Maʻruza №22 Mavzu: Tezligi chiziqli o‘zgaruvchan motorni pog‘onali reostatli ishga tushirishdagi o‘tkinchi jarayon

---

Maʻruza № 22 
Mavzu: Tezligi chiziqli o‘zgaruvchan motorni pog‘onali reostatli ishga tushirishdagi o‘tkinchi jarayon. 
Reja: 
22.1. Tezligi chiziqli o‘zgaruvchan motorni pog‘onali reostatli ishga tushirishdagi o‘tkinchi jarayonlari.
22.2. Ishga tushirsh diagrammalari va o‘tkinchi jarayon grafiklarini hisoblash va qurish. 
Tayanch so‘z va iboralar: 
Mexanik o‘tish jarayonlari, elektromexanik o‘tish ja-rayonlari, MQ O‘TDni ishga tushirishdagi o‘tish 
jarayonlari, elektromexanik vaqt doimiyligi, O‘TD yuklamasining qo‘yi-lish va olinishi, yakor zanjirining 
induktivligini xisobga olingandagi o‘tish jarayonlari. 
Ochiq tizimli elektr yuritmalarda mxanik va elektrmexanik o‘tkinchi jarayonlari kuzatiladi. Ushbu 
ko‘rinishdagi o‘tish jarayonlari, O‘TD chulg‘amlarining elektromagnit inersiyasi xisobga olinmaganda ro‘y berishi 
mumkin. Mexanik o‘tish jarayonlarining matematik ifodalash chiziqli mexanik xarakteristikalar uchun O‘TD ning 
tezligi, momenti va valining o‘rin joyini vaqt bo‘yicha o‘zgarishining formulalari olin-gan. Bu natijalarni, mustaqil 
qo‘zgalishli O‘TD ning elektr yuritmadgi 
mexanik o‘tish jarayonlari aniq ko‘rinishlarini o‘rganish uchun foydalanamiz. 
25.1-rasmda O‘TD yakor zanjirining sxemasi keltirilgan, u uni ishga tushirish, dinamik to‘xtatish va revers qi-
lishini taominlaydi. Sxemada KM1 va KM2 chiziqli kon-taktorlar, KM3 tezlanish, KM4 teskari ulanish va KM5 
dinamik to‘xtatish kontaktorlarining kontaktlari, shuningdek qo‘shimcha R
q1 
- ishga tushirishdagi, R
q2 
- teskari 
ulashdagi va R
q3 
-
dinamik to‘xtatishdagi rezistorlar ko‘rsatilgan. 
MQ O‘TD ni M
s 
= const 
bo‘lganda bir bosqichli ishga 
tushirish. Dvigatelni 22.1 -
rasmdagi sxema bo‘yicha ishga tushirish, KM1 yoki KM2 chiziqli kontaktorlarning birini va KM3, KM4 yordamchi 
kontaktlarni birin-ketin chiqarish orqali amalga oshiriladi. 
Dvigatel, yakor zanjirida ishga tushiruvchi rezistorlar R
q1
(22.2-a, rasm) bilan reostat xarakteristikasi 
bo‘yicha tez-lanishni boshlaydi.
So‘ngra, o‘tish jarayonning maolum bir momentida R
q1 
- rezistorni shuntlovchi KM3 kontakt yopiladi va O‘TD 
o‘zining taobiiy xarakteristikasiga chiqadi. SHunday qilib, O‘TD ni ishga tushirish 2 bosqichga ega bo‘ladi: 
reostatli, va tabiiy xarakteristikalar bo‘yicha tezdashish, bunda birinchi bosqichdagi koordinatalarning oxirgi 
qiymat-lari ikkinchi bosqich uchun ushbu koordinatalarining boshlan-ich qiymatlari bo‘ladi. O‘tish jarayonining 
birinchi bosqichida O‘TD tezligi va momentining boshlanich qiymatlari, 22.2,a-rasmdagi statik
22.2 – rasm: Mustaqil qo‘zg‘atishli O‘TDni bir bosqichli ishga tushrishdagi o‘tkinchi jarayoni: a) static 
tavsiflari; b) tezlik va momentni o‘zgarish grafigi.