Маъруза №1: «Микроиќтисодиётга кириш»

Давлат кредити классификацияси 
 
бозорда муомала қилишига 
(айланишига) қараб 
маблағларни жалб қилиш муддатига кўра 
Бозорли қарзлар 
Бозорсиз қарзлар 
Қисқа муддатли 
Ўрта муддатли 
Узоқ муддатли 
Бозорли қарзлар эркин 
сотилади ва со-тиб 
олинади. Улар бюджет 
дефицитини молиялаш-
тиришда асос бўлиб 
ҳисобланади 
Бозорсиз қарзлар эркин 
равишда ўз эгаларини 
алмаштириши мумкин 
эмас. Улар қимматли 
қоғозлар бо-зорида муо-
малада бўл-майди 
Бир йилгача 
қайтариш муддати 
билан 
Бир йилдан беш 
йилгача муддатда 
Беш йил ва 
ундан юқори 
муддатда 

---

 
Давлат кредити классификацияси 
 
Қарзий мажбуриятлар-нинг 
таъминланганлигига қараб 
Тўланадиган даромаднинг характери бўйича 
Гаровли 
 
Гаровсиз 
Ютуқли 
Фоизли 
Ноль купонли 
Гаровли облига- 
циялар мутлақ ёки 
аниқ мулк би-лан 
таъ-минланади 
Гаровсиз облига-
цияларда аниқ бир 
нарса таъ-
минланмайди 
Ютуқли облига-
циялар бўйича 
даромадларнинг 
тўланиши 
лотареялар 
асосида амалга 
оширилади 
Буларнинг асосийси 
фоизли об-лигациялар 
бўлиб, улар бўйича 
даромад купонлар 
асосида тўланади 
Булар но-миналидан 
чегирмалаш асосида 
сотилади ва 
номинали бў-йича 
сотиб олинади 

---

Давлат кредити классификацияси 
 
 
 
Даромадларни аниқлаш
методига кўра 
Қарз чиқарилган пайтда белгиланган қарзни қайта-
риш муддатларига қатъий риоя қилиш бўйича қарз-
дорнинг мажбуриятларига мувофиқ 
Барқарор (қатъий) да-
ромадли қарз мажбурият-
лари 
 
“Сузувчан” даромадли 
қарз маж-буриятлари 
Муддатидан олдин 
қайтариш ҳуқуқига эга 
бўлган мажбуриятлар 
 
Муддатидан олдин қайтариш 
ҳуқуқига эга бўлмаган 
мажбуриятлар 
Фоиз став-каларининг 
ўзгариши мумкин эмас 
Фоиз став-калари ўзга-
риши мум-кин 
Молиявий бозорда кескин ўз-гаришлар содир бўлган пайтда 
қарз мажбуриятларини муд-датидан олдин қайтариш маса-
ласи алоҳида долзарблик касб этади 

---

Давлат кредитини бошқариш 
Кенг маънода 
Тор маънода 
қарздор, кредитор ва гарант (кафил) сифатида 
давлатнинг фаолияти билан боғлиқ бўлган унинг 
молиявий
сиёсати йўналишларидан бирини шакллантириш 
тушунилади 
давлатнинг қарз мажбу-риятларини муомалага 
чиқариш ва жойлаштириш, давлат қимматли қоғозлар 
бозорини тартибга солиш, давлат қарзига хизмат 
кўрсатиш ва уни қайтариш, ссуда ва кафолатлар 
тақдим этиш билан боғлиқ бўлган ҳаракатлар мажмуи 
тушунилади 
Молиявий сиёсатнинг йўналишларидан бири сифатидаги давлат кредитини бошқариш давлатнинг бошқарув ва 
ҳокимият органлари қўлидадир 

---

Давлат томонидан қарзий фаолиятнинг амалга оширилиши натижасида давлат қарзи вужудга келади 
Жисмоний ва юридик шахслар, хорижий давлатлар, халқаро ташкилотлар ва халқаро ҳуқуқнинг бошқа субъектлари олдида 
вужудга келган ҳукуматнинг қарз мажбуриятларига давлат қарзи дейилади 
Жойлаштирилиш жойига қараб давлат қарзлари иккига бўлинади 
Давлатнинг ички қарзлари 
Давлатнинг ташқи қарзлари 
Давлат томонидан ички маблағларни жалб қилиш 
натижасида вужудга келган Ўзбекистон Республикаси 
мажбуриятларининг йиғиндисига давлат ички қарзлари 
дейилади 
Давлат ташқи қарзлари дейилганда эса давлат 
томонидан хориждан маблағ жалб қилиш натижасида 
ву-жудга келган Ўзбекистон Республикаси 
мажбуриятларининг йиғиндиси тушунилади 
Бу қарзлар қарзий инструментлари, жойлаштирилиш шарт-лари, кредиторларининг таркиби ва қарзнинг 
валютасига нисбатан бир-биридан фарқ қилади 

---

Амалдаги тартибга мувофиқ равишда давлат томонидан ички ва ташқи маблағларни (қарзларни) 
жалб қилиш қуйидаги мақсадлар учун амалга оширилиши мумкин 
иқтисодиётни ривож-лантиришнинг устувор 
йўналишларини, шу жумладан, давлат 
инвестиция дастурларини молиялаштириш 
Давлат бюджетининг да-ромадлари билан 
харажатлари ўртасида тушумлар вақтга кўра 
мувофиқ эмаслиги туфайли келиб чиққан йиллик 
ички тафовутни (фарқни) тўғрилаш 
мавжуд қарзларни қайта молиялаштириш 
бюджет дефицитини молиялаштириш 
табиий офат ва бошқа фавқулодда вазиятлар туфайли маблағларга 
бўлган эҳтиёжларни қоплаш 

---

Давлат томонидан ички ва ташқи қарз маблағларини жалб қилишда қарз мажбуриятларининг бир 
неча турларидан фойдаланиш мумкин 
Уларнинг энг асосийлари ва муҳимлари таркибига қуйидагилар 
киради 
давлатнинг қисқа, ўрта ва узоқ муддатли 
қимматли қоғозлари 
бюджет даромадлари ва харажатлари 
ўртасидаги вақтинчалик фарқни қоплаш учун 
қисқа муддатли ссудалар 
кредитлар (қисқа, ўрта ва узоқ муддатли) 
Ўзбекистон Республикасининг кафолатлари 
қонун ҳужжатларида назарда
тутилган бошқа турлар 

---

ҳуқуқий мажбуриятларни таъминлаш усули бўлиб, унга мувофиқ кафолат берувчи кафолат берилган томоннинг 
(шахснинг) мажбуриятларини тўлиқ ёки қисман учинчи томон (шахс) олдида ижро этилишига (бажарилишига) 
жавоб бе-риши учун мажбуриятни ёзма равишда ўз зиммасига олади