Maqsud shayxzoda

BAJARDI___________________________


TEKSHIRDI__________________________


MAQSUD SHAYXZODA
(1908—1967) Maqsud Shayxzoda nomini nafaqat o’zbek kitobxonlari, balki qardosh xalq ozarbayjon o’quvchisi uchun ham ardoqli nomdir. Chunki iste’dodli shoir Ozarbayjon diyorada tug’ilib, ijodkor sifatida O’zbekistonda, o’zbeklar bag’rida ulg’aydi, atoqli qalam sohibi sifatida kamol topdi, o’zbek adabiyotining XX asrdagi ulkan namoyandasiga aylandi. Ikki xalqning farandi bo’lmish Maqsud Ma’sum o’g’li Shayxzoda 1908-yilda Ozarbayjonning Agdash shahrida shifokor oilasida tug’ildi. Boshlang’ich va o’rta ma’lumotni o’zi tug’ilgan shahrida olgach, Boshlang’ich va o’rta ma’lumotni o’zi tug’ilgan shahrida olgach, Boku Oliy pedagogika institutiga sirtdan o’qishga kiradi. 1925-yildan boshlab Darbddagi 1-boshqich ozarbayjon maktabida, Bo’ynoqdagi ta’lim va tarbiya texnikumida o’qituvchi bo’lib ishlaydi. 1927-yilda aksinqilobiy tashkilot a’zosi sifatida qamoqqa olinib, 1928-yilning fevralida Toshkentga surgun qilinadi. Maqsud Shayxzoda Toshkentga kelgach, turli gazeta-jurnallarda adabiy xodim, 1935-1938-yillarda O’zbekiston Fanlar Komiteti qoshidagi Til va adabiyot institutida ilmiy xodim, 1938-yildan vafotiga qadar Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika instituti (hozirgi Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti) ning o’zbek mumtoz adabiyoti kafedrasida dotsent vazifasida xizmat qildi.
Shayxzoda o’zi e’tirof etganidek, hali savodi chiqmasidan she’r mashq qila boshlagan shoir. Biroq u o’zining dastlabki ijod namunalarini 1929-yildan boshlab e’lon qila boshladi. O’ttizinchi yillarda <>, <>, <>, <>, <>, <>, <>, <> nomli she’riy to’plamlari nashr etiladi. Ushbu she’riy majmualar Maqsud Shayxzodani o’zbek adabiyotida o’z ovoziga ega bo’lgan katta iste’dod sifatida elga tanitdi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida Shayxzoda barja o’zbek shoir va yozuvchilari qatori bor ijodiy salohiyatini fashizm ustidan g’alaba qozonishga qaratdi. Bu davr shoir ijodining yuqori darajaga ko’tarilgan, uni chinakam vatanpanrvar ijodkor ekanini namoyon qilgan davr bo’ldi. Insoniyatga tahdid solayotganXX asr balosi – fashizmni yo’ qilish, hayotni, or-nomusni saqlash, xalqni ruhan yengilmaslikka, matonatga undash shoirning o’sha yillari chop etilgan <> (1941), <> kabi (1942), <> (1941), <> kabi to’plamlarning bosh mavzusi bo’ldi. Shu yillarda Shayxzoda <> (1944) dramasini yozdi. Unda o’z yurtning ozodligi va mustaqilligi uchun mo’g’ul bosqinchlilariga qarshi kurashgan Xorazm shohining jangovar jasoratini tarixan aniq va haqqoniy tasvirlanandi.
Qadrli o’quvchi! O’zbekiston tarixi fanidan yaxshi ma’lumki, yurtimizni XIII asrlarda Chingizxon qo’shinlari bosib olmoqchi bo’lganida, xalqimizning asl mard o’g’lonlaridan biri Jaloliddin Manguberdi istilochilarga qarshi qattiq kurashadi. Vatan mustaqilligini saqlash uchun mardonavor turib jang qiladi.
Ushbu drama o’z vaqtida sahnalashtirilgan va jasur vatanparvar Jaloliddin Manguberdi siymosini sahnada buyuk aktyorimiz Shukur Burhonov gavdalantirgan.
Maqsud Shayxzoda urushdan keyingi tinch qurilish yillar yana qaytadan nohaq qatog’on qilinga qaramay, farovon hayot
va bunyodkorlik zavqini tarannum etuvchi she’rlardan iborat <>, <>, <>, <>, <> kabi to’plamlari nashr ettiradi. 1958-yilda shoir qadimy va navqiron , poytaxtimiz Toshkent haqida teran falsafiy va ushbu shaharga nisbatan nihoyatda ehtirosli tuyg’ularga boy <> dostonini yozadi.
Shayxzoda adabiyotimiz liro-epik turida ham muvaffaqiyat bilan qalam tebratgan ijodkor. U <>, <>, << Chirog’, Ortoq,Meros , Ovchi qissasi, Iskandar Zulqarnayn, O’n birlar, Jenya, Oqsoqol, Ahmadjonning hikmatlari, Uchinchi o’g’il, Nurmat otaning tushi, >> kabi dostonlarning muallifdir.
Maqsud Shayxzoda badiiy asarlar yozibgina qolmay, adabiyotshunoslik va adabiy tanqid sohasida samarali ijod qilgan.
Ayniqsa uning buyuk mutaffakir Alisher Navoiy ijodi va faoliyatini o’rganishga bag’ishlagan jiddiy tadqiqotlari navoiyshunoslik fanini yangi taraqqiyot bosqichiga olib chiqdi, desak yangilishmagaymiz.
Shuningdek, zabardast olimimiz o’zbek mumtoz va zamonaviy adabiyotning Bobur , Muqimiy,Furqat, Oybek ,G’afur G’ulom,Hamid Olimjon , xalq og’zaki ijodining ajoyib vakili Fozil shoir, jahon adabiyotining Nizomiy Ganjavoy,Ezop, Esxil, Gyote,Bayron, Nozim Hikmat va boshqa yozuvchilarning asarlarini o’zbek tiliga ag’dargan.