Manbashunoslik

1.4. Manbashunoslik va tarix fanining yordamchi sohalari
M a n b a sh u n o slik ta rix fa n in in g b ir q a to r y o rd a m c h i so h alari — 
paleografiya, diplom atika, geraldika, sfragistika, epigrafika, num izm atika, 
m etrologiya va xronologiya q o 'lg a kiritgan yutuqlariga tayanadi.
Paleografiya (yunon. 
Paleo —
qadim iy, 
grapxo —
yozam an; qadim iy 
yozuv) qadim iy q o 'ly o zm a asarlarning qog 'o zi, m uqovasi, siyohi, yozuvi 
va yozish usullarini tekshiradi.
Diplomatika (yunon. 
Diploma —
ikki buklangan qog'oz; hujjat) rasmiy 
hujjatlarni o'rganish va tahlil qilish bilan shug'ullanadi.
Geraldika (yunon. 
Gerald —
gerb, belgi, nishon) qadim iy gerblar, 
tu rli-tu m a n nishon va belgilar (m asalan, qadim gi turkiy qabilalarning 
tam g 'alari)n i o'rganadi.
Sfragistika (yunon. 
Spragis
— m u hr) qadim iy m uhrlar (podshohlar, 
xonlar, am irlar va qozilar m uhrlari) va ularning yozuvlarini tekshiradi.
Epigrafika — (yunon. 
Epi
— ustida, tepasida, 
grapxo
— yozuv; biron 
narsa; buyum ustidagi yozuv) tosh, m etall buyum lar, y og'och va boshqa 
qattiq buyum lar ustiga o 'y ib yozilgan qadim gi bitiklarni o'rganadi.
Numizmatika (lotin. 
Numis —
pul) qadim iy pullarni: ashyosi, shakli, 
vazni, yozuvlari, zarb etilgan joyi va vaqtini tekshiradi.
M etrologiya (yunon. 
Metron —
o'lch o v , 
logos —
tushuncha, bilim; 
o'lch o v lar haqida tu shuncha) o 'tm ish d a turli m am lakat va xalqlar orasida 
am alda b o 'lg an og'irlik, m asofa va sath o 'lchovlarini o'rganadi.
Xronologiya (yunon. 
Xronos —
vaqt, 
logos —
tushun cha, bilim ) vaqt

---

haqida tushuncha, qadimgi xalqlar orasida va mamlakatlarda am alda b o ‘lgan 
yil hisobi va taqvim ni o 'rganuvchi soha. Abu R ayhon B eruniyning “ O sor 
ul-boqiya” ( “ Qadim gi xalqlardan qolgan yodgorliklar”) nom li asari turli 
taqvim lam i o ‘iganishga bag'ishlangani u ch u n Y evropada “X ronologiya” 
nom i bilan m ashhur.
B ulardan tashqari m anbashunoslik filologiyaning m atnshunoslik fani 
bilan yaqindan ham korlik qiladi, unin g tajribasiga asoslanib tad qiqo t 
olib boradi.*
Ayrim olim lam ing fikriga ko4ra, m anbashunoslik ham da arxivshunoslik, 
m uzeyshunoslik aynan b ir m aqsadlam i ko'zlaydi. M anbalarni o 'rg anish
jarayonida filologiyaning m atnshunoslik ham d a germ enevtika (y unoncha
— talqin etish) ham m u h im o ‘rin tutadi.