladi va umumiy madaniyatga hissa qo'shishga, ijtimoiy, intellektual va axloqiy in'ikosni shakllantirishga, maktab o'quvchilarining ijodiy namoyon bo'lishini rivojlantirishga, o'z-o'zini yaxshilashga, sog'lig'ini saqlashga va xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan. Bolaga o'zini rivojlantirishda, o'zini tushunishda, oyoqqa turishda yordam bering. Bu har bir o'quvchining shaxsiyatini rivojlantirishga, uning o'ziga xos fikrlash turi va umumiy dunyoqarashini anglashga hissa qo'shadi. Rus xalqining ma'naviy qadriyatlari va urf-odatlariga bolalarda to'g'ri munosabatni shakllantirish uchun barcha sharoitlarni yaratib bering. Bolaning ijodiy mayllari paydo bo'lishiga, badiiy fikrlashga, yomon va yomonni mustaqil ravishda aniqlashga, maqsadlarni belgilashga va ularga qarab borishga, o'zingizning harakatlaringizni bo'yashga, asosiy ehtiyojlar va istaklar bilan belgilanishga ko'maklashish. Ma'naviy-axloqiy tarbiya kontseptsiyasi amalga oshiriladigan jarayonlar majmuini belgilaydi:
to'g'ridan-to'g'ri ta'lim muassasasida o'qitish paytida;
soatlardan keyin;
maktabdan tashqarida.
Yillar davomida o'qituvchilar tobora yangi vazifalar va talablarga duch kelishdi. Bolani tarbiyalashda yaxshilikka, qadrli, abadiy narsalarga tayanish muhimdir. O'qituvchi axloqiy fazilatlarni, bilimni, donolikni - o'quvchiga etkazishi mumkin bo'lgan hamma narsani birlashtirishi kerak. Haqiqiy fuqaroni tarbiyalashga yordam beradigan hamma narsa. Shuningdek, o'qituvchi bolaning ma'naviy fazilatlarini ochib berishda, unda axloqiy tuyg'ularni shakllantirishda, yovuzlikka qarshi turish zarurligini, uni to'g'ri va xabardor tanlov qilishga o'rgatishda yordam beradi. Bu qobiliyatlarning barchasi bola bilan ishlashda juda zarur. Rossiyada ma'naviy-axloqiy tarbiya kontseptsiyasi asosiy milliy qadriyatlarni taqdim etadi. Ularni tuzishda ular asosan axloqqa va ta'lim sohasida eng katta rol o'ynaydigan jamoat sohalariga tayanganlar. Axloqning an'anaviy manbalariga quyidagilar kiradi. Vatanparvarlik. Bu vatanga muhabbat va hurmatni, Vatanga xizmat qilishni (ma'naviy, mehnat va harbiy) o'z ichiga oladi. Boshqalarga va boshqa xalqlarga nisbatan bag'rikenglik munosabati: milliy va shaxsiy erkinlik, tenglik, boshqalarga ishonch. Bunga quyidagi shaxsiy fazilatlar kiradi: xayrixohlik, samimiylik, qadr-qimmat, rahm-shafqat namoyon bo'lishi, adolat, burch tuyg'usi.
Fuqarolik - bu fuqarolik jamiyati a'zosi sifatida shaxs, Vatan oldidagi burchni his qilish, kattalarga hurmat, o'z oilasi, qonun va tartib uchun hurmat, dinni tanlash erkinligi. Oila. Sevgi, muhabbat, sog'liq, moddiy xavfsizlik, oqsoqolga hurmat, kasallarga va bolalarga g'amxo'rlik qilish, yangi oila a'zolarini ko'paytirish.
Ijodkorlik va ish. Go'zallik hissi, ijodkorlik, majburiyatlarda qat'iyatlilik, mehnatsevarlik, maqsadni belgilash va unga erishish.
Ilm - yangi narsalarni o'rganish, kashfiyotlar, izlanishlar, bilimlarga ega bo'lish, dunyoni ekologik anglash, dunyoning ilmiy rasmini tuzish.
Diniy va ma'naviy namoyishlar: dunyoning diniy rasmini tuzadigan e'tiqod, din, jamiyatning ma'naviy holati g'oyasi.
Adabiyot va san'at: go'zallik tuyg'usi, go'zallik va uyg'unlikning kombinatsiyasi, insonning ma'naviy dunyosi, axloq, axloq, hayotning mazmuni, estetik tuyg'ular.
Tabiat va odamni o'rab turgan barcha narsalar: hayot, vatan, umuman sayyora, yovvoyi tabiat.
Insoniyat: dunyo tinchligi uchun kurash, ko'plab xalqlar va urf-odatlarning birlashishi, boshqalarning fikri va qarashlariga hurmat, boshqa mamlakatlar bilan munosabatlarni rivojlantirish.
Shaxsni ma'naviy-axloqiy rivojlantirish va tarbiyalash kontseptsiyasida tavsiflangan asosiy qadriyatlar taxminiydir. Maktab o'quvchilarini tarbiyalash va rivojlantirish bo'yicha o'z dasturini tuzayotganda, maktab kontseptsiyada belgilangan ideallarni buzmaydigan va ta'lim jarayoniga xalaqit bermaydigan qo'shimcha qiymatlarni qo'shishi mumkin. Ta'lim dasturini ishlab chiqishda ta'lim muassasasi o'quvchilarning yoshi va xususiyatlariga, ularning ehtiyojlariga, ota-onalarning talablariga, yashash mintaqasiga va boshqa omillarga tayanib, milliy qadriyatlarning ayrim guruhlariga e'tibor qaratishi mumkin. Bunday holda, talaba milliy qadriyatlar to'g'risida to'laqonli tushuncha olishi, rus xalqining axloqiy va ma'naviy madaniyatini to'la xilma-xillikda qabul qilishi va qabul qilishi muhimdir. Milliy qadriyatlar tizimlari shaxsni rivojlantirish uchun semantik makonni tiklashga yordam beradi. Bunday makonda ba'zi mavzular o'rtasidagi to'siqlar yo'qoladi: maktab va oila, maktab va jamoat doirasi o'rtasida. Boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun yagona ta'lim maydonini yaratish bir qator maqsadli dasturlar va kichik dasturlar yordamida amalga oshiriladi. An'anaga ko'ra, dars davomida o'qituvchi nafaqat ta'lim va tarbiya ishlarini olib borishi, balki tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishi ham shart. Xuddi shu qoida kontseptsiyada ham belgilangan. Trening asosiy va qo'shimcha darajalarda o'quv fanlarini o'qitish jarayonida ta'lim muammolarini hal qilishni o'z ichiga oladi. Gumanitar va estetik sohalar bilan bog'liq bo'lgan fanlar ma'naviy-axloqiy fazilatlarni rivojlantirish uchun eng mos keladi. Ammo ta'lim faoliyati boshqa fanlarga ham tatbiq etilishi mumkin. Darsni o'tkazishda siz quyidagi usullardan foydalanishingiz mumkin: bolalarga ajoyib san'at asarlari va san'at buyumlari namunalarini bering; davlat va boshqa mamlakatlar tarixidagi qahramonlik voqealarini tasvirlash; bolalar uchun hujjatli va badiiy filmlardan, multfilmlarning o'quv qismlaridan qiziqarli parchalarni kiritish; maxsus rol o'ynash o'yinlari bilan chiqishga ruxsat beriladi; turli xil fikrlarni muhokama qilish va muhokama qilish orqali muloqotni amalga oshirish; bola mustaqil ravishda chiqish yo'lini topishi kerak bo'lgan qiyin vaziyatlarni yaratish; maxsus tanlangan vazifalarni amalda hal qilish. Har bir maktab predmeti uchun o'quv faoliyatini amalga oshirishning u yoki bu shakli qo'llanilishi mumkin. Ularning barchasi o'qituvchiga bolani axloqiy tarbiyalashga va ma'naviy fazilatlarni rivojlantirishga yordam beradi. tilni maktabda yoki oilada o'tkazish; umumiy ijodiy faoliyat; to'g'ri tuzilgan interaktiv kvestlar; o'quv televizion dasturlari; qiziqarli tanlovlar; rasmiy nizolar. Sinfdan tashqari mashg'ulotlar turli xil qo'shimcha ta'lim tashkilotlaridan foydalanishni ham nazarda tutadi. Bunga quyidagilar kiradi: krujkalar; bolalar manfaatlari uchun o'quv klublari; sport bo'limlari. Maktab o'quvchisida ma'naviy-axloqiy fazilatlarni rivojlantirish uchun asos - bu oila, maktab bu jarayonni sezilarli darajada kuchaytirishga yordam beradi. Hamkorlik va o'zaro ta'sir printsipidan foydalangan holda, talabaning oilasi va ta'lim muassasasi o'rtasida yaqin aloqalarni o'rnatish juda muhimdir. Buning uchun ta'tilni butun oila bilan o'tkazish, ijodiy uy vazifalarini bajarish, o'quvchi ota-onalardan yordam olish va bolaning ota-onalarini darsdan tashqari vaqtlarda mashg'ulotlarga jalb qilish yaxshiroqdir. Shuningdek, oila tomonidan bolani tarbiyalash sifatiga jiddiy e'tibor qaratish, ota-onalarning o'zlari ma'naviy va axloqiy tarbiyalashga yordam berish muhimdir. Buning uchun bolaning ota-onasi uchun maxsus ma'ruzalar, munozaralar va seminarlar o'tkazish yaxshidir. Maktab va maktabdan tashqari ta’lim muassasalari tarbiya-chilari (o‘qituvchilar, sinf rahbarlari, ma’naviy-ma’rifiy tarbiya ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosarlari, bolalar yetakchilari va boshqalar) jamoasi oldida o‘quvchilarga umuminsoniy axloq qoidalari asosida hayot kechirishni o‘rgatishdek muhim vazifa turadi. Fanni o‘rganishga muhabbat uyg‘otish, bilimga tashnalik fazilatlari axloqiy tarbiyaning ajralmas tarkibiy qismidir. Bolalarning o‘qishdagi muvaffaqiyatidan uning guruhdagi o‘rni aniqlanadi, atrofdagilarning u bilan munosabati belgilanadi, o‘qishdagi muvaffaqiyat bolaning axloqiy tarbiyasini yuqori darajaga ko‘taradi.
O‘quvchilar qalbida yuksak ma’naviyatlilikni shakllantirishda kitob va kitobxonlikning ahamiyati beqiyosligini tushuntirish kerak. Kitob yoshlar uchun hayot maktabidir. Bilim manbai bo‘lgan kitobni sevish, uni o‘qish va ko‘z qorachig‘idek saqlay bilish lozim, o‘qish uchun uni tanlay olish va o‘qish madaniyatini bilish kerak. Bu ishda ustoz-u murabbiylar va kutubxona xodimlari yordam berishlari lozim.
Tarbiya – bu insonni ijtimoiy tajribalar bilan, uning barcha shakllarida bilim, his-hayajon, estetika, odob-axloq qoidalari bilan tanishtirish va individning ichki o‘ziga hos jihatlarini, imkoniyatlari va layoqatlarini rivojlantirish bo‘yicha faoliyat hisoblanadi. Mana shu tarbiyaning asosiy manbai–shaxslar bo‘lib qoladi–bu jamiyat va individning o‘zidir. Tarbiyalanayotgan shaxs maqsadlari va qadriyatlari tizimida individual va ijtimoiylik nisbatlari muammosi tarbiya nazariyasida markaziy muammo hisoblanadi. Jamiyat va shaxs bir-biri bilan qanday munosabatda bo‘ladi? Shaxs jamiyatdan tashqarida yuzaga kelmaydigan jonzot hisoblanadi, jamiyat esa o‘z navbatida shaxslardan tashkil topadi. U shaxslar o‘zaro munosa-batlari jarayoni natijasi va jarayonining o‘zidan iborat. Shaxssiz jamiyat yo‘q va demak, jamiyat ularga bog‘liq bo‘ladi. Ba’zida, shaxsni mikrosotsitsi, jamiyatni esa makrosotsitsi, deb ataydilar. Bu bilan materiya harakatlanishining ijtimoiy shakli, ikki asosiy tarkibiy qismi to‘g‘risida gap borayotganligini ta’kidlaydilar. Shaxs va jamiyatning yaqin bir-biriga bog‘liqligi turli tomonlardan qaralishi mumkin. Biroq, shaxs va jamiyat bir narsa va bir xilda o‘xshash bo‘lishi nimasi bilan farq qiladi? Uning farqi hajmiga aloqador bo‘ladimi (kichik shaxs–katta jamiyat qabilida) yoki yana boshqa muhim farqi bormi, degan savollarga javob berish uchun o‘zaro bog‘liqlik mana shu doiradan chiqishi muhim. Mana shu ijtimoiy subyektlar funksiyalarining o‘ziga xosligi nimalardan iborat?\Shaxs jamiyat emas. U jamiyatda paydo bo‘lib, o‘zini amalga oshirish jarayonida madaniyatini o‘zgartiradi, ba’zan madaniyati rivojlanishida shunchalik ilgarilab ketadiki o‘n yillar, ba’zida hatto asrlar davomida jamiyat xotirasida qoladi.
O‘zida jamiyat madaniyatining in’omlarini mujassam etgan-ligi sababli, shaxs ijtimoiy tajribani yangicha talqin qilishda, ma’naviy va moddiy qimmatliklarni yaratishda, qayta anglashda mustaqil avtonom bo‘lib qoladi.
Bunday shaxs o‘zining zamondoshlari uchun ma’lum bo‘lgan yoki begona tajribani olib kiradi, faqat vaqt o‘tishi bilan asta-sekin jamiyatga kirib boradi. Bunday shaxs o‘zini jamiyatga qarshi qo‘yishi, unga qarshi chiqishi va u bilan kurashishga kirishishi mumkin.
Jamiyat bu shaxs yoki shaxslar to‘plami emas.Jamiyat – bu qadriyatlar o‘z maktabini yaratadigan, har qanday subyektni xizmat qilishga majbur etishga intiluvchi, o‘zining mavjudligini saqlab qolish uchun shaxsni yutib yuborishga qodir, o‘zini harakatlantiruvchi ijtimoiy birlikdir. Shu bilan bir vaqtda, jamiyat insonlar to‘plagan madaniyatni saqlab qolish va odamga yetkazish usuli demakdir.
Shaxs va jamiyat ijtimoiy hayotning ikki asosiy subyekti sifatida ishtirok etadilar. Hatto eng qulay ijtimoiy sharoitlarda ham (hatto eng noqulay ijtimoiy sharoitlarda ham) ular birlashmaydilar va ular o‘rtasidagi farq kamaymaydi. Ma’lum sharoitlarda ular bir-birlariga qarama-qarshi turishlari mumkin.
Tarbiya, jamiyatdagi hodisa sifatida, o‘sib kelayotgan avlodning jamiyat hayotida, turmushi, ijtimoiy ishlab chiqarish faoliyati, ijodi va ma’naviyligida ishtirok etishi murakkab qarama-qarshi ijtimoiy-tarixiy jarayon hisoblanadi. Ularning odam bo‘lishlari, rivojlanishlari va individualliklari, jamiyatning ishlab chiqarish kuchlari muhim elementlari, shaxsiy baxtlarini yaratuvchilari bo‘lib ishtirok etadi. U ijtimoiy taraqqiyot va avlodlar ketma-ketligini ta’minlaydi.
Tarbiya, ijtimoiy hodisa sifatida, uning mohiyatini ifoda etuvchi quyidagi asosiy belgilari bilan ifodalanadi:
1. Tarbiya o‘sib kelayotgan avlodni ijtimoiy hayot va ishlab chiqarish sharoitlariga jalb etish, ular bilan eskirayotgan va hayotdan chiqayotganlarini almashtirishning amaliy ehtiyojidan kelib chiqqan. Natijada, bolalar katta bo‘ladilar, o‘z hayotlari va mehnat qobiliyatini yo‘qotayotgan katta avlod hayotini ta’minlaydilar.
2. Tarbiya – doimiy, zarur va umumiy kategoriya. U insoniyat jamiyati yuzaga kelishi bilan birga paydo bo‘ladi va jamiyatning o‘zi yashar ekan, u ham mavjud bo‘ladi. U jamiyatning mavjudligi va doimiyligi, uning ishlab chiqarish kuchlarini tayyorlash va insonni rivojlantirishni ta’minlashning muhim vositasi hisob-langanligi uchun ham zarurdir. Unda qonuniy o‘zaro bog‘liqliklar va bu hodisaning boshqa ijtimoiy hodisalar bilan o‘zaro bog‘liqliklari aks ettiriladi. Tarbiya, o‘qitishning bir qismi sifatida, ta’limni ham o‘z ichiga oladi.
3. Tarbiya – ijtimoiy-tarixiy rivojlanishning har bir bosqichida o‘zining vazifasi, mazmuni va shakllari bo‘yicha aniq tarixiy xususiyatga ega bo‘ladi. U jamiyat hayoti xususiyati va tashkil etilishi bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun o‘z davrining ijtimoiy qarama-qarshiliklarini aks ettiradi. Sinfli jamiyatda turli sinflar, qatlamlar va guruhlarda bolalarni tarbiyalashning asosiy ten-densiyalari ba’zan qarama-qarshi bo‘ladi.