Markaziy cho’zilishga va siqilishga ishlaydigan yog’och konstruksiya elementlarini hisoblash

Markaziy cho‘zilish. Markaziy cho‘zilishga ishlaydigan yog‘och konstruksiyalari, eng zaif kesimi bo‘yicha xisoblanadi. Markaziy cho‘zilishga ishlovchi konstruksiyalar mustaxkamlikka quyidagi formula yordamida tekshiriladi:

bu yerda:  - normal kuchlanish; N - xisobiy cho‘zuvchi kuch; Асоф - zaiflashgan ko‘ndalang kesim yuzasi; Rч -cho‘zilishdagi xisobiy qarshilik; m0қ 0,8 - xavfli kesimda kuchlanishni to‘planishini xisobga oladigan koeffitsiyent.

Agar S masofa 20 sm dan kichik bo‘lsa, S < 20 cм  Асофқb(h-3d)
Agar S masofa 20 sm dan katta yoki, teng bo‘lsa S ( 20 cm ( Asofqb(h-2d)
Agar zaif kesim bo‘yicha mustaxkamlikka tekshiriladigan bo‘lsa (teshik yoki uyik joylari), xisobiy qarshilik m0q0,8 ga qisqartiriladi. Bunda yog‘ochning cho‘zilishga xisobiy qarshiligi Rчқ8 МПа га тенг бўлади (Rчқ810 МПақ8 МПа).
egri-bugri uzilish
Markaziy siqilish. Siqilishga ustunlar, xavonlar, fermaning yuqori belboo‘i va aloxida sterjenlari, xamda boshqa konstruksiyalar ishlaydi. Siqilgan sterjen ko‘ndalang kesimlarida bir xilda normal kuchlanishlar xosil bo‘ladi. Yog‘och siqilishga, cho‘zilishga nisbatan ishonchli ishlaydi.
8-rasmda siqilishga tekshirish uchun standart namuna va siqilishdagi deformatsiya diagrammasi ko‘rsatilgan.
Yog‘och mustaxkamlik chegarasining yarmigacha elastik ishlaydi va deformatsiyaning o‘sishi konuniyatga bo‘ysingan xolda ortib boradi(chiziqli o‘sib borishga yaqin ko‘rinishda). Undan keyin kuchlanishni oshishi bilan deformatsiya kuchlanishga nisbatan tez oshadi. Namunalarni sinishi 40 MPa kuchlanishlarda yuz beradi. Bu xolat plastik, devorlardagi maxalliy ustivorlikni yo‘qotilishi natijasida yuz beradi. Siqilishdagi xisobiy qarshilik Rcқ13 МПа.
Siqiluvchi element:
a- namuna va deformatsiyalanishning grafigi; b- buzilish va kuchlanish epyurasi, ishlash sxemalari; v- uchlarini maxkamlash turlari va xisobiy uzunliklar; g- egilishga moyillik-( ga nisbatan ustivorlik koeffitsiyenti -  grafigi.
O‘lchamlari 13 sm dan katta bo‘lgan bruslar ishonchli ishlaydi, chunki ularda qirqilgan tolalar foizi kamroq. Shuning uchun bunday bruslarni xisoblashda siqilishdagi xisobiy qarshilik Rcқ15 МПа olinadi. Ko‘ndalang kesimi doirasimon yog‘ochlarni xisoblashlarda siqilishdagi xisobiy qarshiligi Rcқ16 МПа olinadi.
Yog‘ochning plastiklik xususiyati markaziy siqilishga ishlaganda ko‘proq ko‘rinadi. Mustaxkamlik bo‘yicha quyidagi formula yordamida tekshiriladi:

 RC
bu yerda: N - xisobiy siquvchi kuch; Rс -xisobiy siqilishdagi qarshilik;
Асоф - sof ko‘ndalang kesim yuza.
Mustaxkamlikka l  7 qisqa elementlar tekshiriladi. Agar l > 7( bo‘lsa, konstruksiya ustivorlikka xam tekshiriladi. Konstruksiyaning ustivorligi kritik yuk bilan aniqlanadi, uning nazariy qiymati 1757 yilda Eyler tomonidan aniqlangan:
Sterjenni siqilishdagi va ustivorlikni yo‘qotgandagi mustaxkamligi ko‘ndalang kesimni shakli va yuzasiga, uzunligiga va uchlarini maxkamlanishiga boo‘liq bo‘lib, u ustivorlik koeffitsiyenti - ( bilan xisobga olinadi. Ba’zan ustivorlik koeffitsiyentini bo‘ylama egilish koeffitsiyenti deb xam ataladi. Bo‘ylama kuch ta’siridagi yog‘och element mustaxkamlik va
Agar zaif kesim yuzasi 25% х Аум dan katta bo‘lmasa, u xolda
Ахисқ Аум ga teng olinadi.
Agar 25% х Аум dan katta bo‘lsa,,
ga teng bo‘ladi.
Simmetrik zaif kesimlarda va ular sterjen yoniga chiqmagan bo‘lsa
Ахисқ
Аум ga teng bo‘ladi.
Ustivorlik koeffitsiyenti -, xisobiy uzunlikka - l0, kesimning inersiya radiusiga -i, egiluvchanlikka
bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi:
bo‘lgan xolda
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. P.Novak. “Hydraulic Structures”, fourth edition, University of McGill (Canada) 2007.
2. M.R.Bakiyev, T.D.Muslimov “Injenerlik konstruksiyalari” o’quv qo’llanma T 2013 y
3. S.T.Vafoyev, O.S.Vafoyeva “Injenerlik konstruksiyalari” fanidan metall konstruksiyalar bo’limi uchun oq’uv qo’llanma T 2019y