Markaziy Osiyo dinlari(tangrichilik, shomonlik, zardushtiylik, moniylik, yaxudiylik)

Buxoro yahudiylari jamoasi tarixi. Yahudiylik dunyoda keng
tarqalgan monoteistik dinlardan biridir. Eng yirik yahudiy jamoalari
Isroilda 5,6 mln., AQShda 5,6 mln., Kanadada 350 ming, Rossiyada 230
ming, G’arbiy Yevropa davlatlaridan Fransiyada 310 ming,
Germaniyada 230 ming, Buyuk Britaniyada 280 ming, Argentinada 200
ming, Avstraliyada 110 ming, Braziliyada 110 ming kishini tashkil
qiladi.
Yahudiylik miloddan avvalgi II ming yillikning oxirlarida
Falastinda vujudga kelgan yakkaxudolik g‘oyasini targ‘ib qilgan dindir.
Yahudiylik millat dini bo‘lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos.
8. Falastin hududidan Rim imperiyasining turli tomonlariga
butunlay badarg‘a qilinadilar. Shu tariqa, bu davrlarda yahudiy
xalqining katta qismi asir qilib olingan yoki bu yerlardan quvg‘in

---

qilingan. Aynan mana shu hol yahudiylarning keyinchalik Falastin
hududidan tashqariga, jumladan, Markaziy Osiyoga tarqab ketishiga
sabab bo‘ldi. Mavjud ma’lumotlarga qaraganda, miloddan avvalgi VII
asrdayoq yahudiylar Isroilni tark etib, Misr, Eron va boshqa yurtlarda
panoh izlashgan.
Yahudiylar O‘rta Osiyoga qadim zamonlardan ko‘chib kelganlar.
Ularning bu kelishlari haqida turli xil rivoyatlar mavjud. Miloddan
avvalgi 722 yilda Isroil podshohligi Ossuriya tomonidan, miloddan
avvalgi 586 yilda esa Bobil davlati tomonidan bosib olingach, yahudiy
xalqining bir qismi o‘lkadan haydab chiqarildi. Bu esa yahudiylarning
Osiyo o‘lkalari bo‘ylab tarqalib ketishiga sabab bo‘ldi. Hatto miloddan
avvalgi VIII asrlarda ba’zi yahudiylar Isroilni tark etib, Misr, Eron kabi
o‘lkalarda boshpana topganliklari haqida ham ma’lumotlar bor. Fors
davlati ma’lum muddat O‘rta Osiyoni o‘z hukmi ostida tutib turgan va
xuddi shu davrda yahudiylarning ko‘chib kelishi boshlangan.
Yahudiylar O‘rta Osiyoda So‘g‘diyona davlati davrida, ya’ni miloddan
avvalgi II asrda paydo bo‘ldilar. Ular Eron orqali Marvga kelib, so‘ng u
yerdan Buxoro, Samarqand, Shahrisabz va boshqa shaharlarga tarqaldilar.