Ma‟ruza №3 Mavzu: Foydali qazilma konlarining shakllari va yotish elementlari

---

14 
MA‟RUZA №3 
Mavzu: Foydali qazilma konlarining shakllari va yotish elementlari.
Reja: 
1. 
Foydali qazilmalar shakllari. 
2. 
Qatlamlar, Er tomir, shtok, linza va shu kabi nogeometrik shaklga ega 
bo‗lgan foydali qazilma konlari. 
3. 
Ruda konlarining xarakteristikasi. 
Mavzu bo„yicha tayanch iboralar: Foydali qazilmalar shakllari, qatlamlar, er tomir, 
shtok, linza va shu kabi nogeometrik shaklga ega bo‗lgan foydali qazilma 
konlari, ruda konlarining xarakteristikasi. 
Qattiq foydali qazilma konlari Yer qobig‘ida joylashish bo‘yicha to‘g‘ri va 
noto‘g‘ri shaklli konlarga ajratiladi. 
To‘g‘ri shaklli konlarni qatlamli va qatlamsimon ko‘rinishga ega bo‘lgan 
konlar tashkil qiladi 
Yer qobig‘ida keng tarqalgan, plitasimon ko‘rinishga ega bo‘lgan, har ikki 
tomonidan bir-biriga deyarli parallel tekisliklar bilan chegaralangan foydali qazilma 
yotqizig‘i ―qatlam‖ deb ataladi. Ikki jins qatlamini bir- biri bilan ustma-ust tutashish 
tekisligi qatlamlanish tekisligi deyiladi. 
Foydali qazilma qatlami tepasiga 
joylashgan jins qatlami qatlamning shifti 
yoki ―osilma‖ yoni deyiladi. 
Qatlam ostidagi jinslar esa – qatlam 
asosi (zamini) yoki ―yotish‖ yoni deyiladi. 
Qatlamlar oddiy (bir tarkibli) va 
murakkab (ko‘p tarkibli) bo‘lishi mumkin. 
Ch 
o‘kindi jinslar tarkibida hosil 
bo‘lgan foydali qazilma konlari, asosan, 
to‘g‘ri shaklli konlar hisoblanadi (ko‘mir, 
yonuvchi slanetslar, mineral tuzlar, gips, 
marganets va boshqa foydali qazilma 
konlari). 
Bir necha qatlamlar Yer qobig‘ida 
o‘zaro parallel va bir-biriga yaqin 
joylashgan bo‘lsa, ularni qatlamlar dastasi 
(svitasi) deb ataladi. 
4.1-rasm. Qatlam tuzilishi: 
a-sodda; b-murakkab 
Yer tomir, shtok, linza va shu kabi nogeometrik shaklga ega bo‘lgan foydali 
qazilma konlari noto‘g‘ri shaklli konlar hisoblanadi Odatda, ruda konlari noto‘g‘ri 
shaklli konlardir. 

---

15 
Yer qobig‘idagi darzlarni to‘ldirgan 
mineral 
moddalar