Маoлумотнома

8.2. Ҳаракатни бажаришнинг олий мақоми 
Шаклланган ҳаракат малакасини такомилаштиришнинг энг охирги 
чегараси ҳаракат акти ёки ҳаракат фаолиятини бажаришининг олий мақоми 
дейилади. Унинг асосий вазифаси ҳар қандай шароитда шуғулланувчи 
малакани эгаллашга ва уни такомиллаштиришга (ишлаб чиқаришда, 
турмушда, ҳарбий, спорт соҳасида) одатлантириш ва ўргатишдир. Фақат шу 
ҳолдагина малака ўзининг амаллий қимматига эга бўлади. Мободо спорт 
залида; (майдонда) шуғулланувчи ишонч билан баландликдан сакраб ўта 
олсаю, лекин ўша малакани табиий тўсиқлардан ўтишда амалиётда (ҳаётда) 
қўллай олмаса, бундай малаканинг қиммати паст бўлади. 
Ҳаракатни олий тартибда бажара олиш – бу ўзлаштирилган, 
ўрганилган ҳаракатларни оз куч сарфлаб, сарфланадиган энергияни ўта 
иқтисод қилиб турмушда аниқ қўллай олишдир.
Бундай ижро малакаси шаклланган ҳаракат малакаси асосида ва 
нисбатан юқори даражадаги махсус билимлар эвазига вужудга келади. 
Аслида таълимнинг (ўқитишнинг) пировард мақсади ҳам ҳаракатни олий 
тартибда бажара олишга ўргатишдир. 
Характерли белгилари.
1. Олий тартибда ҳаракат қила олиш онгнинг хизмат фаолиятини 
юқори даражаси ҳисобидан, ҳолатни объектив таҳлили қила олиш, энг зарури 
вақт дифицитини эътиборга олган ҳолда малакани шундай қўллайдики, у 
албатта энг юқори самарага олиб келиши. 
2. Ҳаракат 
фаолиятини 
ташкилловчи 
ҳаракат 
актларини 
автоматлашган ҳолда, онгнинг назорати остида, керак бўлса кўникмаган 
шароитда коррекция талаб қилинганда ҳам бажарилиши.
3. Олий тартибдаги ҳаракатни қила олиш фақат тўла (бир бутун) 
ҳаракат фаолиятларини бажаришдагина намоён бўлиши. 
Олий тартибдаги бажара олишнинг шаклланиши жисмоний 
тарбиянинг 
амаллий 
аҳамиятини 
ифодалайди, спорт 
маҳоратини 
оширишнинг резерви ҳисобланади. Ҳаракат малакаларига қўйилаётган 
талабларнинг характери бажара олишнинг олий тартибини уч турга ажратиш 
имконини беради. 
Ўрганганидан, эгаллаганидан қила оладигандан, атроф муҳитни 
талаблари билан мувофиқ, параллел ёки турли хил кетма-кетликда самарали 
фойдаланиш лозим бўлади. Масалан, югуриш малакасини табиий 
тўсиқлардан ошишда қўллаш. 
Бир вақтнинг ўзида икки ёки бир неча шаклланган малакалардан 
фойдалана олиш, масалан югуриб кетаётиб улоқтириш. 
Икки ёки бир неча шаклланган малакалардан кетма-кет самарали 
фойдалана олиш. Масалан, думбалоқ ошишлардан сўнг мувозанат сақлаш 
машқларини бажара олиш.
Ҳаракат малакасининг шаклланиши ва такомиллашиши қонуниятлари 
ҳаракат фаолиятларини ўқитишнинг ҳар бир ҳолатида намоён бўлади. Лекин 

---

92 
унинг шаклланиши, такомиллашиши ва сўнишининг давомийлиги (узунлиги) 
жуда ҳам турлича ва ўқувчининг қобилиятига, айниқса, малаканинг ўзига хос 
хусусиятларига, ўқитувчининг 
шахси 
ва 
таълим методикасининг 
такомиллашувига, ортиб бораётган ҳаракат тажрибаси ва ҳ.к.га боғлиқдир.