Ma’ruza 1 Tarmoq iqtisodiyoti va menejmenti faning maxmuni, vazifalari, mohiyati. Menejment nazariyasining shakllanishi va rivojlanishi

сифатни бошқариш;

меҳнатни бошқариш;

xодимларни бошқариш;

инновацияни бошқариш ва ҳаказо.
Бундай ҳолда ишлаб чиқаришни бошқариш фаолиятининг айрим турлари ва соҳалари алоҳида ажралиб туради. Бошқаришнинг юқорида санаб ўтилган асосий функциялари ишлаб чиқаришни бошқариш жараёнида муҳим ўрин тутиши зарур бўлганлиги туфайли уларни муфассал кўриб чиқамиз .
Бошқариш фаолиятининг турларига кўра, функциялар қуйидагича бўлади:
• бошқаришнинг иқтисодий функциялари:
• бошқаришнинг социал функциялари:
• бошқаришнинг маънавий-маърифий функциялари:
Қайд қилинган функциялар бир-бири билан боғлиқ ва маълум даражада тартибга солинган кўп унсурлардан, таркибий кисмлардан иборат бўлиб, улар яxлитликка эга. Шунинг учун ҳам бошқариш жараёнида уларнинг бирортаси ҳам эътибордан четда қолмаслиги керак.


Boshqaruvning tashkiliy strukturasi
Ma’ruzaning rejasi:

1. 
   Boshqaruv strukturasi
   
2. 
   Boshqaruv strukturalarining tashkiliy turlari
   
3. 
   Boshqaruvning Chiziqli(pog‘onali) strukturasi
   
4. 
   Boshqaruvning funksional strukturasi
   
5. 
   Boshqaruvning Chiziqli-funksional strukturasi
   
6. 
   Boshqaruvning Chiziqli-shtabli strukturasi
   

1. Boshqaruv strukturasi
“Struktura” lotincha so‘z bo‘lib, narsalar tarkibiy qismlarining o‘zaro bog‘liq ravishda joylashishi, tuzilishini bildiradi. Boshqaruv strukturasi-boshqaruv maqsadlarini amalga oshiruvchi va boshqaruv funksiyalarini bajaruvchi bir-biri bilan bog‘langan turli boshqaruv organlari va bo’g‘inlarining kompleksi tushiniladi.
Boshqaruv bo'g‘ini-bu boshqaruvning ayrim yoki qator funksiyalarini bajaruvchi mustaqil strukturali bo‘limlar. Bo‘limlar o‘rtasida bog‘lanish va aloqalar gorizontal xarakterga ega.
Boshqaruv bosqichi-bu ierarxiyaning aniq darajasida amal qiladigan bo’g‘indir. Boshqaruv bosqichlari bir boshqaruv bo’g‘inining ikkinchisiga, quyi bo’g‘inning yug‘ori bo’g‘inga bo‘ysunishini ko‘rsatadi. Bu vertikal xarakterga ega bo‘lgan bog‘lanish. Misol uchun bu bog‘lanish quyidagi chizmada ko‘rsatilgan.

“ЎТЙ” АЖ

МТУ

ШЧ

ШЧУ

ШНС

ШН

Barcha bo’g‘in va bosqichlarning tarkibi, ularning o‘zaro bo‘ysunish tartibi, har bir boshqaruv organi va bo’g‘inning huquq va burchlari, ular o‘rtasidagi munosabatlar tartibi boshqaruv tizimini tashkil qiladi. Boshqaruv tizimi:

• 
  Butun xalq xo‘jaligini boshqarish (tarmoqlarni, mamlakat va tumanlarni);
  

• 
  Har bir tormoq va tumanlar tasarufidagi korxonalarni boshqarish;
  

• 
  Korxonalar ichidagi bo‘limlarni boshqarish (sex, uchastka yoki SHCHU, SHNS, SHN).
  

“Xalq xo‘jaligi” tizimi bir necha “tarmoq”lardan iborat
kichik tizimga, tarmoq esa birnecha “birlashma”lardan iborat kichik tizimga bo‘linadi. “Birlashma” bir necha “korxona”lardan tashkil topadi. Korxona xalq xo‘jaligining birlamchi yacheykasi hisoblanadi.

Халқ хўжалиги

Тармоқ

Бирлашма

Корхона

Boshqaruv strukturasini aniqlavchi eng dastlabki belgilar bu boshqaruv maqsadi, funksiyalari va boshqaruv vazifalari hisoblanadi. Boshqaruvning tashkiliy strukturasini boshqaruv oldida turgan vazifalarni muvaffaqiyatli hal etishga yordam beradigan qilib tuzilishi kerak. Boshqaruv strukturasiga qo‘yiladigan talablar quyidagilar:

1. Boshqaruv strukturasida bug‘un va bosqichlar soni maqbul bo‘lishi kerak. Bo’g‘in va bosqichlarning soni asossiz ko‘payib ketsa boshqaruv apparati xodimlarining xarajati ortadi, boshqaruvda parallelizm va takrorlanishlar vujudga keladi, boshqaruvda mas’ulyatsizlikka yo‘l qo‘yiladi va boshqaruv samarasi pasayadi.
2. Boshqaruv strukturasi boshqaruv apparatining tezkor ishlashini ta’minlashi lozim. Bunga ishlab chiqarishning miqyosi, murakkabligi, boshqaruv ob’ektlarining joylashuvi ham ta’sir qiladi.
SHunday qilib, boshqaruv strukturasi qanchalik mukammal bo‘lsa, ishlab chiqarish jarayoniga ta’sir o‘tkazish shunchalik samarali amalga oshiriladi.

1.