Marhamat 2023 Mavzu: Abakus haqida tushuncha Ta’limiy maqsad

ANDIJON VILOYATI MARHAMAT TUMANI “BARKAMOL AVLOD” BOLALAR MAKTABI “MENTAL ARIFMETIKA” TO’GARAK RAHBARI ONARBOYEVA ZARNIGORNING “ABAKUS HAQIDA TUSHUNCHA” MAVZUSIDAGI
I SOATLIK

MASHG’ULOT ISHLANMASI

MARHAMAT - 2023

Mavzu: Abakus haqida tushuncha
Ta’limiy maqsad: To’garak a’zolariga abakus haqida umumiy tushuncha berish, hamda flesh karta orqali abacus ko’rinishlarini o’rgatish.
Tarbiyaviy maqsad: Tarbiyadan asosiy maqsad xar tomonlama ma’naviy rivojlangan, aqliy barkamol shaxsni shakllantirishdan iborat. Shunga ko’ra tarbiyaviy faoliyatning mazmuni tashkiliy shakllari, usullari shu maqsadga erishishni ko’zda tutadi.
Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni intellektual qobiliyatlarini rivojlantirish lozim. Chunki inson bolasi tayyor qobiliyat bilan emas balki biron bir qobiliyatning ro’yobga chiqishi va rivojlanishi manbai, layoqati bilan tug’iladi. Layoqat esa o’z holicha rivojlana olmaydi. Uning rivojlanishi uchun qulay muhit kerak bo’ladi. Biz mashg’ulot jarayonida shu muhitni yaratib berishimiz, qiziqqan to’garaklarga jalb qilishimiz, musobaqalarga olib borishimiz va kasbga yo’naltirishimiz kerak.
Mashg’ulot usuli: Savol-javob, aralash.
Mashg’ulot turi: Amaliy.
Mashg’ulot jihozi: Abakus, flesh-karta, tarqatma materiallar.
Tashkiliy qism:

• 
  Salomlashish;
  
• 
  Davomatni aniqlash;
  
• 
  Mashg’ulotni borishi haqida tushunchalar berish;
  
• 
  Mashg’ulotni borishi;
  
• 
  O’tilgan mavzu yuzasidan savol-javob;
  
• 
  O’quvchilarni baxolash;
  

Yangi mavzuni bayoni:
Boshingizda hisoblash qiyin, ayniqsa ko'p sonli narsalarga duch kelganda. Shuning uchun qadim zamonlardan buyon inson bu jarayonni turli xil qurilmalar yordamida osonlashtirishga intilgan. Ushbu qurilmalardan biri abakus - hisob-kitoblarning o'tmishi, unga mashina va kalkulyator qo'shiladi.
Abakus - arifmetik hisob-kitoblar uchun eng oddiy moslama bo'lib, taxminan besh ming yil oldin ixtiro qilingan va 18-asrga qadar ishlatilgan. So'zning o'zi kelib chiqishi yunoncha bo'lib, tarjimada "hisoblash taxtasi" degan ma'noni anglatadi. Abakus qadimgi yunonlar, misrliklar, rimliklar, xitoylar, yaponlar tomonidan ishlatilgan.
Abakus taxtaga o'xshardi (albatta yog'och emas, u ko'pincha loydan yasalgan edi), unga o'yma yoki chiziqlar o'yilgan. Sanoq toshlari ushbu chuqurliklar (chiziqlar) bo'ylab harakatlantirildi. Bundan tashqari, Qadimgi Misrda toshlarni o'ngdan chapga, Yunonistonda esa, aksincha, chapdan o'ngga siljitish odatlangan edi. Misrda abakus keyinchalik yaxshilandi va abakusga o'xshay boshladi: toshlar yog'och ramkaga mahkamlangan simga mixlangan.
Abakus besh qavatli sanoq tizimidan foydalangan; abakus faqat milodiy 2-ming yillikda o'nlik tizimga o'tkazilgan. Abakus hisob-kitoblar uchun emas, balki oraliq natijalarni saqlash uchun ishlatilgan. Shu bilan birga, abakusada barcha to'rtta arifmetik amallarni bajarish va hatto kvadrat va kub ildizlarini sondan ajratib olish mumkin edi.
Abakusning xitoycha versiyasi (Xuanpan), shuningdek yaponcha versiyasi (Soropan) ham tashqi ko'rinishiga ko'ra abakusga o'xshardi: simlar maxsus hisoblash suyaklari bilan bambuk ramkaga o'ralgan, ularga yog'ochdan o'yilgan.
Abakus 16-asr oxiri yoki 17-asrning boshlarida ixtiro qilingan. Ularning abakusdan asosiy farqi o'nlik sanoq tizimidan foydalanish, shuningdek, har bir qator satrining raqamli hajmini oshirish edi. Hisob-kitoblar bo'yicha hatto kasrlarni ham hisoblash mumkin edi - sonning o'ndan va yuzdan biriga. Yaratilishidan beri hisob qaydnomalarida hech qanday o'zgartirishlar kiritilmagan. Ular maktab o'quvchilariga arifmetikani o'rgatish uchun keng qo'llanilgan. Ammo arifmetik hisoblash jarayonini beqiyos darajada osonlashtiradigan kalkulyatorlar paydo bo'ldi va abakus deyarli kundalik hayotdan g'oyib bo'ldi.
Biroq, bir zumda yakunlangan natijani beradigan kalkulyatorlar bolalarda matematik mahorat darajasining oshishiga umuman yordam bermaydi. Shu sababli, so’ngi yillarda yurtimizda ko’plab maktablarda abakusga tayyorgarlik qayta tiklandi va bu bolalarda matematik ko'nikmalarini iloji boricha erta va yaxshiroq rivojlantirishga yordam berib kelmoqda.
Abakus mental arifmetikaning asosiy jihozi hisoblanadi. U xona birliklariga ajratiladi. Birliklar, o’nliklar, yuzliklar, mingliklar va hokazo. O’rtada chegara qismi mavjud bo’lib, osmon danakchalari va yer danakchalaridan iborat. Osmon danakchalari chegaraning yuqori qismida joylashgan bo’lsa, yer danakchalari chegaraning pastki qismida joylashgan bo’ladi.
Abakusni ishlatish jarayonida qo’llar shu korinishda bo’lishi lozim: