Markaziy Osiyo mashhur allomalarining geometrik izlanishlari

Abul Vafo Muhammad ibn Yahyo ibn Abbos al Buzjoniy (940-998) Grafikaning rivojlanishiga bevosita o‘z hissasipi qo‘shgan buyuk olimlardan biri Xurosonlik matematik al Buzjoniydir. U avvalo qadimgi yunon olimlarining asarlarini tarjima qilish bilan shug‘ullanadi. Uning kashf etgan ilmiy asarlari matematika va grafika fanini yanada rivojlantirshda muhim rol o‘ynaydi. Uning asarlarida chizmachilikning nazariy asarlari asoslari berilgan. Uning «Hunarmandlar uchun geometrik handasaviy yasashlari haqidagi» 13 bobdan iborat risolasi «Chizg‘ich», «Sirkul va uchburchaklik haqida» nomli bobdan boshlangan. Unda shu asboblar va ularni yasash to‘g‘risida keng ma’lumotlar berilgan. Ushbu asarning mazmuni asosan geometrik yasashlarga bag‘ishladi.
Abyl Vafo Buzjoniy ham Al Forobiy kabi yonuvchi oynaklarga tegishli bo‘lgan ikkita parabola shablonlarni yasash metodlarini keltirib o‘tadi.
Geometrik yasashga doir usullar yer o‘lchash, Me’morchilik va hunarmandchilikka doir masalalar asosida tarkib topgan.
Buzjoniy o‘zining kitoblarida 200 ga yaqin geometrik naqshlar yechimi to‘g‘risida yozib qoldirilgan. Bulardan tarixning ba’zi oson yo‘llarini tushuntirib o‘tgan. Masalan, uning kitoblaridan birida qurilish va geometrik naqsh yechimi to‘g‘risida yozilgan. Bu kitob hozir Parijdagi muzeylardan birida saqlanmoqda. Buzjoniy o‘zinnig kitoblarida uchga, beshga bo‘lishning eng sodda yo‘llarini keltiradi. Bu o‘sha davr uchun katta ahamiyatga ega edi.
Abu Rayhon Beruniy (973-1048) Beruniyning to‘liq ismi - Abu Rayhon Beruniy Muhammad ibn Ahmad o‘rta asrning buyuk qomuschi olimi. U Xorazmning Qiyot shahrida tug‘ilgan. Qiyot hozirgi Beruniy shahrining o‘rnida bo‘lgan.
Beruniy juda yoshligidan ilm va fanga qiziqadi. U sevgan fanlar - astronomiya, matema­tika, geodeziya, geografiya va minerologiya edi. U o‘zining «Geodeziya» asarida Qiyot shahrining geografik kengligini aniqlaganini yozadi.
1004-yil Beruniy Xorazmga kaytdi. Gurganjda u oy tutilishini kuzatdi. Saroyda al Masihiy, tabib al Hammar, ibn Iroq va boshqalar ishlar edilar. 1005-yil bahorida Buxorolik mashhur tabib Abu Ali ibn Sino ham Gurganjga keldi.
Gurganjda Beruniy matemati­ka, astronomiya bilan bir qatorda fizika va mineralogiyaning ba’zi masalalari bilan shug‘ullandi. 1017-yilning yozida Mahmud G‘aznaviy Xorazmni bosib oldi. G‘aznaviyning buyrug‘iga ko‘ra Beruniy asir sifatida G‘aznaga olib ketildi. U yerda og‘ir sharoitda yashadi. 1019-yildan keyin ilmiy ish bilan shug‘ullanish sharoitiga ega bo‘ldi.
1022-1024-yillar Mahmud G‘aznaviy Hindistonga qilgan yurishida Beruniyni o‘zi bilan olib ketdi. Safarda ham Beruniy ilm bilan shug‘ullandi. U Panjobdagi Nandna qal’asi yonida yer shari meridiani bir gradusining uzunligini o‘lchadi va u 110,895 km ekanini aniqladi. Bu ma’lumot hozirgi zamon o‘lchashlari natijasI 111,1 km bilan taqqoslansa, Beruniy o‘lchashlarining aniqligi ancha yaqindir. U Hindistonda bo‘lajak asari «Hindiston tarixi» uchun material yig‘di va uni 1030-yilda yozib tugatdi. O‘sha yili Mahmud vafot etdi va uning o‘rniga o‘g‘li Mas’ud taxtga chiqdi. Mas’ud Beruniyga ko‘p iltifotlar ko‘rsatdi. Shu sababli, Beru­niy o‘zining shoh asarini Mas’udga bag‘ishlab «Qonuni Mas’udiy» deb atadi.
Beruniyning shoh asarlaridan biri «Qonuni Ma’sudiy» deb ataladi. Bu asar asosan astronomiyaga oid bo‘lsa ham, Beruniyning matematikaga oid, ya’ni trigonometriya, geometriya, sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlarini shu asarda chizmalar yordamida bayon etilgan.