Маoруза (18)


ВЕКСЕЛЛАР БЎЙИЧА ТЎЛОВЛАР ЪИСОБИ


Download 0.54 Mb.
bet28/53
Sana18.06.2023
Hajmi0.54 Mb.
#1566426
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   53
Bog'liq
III-кисм БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБИ

4. ВЕКСЕЛЛАР БЎЙИЧА ТЎЛОВЛАР ЪИСОБИ

Ъаридор, мол етказиб берувчи ва пудратчилар билан ъисоб-китобларни амалга оширишда тижорат банкларининг векселларидан фойдаланиш кенг тарыалган. Вексел - немисча атамадан олинган бўлиб, алмашиш маoносини англатади.


Вексел - белгиланган шаклда катoий тузилган езма ыарздорлик мажбуриятидир. У бир томон (вексел эгаси)дан иккинчи томон (вексел олувчи)га берилади ва гербли мухр билан тасдиыланади. Векселлар оддий ва ўтказиладиган (переводние) бўлиши мумкин. Оддий вексел уни берувчи томонидан маoлум бир суммани, маoлум муддатда ва маoлум жойда бериш мажбуриятини олмаган езма хужжатдир. У ыуйидагаларни ўзида мужассам этиши керак:
- «вексел» деган ном, бу хужжат ыандай тидда тузилган бўлса, ана шу тилда матнда акс эттирилади;
- оддий ва маoлум бир суммани тўлаш шарт бўлмаслиги;
- тўлов муддатини кўрсатиш;
- тўлов амалга оширидадиган жойни кўрсатиш;
- тўловни ўзи еки бировнинг буйруьи билан амалга ошираетган
- юридик шахснинг номи;
- векбел чиыарилган сана ва жойни кўрсатиш;
- хужжат берувчи (вексел берувчи)нинг имзоси.
Ўтказиладиган вексел уни берувчининг тўловчига нисбатан маoлум бир суммани маoлум бир мудцатда ва маoлум бир жойда сўзсиз тўлаши лозимлига ъаыидаги хужжатдир, У ыуйидагаларни ўзида мужассамлаштириши керак:
- оддий ва маoлум бир суммани тўлаш шарт бўлмаслиги;
- тўловчининг номи кўрсатилиши;
- тўлов муддатининг кўрсатилиши;
- тўлов амалга ошириладиган жойнинг кўрсатилиши;
- кимга еки тўловни ким амалга оширишини билдирувчи юрвдик шахснинг номи;
- вексел чиыарилтан сана ва жойни кўрсатиш;
- хужжат (вексел берувчи)нинг имзоси.
Банк векселлари ўз номига эга бўлган хужжатлар ъисобланиб, уларга «Акцепт тўьрисидаги Низом» тадбиы этилмайди. Вексел чиыарадиган банклар чиыариладиган векселларнинг шартини Ўзбекистон Республикасининг Марказий банкида рўйхатдан ўтказишлари лозим.
Ўзбекистон Республикаси президенти ъисобланган барча юридик шахслар вексел сотиб олувчи (вексел ушловчи) бўлиб ъисобланиши мумкин, Юридик шахслар векселлар бўйича наыд пулсиз ъисоб-китобни амалга оширадилар ва тўлайдилар. Вексел белгиланган шаклга ёзиб берилади ва ундан юборилган товарлар ъамда кўрсатилган хизматлар учун тўлов маблаьи сифатида фойдаланиш мумкин. Вексел бир йилгача бўлган муддатда чиыарилиши мумкин. У ыуйидаги муддатларга берилиши ва тўловлар амалга оширилиши мумкин:
- вексел таыдим этилиши билан;
- таыдим этилган кундан бошлаб маoлум муддатгача;
- тузилган ваытдан бошлаб маoлум бир муддаттача;
- маoлум бир кунга.
Бошыа муддатларни ўз ичига олган векселлар хаыиыий ъисобланмайди.
Банк вексеялари чегиртма (дисконт) билан еки уларга ъисобланган фоизлар билан сотилиши мумкин. Фоизлар ставкасининг хажми банк бошыаруви (правленияси) томонидан вексел сотиб олувчидан тушадиган маблаьларнинг хажми ва муддатидан келиб чиыыан холда беягиланади. Фоизлар ставкаси факат янга чиыариладиган векселлар учун ыайта кўриб чиыилиши мумкин. Аввал чиыарилган векселлар учун фоизлар ставкаси векселнинг ъаракат ыилиш мупдати тугагунга ыадар ўзгармайди. Вексел ушловчи векселни ъаракат ыилиш муддатидан аввал ыайтириш ъуыуыига эга. Унинг топшириги билан банк векселларни тўлов муддати келгунга ыадар масoулиятли саылашга ыабул ыилиши мумкин. Вексел бир юридик шахсдан бошыа юридик шахсга вексел шаклининг орыа томонидаги ўтказиш ёзуви (индоссамент) оркали берилиши мумкин.
Агар вексел йўыолиб ыолса, у ыайтидан тикланмайди. Векселни йўыотган юридик шахс вексеянинг йўыолганлига тўьрисида банк эмитентига ариза беради. Ариза даoво ыилиш муддати ўтиб кетмаган таыдирдагина ыабул ыилинади, Йўыолган вексел бўйича тўлов векселни йўыотганлик тўьрисидаги аризани банк бошыаруви томонидан тасдиыланган маъсус комиссия кўриб чиыыандан сўнг амалга оширилади. Бунда векселни йўыотганлик учун жарима ушлаб ыолиниши мумкин унинг хажми комиссия томонидан белгиланади.
Вексел учун тўлов уни сотиб олинган жойда амалга оширилади. Тўлов учун вексел банкга таыдим этилганда, вексел бўйича ъисобланган фоиз суммалари, векселнинг суммасини кўрсатувчи тўлов реквизитлари ариза билан бирга топширилади. Ариза икки нусхада таыдим этилади. Агар вексел банкга масoулиятли саылаб бериш учун топширилган бўлса, бу хаыда аризанинг нусхаси ъам илова ыилинади.
Банкнинг «Вексел» бўлимида векселларнинг хаыиыатда таыдим этилганлиги еки тўловлар амалга оширилаеттанлиги тўьрисида вексел операцияларини ъисобга олувчи журналда ыайд ыилиб борилади.
Тўлов амалга оширилгавда вексеянинг ўзига бу ъаыда маъсус штамп ердамида белга ыўйилади. Вексел учун тўловни амалга ошириш тўьрисидаги аризанинг бир нусхаси мижозга банкнинг маъсус белгаси билан ыайтирилади. Агар вексел унинг тўлов муддати тугагунга ыадар банкга тўлов учун топширилса, у холда бунинг учун фоизлар ъисобланиб ушлаб ыолинади. Ушбу фоизлар банкнинг расмий ъисоб ставкаларига мос равишда ъисобланади.
Шуни айтиш керакки; вексел шаклларини тайерлаш Марказий банкнинг ыимматли ыоьозлар шаклларини тайерлаш хуыуыини (лицензия) олган корхоналар томонидан амалга оширилиши мумкин. Вексел шакллари 4 табаыадан кам бўлмаган химояга эга бўлиши, унинг хажми эса А-4 стандарт бичимга мос келиши лозим.
Ъаридорлар, буюртмачилар ва бошыа дебиторлардан олинган векселлар бўйича ъисоб-китоблар корхонада б2-«Ъаридор ва буюртмачилар билан ъисоб-китоблар» счетининг 3-«0линган векселлар» субсчетида ъисобга олинади.
Жўнатилган маъсулот (товарлар), бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар учун векселлар ыабул ыилинганда ыуйидагича бухгалтерия ёзувлари расмийлаштирилади:
Д-т-62-«Ъаридор ва буюртмачилар билан ъисоб-китоблар» счети
(«0линган векселлар» субсчети).
К-т-4б-«Маъсулот (иш,хизмат) реализацияси» счети.
К-т-47-«Асосий воситаларнинг реализацияси ва бошыа кўринишдаги ъисобдан чиыаришлар» счети.
К-т-48-«Ъар хил активлар реализацияси» счети.
62-«Ъаридор ва буюртмачилар билан ъисоб-китоблар» счетида ъисобга олинган сумма вексел билан таoминланган ыарзларнинг тугаши билан ъисобдан чиыарилади ва пул маблаьлари счетининг дебети билан корреспонденцияланади:
Д-Т-51- «Ъисоб-китоб счети».
К-т-62-«Ъаридор ва буюртмачилар билан ъисоб-китоблар» счети («0линган векселлар» субсчети).
Берилган векселлар билан таoминланган мол етказиб берувчилар, пудратчилар ва бошыа кредиторлар ъисоб-китоблар бўйича ыарздорликни корхона 60-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ъисоб-китоблар» счетида ъисобга олади. Хаыиыатда ыабул ыилинган товар-материал бойликлар, ишлар, истеoмол ыилинган хизматлар учун векселлар берилгавда ыуйидагича бухгалтерия проводкаси тузилади:
Д-т-10- «Материаллар»,
Д-т-23- «Ердамчи ишлаб чиыаришлар» счети.
К-т-60-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ъисоб-китоблар» счети.
Берилган векселлар билан таoминланган ыарздорлик суммаларини ъисобдан чиыариш ыуйидагича акс эттирилади:
Д-т-бО-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ъисоб китоблар» счети.
К-т-51- «Ъисоб-китоб счети» еки 52-«Валюта» счети.
Олинган ва беридган вексеплар бўйича аналитик ъисоб тўлов муддати етган векселлар ва тўлов муддати хали етиб келмаган векселлар хаыидаги маoлумотларни таoминлаши лозим. Улар бўйича тўловларни амалга ошириш еки векселларни инкассага ыабул ыилиб олган банк тўловни ўз муддатида амалга ошириш учун ўзига мажбурият олади. Ушбу функцияларни бажарганлиги учун банк фоизлар ушлаб. ыолиш ъуыуыига эга. Вексел операциялари бўйича юритиладиган ъисобни шундай тушуниш керакки, вексел ушловчи агар индоссамент бўйича тўлов муддати келгунга кадар векселни банкга топширса, банк бунинг учун маoлум бир суммани ъисоблаб (дисконт) ушлаб ыолади.
Векселнинг номинал ыиймати бўйича вексел ушловчи томонидан ыуйидаги бухгалтерия ёзуви расмийлаштирилади:
Д-т-51-«Ъисоб-китоб счети».
К-т-90-«Банкнинг ыисыа муддатли кредитлари» еки 92-«Банкнинг узоы муддатли кредитлари» счети,
Хасобланган ва банкга тўланган фоизлар учун ыуйидаги ёзувлар ыилинади:
Д-т-80- «Фойда ва зарарлар» счети.
К-т-51- «Ъисоб-китоб счети» еки 52- «Валюта» счети.
Дисконтланган векселнинг тўлови тўьрисида банкдан хабар келганда, тўловчи векселнинг номинал ыийматига ыуйидагача проводка беради:
Д-т-90- «Банкнинг ыисыа муддатли кредитлари» еки
Д-т-92- «Банкнинг узоы муддатли кредитлари» счети.
К-т-62- «Ъаридор ва буюртмачилар билан ъисоб-китоблар» счети.
Векселлар бўйича ўз мажбуриятларини вексел берувчи еки бошыа тўловчи томонидан белгиланган муддатда бажара олмаганлиги сабабли вексел дисконтлари натижасида банкдан олинган пуллар вексел ушловчи томонидан ыайтирилганда ыуйидаги бухгалтерия ёзувлари расмийлаштирилади:
Д-т-90-«Банкнинг ыисыа муддатли кредитлари» еки
Д-т-92-«Банкнинг узоы, муддатли кредитлари» счети
К-т-51-«Ъисоб-китоб счети» еки 52-«Валюта» счети.
Дисконтланган векселларнинг аналитик ъисоби вексел ушловчи ва векселлар ъисобини амалга оширувчи банклар томонидан юритилади. Банклар векселлар кафолати билан кредитлар бериш учун корхонага маъсус ссуда счетини очиши мумкин. Бунда банк кредитларидан фойдаланганлиги учун корхона банкга белгиланган тартибда фоизлар тўлайди.



Download 0.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   53




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling