Маркшейдерлик иши ва геодезия

Teodolitning tuzilishi






1-rasm. 2TOP teodoliti (a,), 6- orientirlash bussoli), v- trubaning ko‘rish maydoni 1 –markazlashtirish uchun darcha,2- mikroskop okulyari, 3-mikroskopni ѐritish ko‘zgusi, 4-bussolni o‘rnatish joyi,5-ko‘rish trubasini mahkamlash vinti,6- vizir,7- kremal'er,8-ko‘rish trubasini okulyari, 9- trubani yo‘nal-


tirish vinti,10-alidadani yo‘naltirish vinti,11-taglik, 12- ko‘targich vinti, 13-g‘ilof qulfining ini, 14-teodolit asosi, 15- limbning yo‘naltirish vinti,16-adilakni sozlash vinti, 17-ustun, 18-ipli truba ob'ektivi,19-mikroskopni ѐritish uchun darcha, 20

• 
  korpus, 21- ko‘zgu, 22 -magnit mili Shtativlar ShN (g), ShR (d): 1- kallak 2
  
• 
  o‘rnatkich vint, 3 - oѐq,4 - uch, 5- ko‘tarish kamari, 6 -tayanch,7- cheklagich,8- qisish bloki.
  

1.2-rasm.Qarash nishonini o’rnatish.


Nivelirning tuzilishi



Nivelirning tuzilishi

1. Ko‘targich vint 8. Dumaloq adilak

2. 
   Taglik 9. Elevasion vint
   
3. 
   Okulyar 10. Nishon
   
4. 
   Iplar to‘rli plastinka 11. Kremal'era
   
5. 
   Silindrik adilak 12. Silindrik adilak g‘ilofi
   
6. 
   Silindrik adilak tuzatgich vintlari 13. Yo‘naltirish vinti
   
7. 
   Ob'ektiv vinti 14. Dumaloq adilakni uzatgich
   

15. 
    Ko‘targich vinti
    

2.1 Ishning Asosiy Hisob Kitob Qismi.

Hisob kitob ishini o’lchangan paligon burchaklarini tuzatishdan boshlab qo’yilgan xatolikni tomonlarga bo’lib chiqildi. Tuzatilgan burchak yig’indisi to’qqiz burchak bo’lganligi uchun 1260° ga to’g’rilandi. O’lchangan burchaklar yig’indisi 1260° 03’ ni tashkil qildi. O’lchangan burchaklar orasidagi xatolik 03’ ni tashkil qildi. Biz bu xatolikni o’lchangan burchaklardan ayirgan holda to’g’rilab yani 1260°ga to’g’rilab chiqdik. Boshlang’ich deriksion burchaklarni topish uchun guruh jurnaldagi raqamimizni gradusga qo’shdik familyamizni bosh harfini esa alfavitdagi raqamimizni minutga qo’shdik va ismimizni bosh harfini esa tartib raqamini sekundga qo’shdik. Biz yopiq paligon uchlarining koordinatalarini hisoblash vedimostni to’ldirishni boshladik.

O’lchangan burchaklar:


=87°10.5’
=216°17.5’
=95°39.5’
=180°27’
=99°19.5’
=155°15.5’
=216°23.5’
=90°52’
=118°38’
To’g’rilangan burchaklar:


=87°10’
=216°17’
=95°39’
=180°27’


=99°19’
=155°15’


=216°23’
=90°52’
=118°38’

2.1. Dereksion burchaklarni hisoblash.

Jurnalning 1-ustuniga dereksion burchagi malum bo’lgan tomoning boshlang’ich nuqtasidan boshlab punkitlar nomeri yoziladi. Jurnalning 2-ustuniga

–o’lchangan burchaklarning o’rtacha qiymatlari, 6-ustuniga – teodolit yo’li tomonlarining proeksiyalari, 4-ustunga – malum direksion burchak hamda 11 va 12-ustunlarga boshlang’ich tayanch punkitining malum koordinatalari teodolit yo’li sxemasidan ko’chirib yoziladi. Bu qiymatlar keying hisoblash natijalaridan ajralib turmog’I uchun qizil siyoxda yoziladi yoki ostiga qizil qalam bilan chizib qo’yiladi.

2. 
   Burchak xatoligi aniqlanadi. Buning uchun o’lchangan burchaklarni yig’indisi ( ) chiqariladi, uni shu burchaklarning nazariy yig’indisi ( ) dan ayirib burchak xatoligi (∆Q) topiladi. Demak, yopiq poligonning
   

burchak xatoligi quyidagiga teng bo’ladi:


∆θ= -
Formuladagi Yopiq polygon ichki burchaklarining nazariy yig’indisi quydagiga teng.
=180(n-2)

2. 
   Burchak xatoligining yo’l qo’yiladigan miqdordan chetga chiqqn chiqmaganligi aniqlanadi. Burchak o’lchash xato cheki quyidagi formula bo’yicha topiladi:
   

∆ =±1t
Bu yerda t – teodolit gorizontal doirasidan sanoq olish aniqligi. n – burchaklar soni .
Burchak xatoligi yo’l qo’yiladigan darajada bo’lsa o’changan burchaklarga teskari ishora bilan 0’,1 aniqlikgacha yaxlitlanib tarqatiladi. Polygon tomonlarining uzunligi taxminan bir xil bo’lsa, barcha burchaklarga bir xil tuzatish kiritiladi. Polygon tomonlari bir biridan kata farq qilsa tomonlari qisqa bo’lgan burchakga kattaroq tuzatish kiritiladi.

2. 
   Kiritilgan tuzatishlar o’lchangan burchaklar qiymatiga algebraic qo’shilib, tuzatilgan burchakalar qiymati topiladi. Tuzatilgan burchaklar yig’indisi burchaklarning nazariy yig’indisiga teng bo’lsa, tuzatish to’g’ri kiritilgan bo’ladi.
   
3. 
   Poligon tomonlarining direksioan burchaklari hisoblab chiqariladi. Bunda quyidagi formuldan foydalaniladi:
   

= +180°-β = +β’-180°
Bu yerda – malum direksion burchak;
β – polygon yo’nalishdagi o’ng burchak;

β’ – polygon yo’nalishidagi chap burchak. Direksion burchaklar hisobidan boshlang’ich direksion burchak kelib chiqsa, hisob to’g’ri bo’ladi.

Direksion burchaklarni hisoblashda va 180° yig’indisi o’lchangan burchakdan kichik bo’lsa, bu burchakning qiymatini ayirishdan oldin +180° ga
360° qo’shiladi. Agar yuqoridagi formulalar yordamida hisoblab chiqilgan direksion burchak qiymati 360° dan kata bo’lsa, undan 360° ayriladi. Hisoblangan direksion burchaklar qiyamati jurnalning 4-ustuniga yoziladi.
Direksion burchaklar rumbga aylantiriladi. Direksion burchaklar rumbga aylantirilsa, keying hisoblashlar vaqtida triganometrik funksiyalar yoki koordinata orttirmalari jadvallaridan foydalanish oson bo’ladi.
Direksion burchaklarni rumbga aylantirishda koordinata orttirmalari ishoralari qo’yiladi jadvaldan topiladi.