Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

Uy-joylart
Pomiri iklar asosan, daryolar atrofi, yalangliklar va 
tog* etaklariga uy qurgan. Ularning uy-joylari voha tojiklariga o ‘xshab 
tosh va yog‘ochdan qurilgan. Yoz kunlari butun aholi ochiq havoda 
yashab, tunash uchun uch tarafi devor bilan o ‘ralgan tom siz jo y barop 
qilingan. K o‘p joylarda chivin ko‘pligi sababli y o g ‘och ustunlariga 
o ‘m atilgan baland ayvonlar va daryo bo‘ylarida uxlaganlar.
0 ‘z navbatida shuni ta'kidlash kerakki, pomirliklarning turar- 
joylarini me'moriy tuzilishiga ular yashagan hudud relfining o ‘ziga 
xosligi, tabiiy sharoiti, xususan, quruq iqlimi ham ta'sir qilgan. 
Xususan, yilning issiq davri asosan, yog'ingarchiliksiz bo‘lib, kun 
davomida ob-havo tez-tez o ‘zgarib turgan. Yilning sovuq davri 
noyabm ing boshlaridan to aprelgacha davom etgan. Qishdagi eng 
sovuq harorat - 30 bo‘lsa, yozda esa +35 darajani tashkil etgan. Havo 
harorati to g ‘li va yuqori mintaqalarda ham sezilarli ravishda o ‘zgarib 
turadi. Sersuv suv havzalarining mavjudligi sababli sug‘orma 
dehqonchilik yaxshi rivojlangan. Shuningdek, 3000 metrdan yuqorida 
bo‘lgan hududlarda chorvachilik asosiy xo‘jalik tarm og‘i hisoblanadi.
Turar-joylam i 
qurishda 
hududning 
tabiiy-geografik 
o ‘mi, 
jum ladan, tosh va qor ko‘chishi xavfi hamda suv toshqinlaridan xoli 
joy tanlanadi. An'anaviy pomirliklarning uylari asosan, qishloqlarda 
joylashgan b o ‘lib, har bir uyda oz bo‘lsa-da, o‘zining hovlisi va yer 
maydoniga ega edi. Odatda, uylar asosan, bir qavatli qilib qurilgan, 
lekin agar uyning hovlisi qiya jarlikda bo‘Isa, unda uyni ikki qavatli 
uyning birinchi qavati maxsus og‘ilxona sifatida hayvonlarga 
ajratilgan. Uy qurish uchun asosan, tosh va tuproqdan foydalamlgan.
Pomirliklarning uylari boshqa xalqlar uylariga o ‘xshamagan. 
U lam ing uylari asrlar davomida o ‘zgarmasdan ajdodlardan avlodlarga 
o ‘tib kelmoqda. An'anaviy uylardagi har bir me'moriy belgi o‘ziga xos 
ma'noga ega bo ‘lib, ularda islomgacha va islomiy qarashlar 
mujassamlashgan. Uyning har bir elementi odamlar hayotida ma'lum 
bir ma'noni bildirgan. Pomirliklar uyining asosi beshta ustundan iborat 
bo‘lib, bu islom olamidagi 5 buyuk shaxslar: Muhammad s.a.v., 
Hazrat Ali, Fotima, Hasan va Husanlami anglatgan. Muhammad s.av. 
ustuni — uydagi asosiy ustun bo‘lib, ushbu e'tiqod erkakmng 
hukmronligi, dunyoning abadiyligi va uyning mustahkamligi ramzi 
hisoblangan. M azkur ustun oldiga doimo bola yotadigan beshik 
qo ‘yilgan. Fotimaning ustuni — poklik ramzi va uy o ‘chog ining 
homiysini bildirgan. Nikoh to‘yi paytida ushbu ustun oldida kelirmi
113

---

kiyintirishib, taqinchoqlar taqilgan va Fotim adek chiroyii b o ‘lsin, deb 
niyatlar qilingan.
Shuningdek, H azrati A lining ustuni - sevgi, vafo va d o‘stlik 
ramzi bo‘lgan. K uyov birinchi m arta kelinni uyiga olib kirayotgan 
vaqtda ulam i aynan ushbu ustun oldiga o ‘tirgcizilgan va birgalikdagi 
oilaviy hayoti baxtli b o ‘lib, ulardan so g ‘lom zurriyodlar dunyoga 
kelsin, deb niyat qilingan. H asanning ustuni esa yerga bog‘liq bo ‘lib, 
u serhosil bo ‘lishi uchun xizm at qilgan. Husanning ustuni yorug‘lik va 
olov ramzi b o ‘lganligi bois uning oldida diniy m atnlar bilan birga 
nam oz o ‘qilgan. Shuningdek, u yerda maxsus chiroq yoqish marosimi 
(“charogravshan”) o ‘tkazilgan. Uyning to ‘rt tom oni “chorxona” to‘rt 
unsur: yer, suv, shamol va olov ramzi hisoblangan.