Ma’ruza 1 ma’ruza mavzusi liniyali punktlarni boshqarish hamda zaxira boshqaruv apparatlari

1.2. Zaxira boshqaruv apparatlari 
 
Zaxira boshqaruv qurilmalarining qo‘llanilishining kerakligi oldingi 
paragraflarda asoslab berildi. Zaxira boshqaruv qurilmalari yordamida elektr 
markazlashgan obyektlarni boshqarish amalga oshirilishi lozim ekan, u holda 

---

bu qurilmaning konstruksiyasi, kichik stansiyalar elektr markazlashtirilgan 
boshqaruv qurilmalaridan farq qilmog‘i lozim. Asosan (UP1, UP2) turidagi 
nuqtali pult-tablolar qo‘llanishi mumkin, yoki (PPNB, PPNBM) turidagi 
mozaik tabloning asosiy farqlari quyidagicha: 
-dispetcherlik boshqaruvidagi barcha stansiyalar pult-tablosida zaxira 
boshqaruv kalitlari uchun qulflar o‘rnatilgan; 
-mavsumiy boshqaruvga o‘tkazilishi mumkin bo‘lgan stansiya pult 
tablolarida, har bir peregonga jo‘natish uchun ruxsat beruvchi indikatsiya 
qurilmalari ko‘zda tutilgan. 
Stansiya navbatchisining strelka signali hamda boshqa stansiya 
obyektlarini boshqarish tartibi, zaxira boshqaruv pult-tablosida kichik 
markazlashtirilgan stansiyalarning pult tablosi harakati tartibi bilan o‘xshash 
bo’ladi. 
SKM zaxira boshqaruv qurilmasi va unda ishlash tartibi markaziy 
marshrutli boshqaruv turidagi apparatlaridan farq qilmaydi. Zaxira boshqaruv 
pultida me’yoriy holatda plombalangan fiksatsiyali tugmalar mavjudligi bilan 
farq qiladi xolos. Shu tugmani bosilishi bilan zaxira boshqaruviga o‘tiladi, uni 
o‘ziga tortish bilan esa markaziy boshqaruvga qaytiladi. Zaxira boshqaruviga 
o‘tish va uni bekor qilish kodli qurilmaga maxsus TB signalini yuborish bilan 
bajarilishi mumkin RU – ruxsat signalini yuborish va ORU – zaxira 
boshqaruvini bekor qilish, uzoqda joylashgan rayonlarda harakat hajmi 
shunchalik o‘sadiki, uning o‘z vaqtida bajarilishi uchun bu ishga stansiya 
navbatchisini ham jalb etish talab etiladi. 
Zaxira boshqaruvini amalga oshirish uchun stansiyada zaxira boshqaruvi 
pulti o‘rnatiladi. Stansiya navbatchisi, DNS dan telefon orqali buyruq olgandan 
so‘ng, pult ishiga maxsus kalitni tiqadi va uni burab EM qurilmasini kodli 
qurilmadan o‘chiradi va ularni zaxira boshqaruv pultiga signal va boshqa 
stansiya obyektlari o‘tkazgichlarining keyingi boshqaruvlari bajariladi. 
Stansiyani zaxira boshqaruvidan dispetcherlik boshqaruviga o‘tkazish uchun 
stansiya navbatchisi pult ishidan kalitni sug‘irib olishi lozim. 
Stansiyada manyovr ishlari hajmi uncha katta bo‘lmasayu, lekin poyezd 
dispetcherining poyezd ishlari ko‘p bo‘lgani sababli u ish bilan 
shug‘ullanishga imkoni bo‘lmagan holda, mahalliy boshqaruv tizimiga 
o‘tkaziladi. Bu qoida bo‘yicha firma hamda tarqatuvchi poyezdlar bilan 
o‘tkaziladigan manyovr ishlari bilan bog‘liq. Bunday manyovr ishlarini 
bajarish uchun, bir nechta strelka yoki bir gorlovinaning barcha strelkalari 

---

mahalliy boshqaruvga o‘tkaziladi. 
Boshqaruv organiga ta’sir, mahalliy boshqaruv qurilmasining maxsus 
kaliti yordamida amalga oshiriladi. Bu manyovr kalonkasi qulfida saqlanadi. 
Strelkalarni mahalliy boshqaruvga o‘tkazish uchun, DNS kodli qurilmalar 
yordamida liniyadagi stansiyaga strelkalarni boshqarish sxemalarini yo‘l 
yashigida joylashgan kodli qurilmalardan komandalar manbayiga ulashga 
ruxsat etuvchi komandani jo’natishni ta’minlamog‘i lozim. Buning teskarisi 
esa avtomatik ravishda, ya’ni mahalliy boshqaruv kalitini manyovr qulfi 
teshigiga tiqib keyingi aylantirilishida va qaytarilishida amalga oshiriladi.