Mavzu: Kvars,Limonid,Korund

ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
OLMALIQ FILIALI
"KONCHILIK ISHI" fakulteti
"Konchilik ishi" kafedrasi
Umumiy geologiya va tog' jinslarining fizikasi
Fanidan

Mustaqil iish

Bajardi: 5FS-guruh talabasi Abdujalilov Toxir
Qabul qildi: Axmedov Muhammadjahongir

Mavzu: Kvars,Limonid,Korund.

|. Kirish.
||.Asosiy qism.
1.Mineralning nomi.
2.Mineralning kimyoviy formulasi,tarkibi.
3.Mineralning singoniyasi va kristallarning qiyofasi
4.Mineralning rangi va chizig’inig rangi
5.Mineralning yaltirashi
6.Mineralning ulanish tekisligi
7.Mineralning qattiqligi va solishtirma og’irligi
8.Mineralning hosil bo’lishi, tabiatda tarqalishi va qaysi tog’ jinslar tarkibida uchraydi
9.Mineralning amaliy ahamiyati, konlari va ishlatilishi.

Mineral (frans. mineral — ruda) — Yer (va boshqa kosmik jismlar)ning sirti va ichida fizikkimyoviy jarayonlar natijasida hosil boʻlib, kimyoviy tarkibi va fizik xususiyatlari bir biriga oʻxshash boʻlgan tabiiy jism; asosan, togʻ jinslari, ruda va meteoritlarning tarkibiy qismi.Mineral aksariyat qattiq jismlar; kam hollarda suyuq Mineral ham (mas, tugma simob) uchraydi. Suvning Mineralga mansubligi baxsli, lekin muz Mineral deb qabul qilingan. Kristalli, amorf (metakolloidlar) va tashqi koʻrinishi kristallarga oʻxshash, lekin amorf, shishasimon holatdagi metamikt minerallar farq qilinadi.

Har bir Mineral (mineral turi) muayyan tarkibli faqat oʻziga xos kristallik strukturaga ega boʻlgan tabiiy birikmadan iboratom massasining bir xil tarkibli modifikatsiyasi (mas, olmos — grafit, kalsit — aragonit), lekin turlicha kristall tuzilishga ega boʻlgan Mineral har xil Mineral turiga mansub; aksincha, muayyan chegarada tarkibi oʻzgarib, birok doimiy strukturaga ega boʻlgan Mineralning izomorf katorlari (mas, olivinlar, volframitlar, kolumbitlar) bitta mineral turiga kiradi. Kimyoviy tarkibi ayrim xossa yoki morfologik xususiyatlaridagi uncha katta boʻlmagan oʻzgarishlar Mineral strukturasida keskin farq qilmasa Mineralning xillari deyiladi (mas, kvars xillari — togʻ xrustali, ametist, sitrin, xalsedon). Bir-biridan fizik sirti bilan ajarlib turuvchi yakka kristallar, donachalar va boshqa Mineral jismlar mineral individlarni, ularning oʻsimtalari Mineral agregatlarni tashkil qiladi. Hozirgi vaqtda tabiatda Xalqaro komissiya tomonidan rasmiy tasdiklangan qariyb 4000 Mineral turi mavjud va yana taxminan 1000 ta Mineral topilgan va oʻrganilgan, lekin hozircha tasdiklanmagan. Har yili 100 ga yaqin yangi mineral turi topiladi va shundan 50—60 tasi tasdiqlanadi. Oʻzbekiston hududida 1000 dan ortik, Mineral topib oʻrganilgan.Koʻpchilik Minerallar ion strukturaga ega. Ionlari tartibli joylashgan ideal strukturadan chetlashish hollari ham teztez uchrab turadi.Mineral kristall panjarasinit ayrim strukturaviy elementlari (qatlam, paket, zanjirchalar va h.k.) shu ele-mentlar ichida strukturasi toʻliq saqlangani holda bir-biriga nisbatan bir oz siljigan boʻlishi mumkin. Natijada Mineralning politip modifikatsiyalari vujudga keladi. Politiplar katlami Minerallar (mas, slyuda, grafit, molibdenit, gilli Minerallar)da koʻp uchraydi. Agar polimorfizm hodisasi temperatura va bosimning oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlsa, Mineral politipiyasi esa ehtimol kristallarning oʻsishi sharoiti bilan bogʻliq. Minerallarning strukturaviy nuqsonlari, politipi va boshqa chetlanishlarini ideal strukturaga nisbatan qiyosiy oʻrganish Minerallarning paydo boʻlishidagi termodinamik sharoitni aniqlashga imkon beradi.Minerallarning kimyoviy tarkibi, formulasi va tasnifi. Minerallar strukturasida kimyoviy elementlarning ahamiyati turlicha: baʼzilari yetakchi boʻlib, Minerallarning aosiy tarkibini belgilaydi; boshqalari xususiyatlari va atom (ion) tuzilishlari bilan asosiylariga yaqin boʻlib, Minerallarda izomorf (qarang Izomorfizm) aralashma (mas, seriy, indiy, kadmiy, galliy, selen, talliy, reniy, rubidiy, koʻpgina kamyob-yer elementlari) holida uchraydi.Mineral tarkibining murakkabligi va yetarlicha barkaror emasligi izomorfizm hodisasi, submikroskopik kiritmalar, shuningdek, sorbsiya hodisasiga ham bogʻliq. Mineralda submikroskopik kiritmalar quyidagi qollarda roʻy berishi mumkin: eritma, qorishma va boshqa muhitning kristallanish jarayonida dispers aralashmalarni ushlab qolish natijasida (mas, kvarsdagi gazsuyuqlik kiritmalari, dala shpatidagi gematit kiritmalari); temperatura sharoitlarining oʻzgarishi natijasida qattiq qorishmalarning parchalanishi (dala shpatlarida pertitlarning hosil boʻlishi, murakkab sulfid va murakkab oksidlarning parchalanishi)dan; metamikt oʻzgarishda; bir Mineral oʻrniga boshqasi joylashgan hollarda yoki ikkilamchi oʻzgarishlar natijasida. Koʻpgina Minerallar (mas, magnetit) tarkibida doim turli qoʻshimchalar zarralari boʻladi.Tabiatda tarqalgan jami Minerallarning chorak qismini silikatlar sinfi, 12% ini oksid va gidrokiyedlar, 13% ini sulfid va uning analoglari, 18% chasini fosfatlar, arsenat (vanadat)lar, 32%ini boshqa kimyoviy birikmalar tashkil etadi. Yer poʻstining 92% silikat, oksid va gidroksidlardan tarkib topgan. Kimyoviy birikmalari tipiga koʻra, Mineral oddiy (tugʻma elementlar) va murakkab tarkibli (binarli va boshqalar)ga boʻlinadi.Minerallarning hozirgi qoʻllaniladigan tasnifiga kimyoviy birikmalar va kristall panjarasi tiplaridagi farqlar asos qilib olingan. Muayyan struktura tipiga mansub Mineralning tarkibi, shuningdek, uning izomorfizmdagi qonuniyatli oʻzgarishlari unda ishtirok etgan atomlar (ionlar) tuzilishi va kristallokimyoviy tavsifi, ularning radiusi, koordinatsion sonlari va kimyoviy bogʻlanish tipi bilan belgilanadi.
Mineral nomi: Kvars
Kvars (olm. Quarz) — silikatlar sinfiga mansub eng koʻp tarqalgan jins hosil qiluvchi mineral. Kimyoviy formulasi SiO2. Kvarsning kristalli 2 ta modifikatsiyasi maʼlum: geksagonal Kvars (yoki a-K.) 870—573° temperatura oraligʻida turgʻun va trigonal Kvars (R-K.) 573° dan pastda turgʻun. r-K. tabiatda eng koʻp tarqalgan. Qoʻshaloqlari koʻp, kristall donacha, agregat va zich massalar holida uchraydi. Kvarsning kristallari, donalari, agregatlarining rangi har hil: shaffof — togʻ billuri, binafsha — ametist (safsar), kulrang — rauxtopaz, qora — morion, tillarang — sitrin va boshqa. Rangining har hil boʻlishi strukturaviy defektiga bogʻliq. Murakkab ranglilari ham uchraydi, ularga boshqa minerallarning mayda zarralari qoʻshilgan boʻladi. Kvarsning yashirin kristall hillari agat va xalsedon nihoyatda ingichka tolasimon tuzilmalardan iborat. Kvars optik jihatdan bir oʻkli, musbat. Ultrabinafsha va qisman infraqizil nurlarni oʻtkazadi. Sunʼiy Kvarsni SiO2 ning suvli eritmasidan yuqori bosim va temperaturada olinadi. Kvars turli togʻ jinslarining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Kvars pyezoelektrik hossaga ega. Qattikligi 7. Zichligi 2,65 g/sm3. Erish harorati 1710°C, soviganda kvars oynasi deb ataluvchi jismga aylanadi. Monokristallari kam uchraydi va juda yuqori baholanadi. Kvars Oʻrta Osiyo (Pomirda), Rossiya (Uralda), Ukraina (Volinda), Braziliya va Madagaskarda uchraydi.

Kvars mineralining ko'rinishi.
Kvars qumi va uning metamorflashgan turlari — kvarsitlar keramika va shisha sanoatida, monokristallari (pyezokvars) optika va radiotexnikada, shaffof va chiroyli ranglilari yarim qimmatbaho tosh sifatida zargarlikda ishlatiladi.[1]Sun'iy kvarts Gidrotermik usul bilan sun'iy kvartsni sintez qilish usuli ishlab chiqilgan. Sintetik kvartsning sanoat uchun afzalligi - aralashmalarning tarqalishining bir xilligi, yuqori kimyoviy tozaligi. O'sish natijasi tabiatda keng tarqalgan egizak kristallariga qaraganda piezo-optik kvarts sifatida foydalanish uchun ko'proq mos bo'lgan yagona kristallar bo'lishi juda muhimdir. Zargarlik sanoati uchun sintez usuli ham muhimdir, chunki u har qanday rangdagi kvartsni va kerakli to'yinganlikni, agar kerak bo'lsa, hatto bitta rangdan ikkinchisiga o'tishda ham olish imkonini beradi. Sun'iy kristallarga yashil (tabiatda juda kam) va ko'k (tabiiy analoglari yo'q) ranglar beriladi, hattoki tabiatda mavjud bo'lmagan ko'k kvarts ham o'stiriladi. Sintetik kvarts kristallarini ishlab chiqarish Guj-Xrustalniy, Shilovo-Ryazan viloyati, Yujnouralskda rivojlanmoqda. Kvartsning sanoat sintezi 1957-yildan beri yo'lga qo'yilgan.O'zining sof shaklida bu mineral rangsiz va shaffof yoki u ichki tuzilishdagi yoriqlar yoki kristall nuqsonlar tufayli hosil bo'lishi mumkin bo'lgan oq rangga ega. Shishaga o'xshab ketadigan porloq yuzaga ega. Ushbu toshning boshqa soyalari boshqa moddalar (ko'pincha temir oksidi) aralashmasi tufayli paydo bo'ladi. Kvarts odatda shisha hosil qiluvchi oksidlar guruhiga kiradi., buning natijasida u shisha yaratish uchun asosiy komponent sifatida harakat qilishi mumkin. Toshning yana bir xususiyati - ultrabinafsha nurlarini o'tkazish qobiliyati. Mineral qattiq material hisoblanadi, u hatto shisha ustida chizish qoldirishga qodir.Ushbu material parchalanish, piezoelektrik va dielektrik xususiyatlarga ega emas, ob-havoga chidamli (kimyoviy parchalanmaydi). Toshning erish nuqtasi +1713−1728 daraja Selsiy. U deyarli kislotalar bilan reaksiyaga kirishmaydi - yagona istisno HF (hidroflorik kislota), kvartsning o'zaro ta'sirida uchuvchi birikma SiF4 hosil bo'ladi. Bunday holda, mineral gidroksidi birikmalar ta'siriga dosh berishga qodir.Dala shpati 2 yo'nalishda mukammal bo'linish bilan ajralib turishi mumkin, bu kvartsda umuman yo'q. Opal va kalsedon hatto tashqi ko'rinishida ham mumsimon yorqinligi va zichroq tuzilishi bilan ajralib turishi mumkin. Nefelin sulfat kislotaning kuchli eritmasida erishi mumkin, topaz esa 1 yo'nalishda yorilish bilan tavsiflanadi. Kvars turli geologik jarayonlar natijasida hosil bo'ladi. U to'g'ridan-to'g'ri kislotali magmadan kristallanishga qodir, porfirit fenokristallarini hosil qiladi. Tosh suyuqliklar bilan boyitilgan pegmatit magmalari asosida hosil bo'lib, granit pegmatit guruhidagi asosiy minerallardan biri hisoblanadi. Bunday holda, material pegmatit deb hisoblanadigan kaliy dala shpati bilan birga o'sadi va bunday tomirlarning ichki qismlari ko'pincha sof kvartsdan iborat. Mineral kislotali va oraliq tarkibga ega bo'lgan intruziv jinslar (diorit, granit) va effuziv materiallar (dasit, riolit) tarkibiga kiradi. Tosh asosiy magmatik tuzilmalarda (kvars gabbro) ham mavjud. Bundan tashqari, gidrotermal jarayon natijasida kvarts va kristalli tomirlar paydo bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, bu mineralning Alp tipiga tegishli qatlamlari alohida ahamiyatga ega. Yuzaki sharoitlarning ustunligida kvarts turli xil genezisli plasserlarda - eol, qirg'oq-dengiz, allyuvial va boshqalarda to'planishi mumkin. Braziliya tabiiy kvartsning asosiy yetkazib beruvchisi hisoblanadi. Foydali qazilma konlari boshqa hududlarda ham uchraydi: Rossiyada bu tosh ham qazib olinadi. Uralda (Shaytanka, Lipovka, Yujakovka, Murzinka va boshqalar qishloqlari), Yakutiya (Bolshaya Xatyma), Primorye, Sharqiy Orenburg hududida joylashgan. Butun guruh uchun umumiy kimyoviy formulaga qaramay, kvarts juda ko'p o'zgarishlarda uchraydi va boshqa minerallarning hech biri bunday ko'p sonli navlar bilan maqtana olmaydi. Asosiy turlarga quyidagilar kiradi: Bundan tashqari, buqa (jigarrang yoki quyuq qirmizi), lochin (ko'k-kulrang), mushuk (oq, kulrang yoki yorug'likda porlash effekti bilan pushti) va brindle (oltin jigarrang) ko'zlar deb ataladigan navlar mavjud. Kvarsitlar guruhiga kiruvchi minerallar orasida qora rangga ega bo'lgan morion, och kulrang yoki och jigarrang rang bilan ajralib turadigan rauchtopaz (tutunli kvarts), yashil praza, limon sariq sitrin va pushti kvartsni ham ta'kidlash kerak.An'anaviy tibbiyot tarafdorlari kvarts shakllanishi bir qator shifobaxsh xususiyatlarga ega ekanligiga ishonishadi. Ushbu mineralni ishlatish uchun eng mashhur retseptlardan biri bu uyda tayyorlanishi mumkin bo'lgan kvarts suvidir. Tayyorlash uchun kristallar suvga joylashtirilishi kerak, bir kun turib olishlari kerak va keyin filtrlardan o'tishi kerak. Olingan suyuqlik tanaga foyda keltiradi va ba'zi kasalliklarni davolashga qodir, deb ishoniladi.

Kvars mineralining ko'rinishi.
Kvarts rezonatorlari yuqori selektivligi bilan ajralib turadigan filtrlar sifatida, shuningdek, generatorlar ishlab chiqarishda chastotalarni standartlashtirish va barqarorlashtirish uchun ishlatiladi. Ular radio va telefon uskunalarini ishlab chiqarishda ham qo'llaniladi. Shisha va keramika sanoatida kamroq qimmatli mineral hisoblanmaydi. Ushbu hududlarda odatda aralashmalarsiz tosh kristalli yoki kvarts qumi ishlatiladi. Material kvarts oynasini ishlab chiqarish va silika refrakterlarini loyihalash uchun ishlatiladi. Tosh, shuningdek, kimyo sohasida ishlatiladigan idishlarni ishlab chiqarish uchun ham ishlatiladi. Kvarts monokristallari optik asboblarda keng qo'llanilishini topdi. Ushbu sanoatda ular monoxromatorlar uchun prizmalar va filtrlar, UV optikasi uchun spektrograflar va linzalar ishlab chiqarishda qo'llaniladi. Tashqi jozibadorligi va qattiqligi tufayli mineral zargarlik san'atida ham mashhur. U bezak materiali sifatida ishlatiladi, undan haykalchalar, tumorlar va ichki bezak buyumlari kesiladi. Bundan tashqari, ba'zi shaffof yoki chiroyli rangli kvarts navlari yarim qimmatbaho toshlar hisoblanadi, shuning uchun ulardan boncuklar, marjonlarni, bilaguzuklar tayyorlanad

Mineral nomi:Limonit

Limonit —Fe3+ gidroksidlari aralashmalari, tabiiy mineral agregatlarning umumiy nomi. Asosida qungʻir rangli sertuproq yoki suyuqlik oqimidan hosil boʻlgan massalar mavjud. Kelib chiqishi gipergen. Limonitning uyumlari yuqori sifatli temir ruda konlarini hosil qiladi.

Limonit minerallarning ko'rinishi.
Bugun biz bu kabi oddiy bo'lmagan mineral haqida gaplashamiz. Bu o'z navbatida bir sinfga kiradigan minerallar aralashmasidan tarkib topgan mineraldir. Bu haqida limonit. Ushbu mineral oksidlar sinfidagi boshqa minerallarning har xil turlaridan tarkib topgan va goetit nomi bilan ham tanilgan.Bu bir nechta oksidli minerallardan tashkil topgan va turli xil nisbatlarda boshqa materiallardan tashkil topgan shaklda taqdim etilishi mumkin bo'lgan mineral turidir. Ushbu minerallar orasida bizda gematit, magnetit, hisingerit, jarozit, lepidokrotsit va boshqalar mavjud. U oksidlar sinfiga kiradi va jigarrang rangga ega. Qattiqligicha shkalasida uning qiymati 5.5 ga teng.Ushbu mineral birinchi tsivilizatsiya davrida ishlatilgan. U uyda ham, uyda ham dekorativ maqsadlarda ishlatilgan sanoat inqilobidan beri turli xil savdo muassasalari yoki idoralari. U shu qadar tez-tez ishlatiladiki, uni kiyimlarni yoki turli xil to'qimachilik materiallarini bo'yash uchun ishlatiladigan bo'yoqqa osonlikcha maydalab olish mumkin.U foydalanish haqida gap ketganda juda ko'p qirrali xususiyatga ega. Shunday qilib, u rassomlik dunyosida asarlarga turli xil ohang ohanglarini berish uchun ishlatilishi mumkin. Ko'plab rassomlar rasmlarini shakllantirish uchun limonitdan foydalanganlar. Undan samarali foydalanish uchun ularni maydalab, asta-sekin qanday qilib kukunga aylanishini ko'rishlari kerak edi. Ushbu mineral to'g'ridan-to'g'ri bo'yoqqa ishlatib bo'lmaydi, lekin u boshqa elementlar bilan aralashtirilishi kerak edi, shunda u izchil bo'lishi va rasmda zarur bo'lgan teginishni berishi mumkin edi.Qurilish sohasida u limonitda ishlatilgan, shunda inshootlar vaqt o'tishiga yaxshiroq bardosh berishi mumkin edi. Bugungi kunda rasm dunyosida u qadar ko'p ishlatilmaydi. Asarlarga izchillik berish uchun bugungi kunda boshqa turdagi materiallar, masalan, temir qizlari qo'llanilmoqda. Eng yuqori sifatli temir limonit tarkibida bo'ladi. Tegishli davolanishni amalga oshirar ekanmiz, temir undan to'liq foydalanish uchun ushbu mineral tarkibida ajralib chiqishi mumkin. Limonit tarkibidagi minerallar turli xil o'simliklar uchun o'g'itlar va o'g'itlar yaratish uchun ham ishlatiladi.Albatta, u yana sehrli yoki sirli foydalanishga ega. Va bu mineral geoterapiyada ishlatiladi, chunki u ma'lum shifobaxsh xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin deb o'ylashadi. Aytishlaricha, ular juda ko'p kuch va kuchga ega bo'lgan, lekin o'z maqsadlarini bajarish uchun o'zlarini qanday tashkil qilishni bilmaydigan odamlarga iroda qodir. Bundan tashqari, bu bir oz ma'naviy xotirjam bo'lishga xizmat qiladigan va foydalanuvchi xohlaganicha energiyani yo'naltirishga qodir mineraldir.

Limonitning shunchaki mineral ekanligi juda keng tarqalgan noto'g'ri tushunchadir. Aytishingiz mumkinki, ilm-fanga ko'proq e'tibor berish toshning turi hisoblanadi. Tog 'jinslari ta'rifida bu minglab yillar davom etadigan geologik jarayondan so'ng ikki yoki undan ortiq minerallarning birlashishi ekanligini ko'ramiz. Bunday holda biz o'z navbatida boshqa minerallardan tashkil topgan mineral turini topamiz. Haqiqatan ham mineralga duch kelayotganligimizni tushunish uchun uning tarkibini o'rganishimiz kerak.

Asosiy tarkibda biz uning tuzilganligini ko'ramiz Getit va lepidokrotsit kabi temir oksidi minerallari tomonidan. Ba'zi ekspertlar ushbu turdagi minerallarni ocher nomi bilan bilishadi, chunki u uning rangi bilan ifodalanadi. Uning tarkibidagi turni hisobga olgan holda mineralni chaqirish eng oddiy narsa emas. Limonitni to'g'ridan-to'g'ri hosil qilish mumkin emas, ammo buni amalga oshirish uchun ularga temirning bir turi kerak. Agar siz turli xil foydali qazilmalar konini qidirsangiz va limonit topsangiz, bu erda temir javhari borligi ehtimoldan yiroq emas.Uning tarkibi turli elementlarning har xil kontsentratsiyasining natijasi ekanligini ko'rganimiz uchun limonit barqaror kimyoviy tarkibga ega emas deb hisoblanadi. Faqatgina mutaxassislar ular topilgan maydonni tahlil qila oladigan va oksidning qaysi tarkibiy qismlari ushbu mineral tarkibiga kirgan.Odatda boshqa minerallar bilan sodir bo'ladigan narsalardan farqli o'laroq, tosh va silikat yoki karbonat konlarida limonit paydo bo'lishi odatiy emas. Bu bunday bo'lishi mumkin emasligini ko'rsatmaydi. Ushbu turdagi suv omborlarida hosil bo'lishi mumkin bo'lgan imkoniyatlar iqlim turiga bog'liq. Silikat yoki karbonatli tosh suv omborlaridalimonit hosil bo'lishining bu ehtimoli tropik iqlim sharoitida bo'lishi mumkin.Temir oksidi materialning shakllanishini tugatish uchun zarur ekanligi hisobga olinadi. Buning sababi shundaki, buni amalga oshiradigan ba'zi bakteriyalar bo'lishi kerak. Bakteriyalar faqat botqoqlarda va shunga o'xshash sharoitlarda ko'payish qobiliyatiga ega. Limonit konlari dunyoning ko'p qismida mavjud. Eng muhimi tropik va iliq mintaqalarda joylashgan, masalan Braziliya, Hindiston, Kuba, Kongo va ba'zi Kanadada joylashgan konlar.Ispaniyada bizda ushbu mineralning ba'zi konlari mavjud Teruel yoki Vitskaya konlari. Biroq, bu joylar faol deb hisoblanmaydi.Qiziqarli fakt sifatida aytish mumkinki, geologlar limonitni er yuzida juda muhim rol o'ynaydi va bu temir rudalarini qayta tiklashga yordam beradi.

Mineral nomi: Korund
Korund (nem. korund; qadimgi hindchadan) — oksidlar kichik sinfiga mansub mineral. Kimyoviy formulasi A12O3, qoʻshimchalari Cr, Fe, TI va boshqa Kristallari trigonal singoniyali ustunsimon, kam hollarda dipiramidal. Rangsiz, tarkibida temir, mis, marganets, titan va shahrik. elementlarning borligiga qarab turli rangda boʻladi. Olmossimon yaltiroq. Qattiqligi 9. Zichligi 4000 kg/m3. K.ning (60—70%) magnetit, gematit shpinel bilan aralashmasi "najdak" deb ataladi (Naksos o., Gretsiya). Metamorfik, metasomatik jarayonlarda hosil boʻladi. Kanada, JAR, Qozogʻiston (Semiz-Bugʻ), Xibin va Ilmen togʻlari (RF) va Oʻzbekistonning Oqtosh, Molguzar, Tomdi togʻlarida K. konlari bor. K.ning faqat sochmalardan olinadigan shaffof va chiroyli ranglilari (sapfir — koʻk rangli, yoqut — qizil rangli) qimmatbaho tosh sifatida zargarlikda ishlatiladi, unchalik toza boʻlmaganlari abraziv material. Texnik va zargarlik maqsadlarida ishlatish uchun sanoat miqyosida sunʼiy Korund olinadi. Cr2+, Fe3+ qoʻshib olingan sunʼiy K. kvant elektronikasi, soatsozlik, zargarlik sanoati va boshqalarda ishlatiladi. Qoʻshimchalarsiz olingan sunʼiy Korund radioelektronika sanoatida qoʻllaniladi. Sunʼiy K. tozaligi va yirikligi bilan tabiiy korundan aniq, ajralib turadi.

Korund mineralining ko'rinishi.
Shaffof korund, olovli qizil yoqut va ko'k safirga qarab, ko'pchiligimiz tashqi ko'rinishi juda xilma-xil bo'lgan bu toshlarning umumiy narsa borligini tasavvur qilishimiz mumkin. Ayni paytda, yuqorida qayd etilgan barcha minerallar o'zlarining fizik-kimyoviy xossalariga juda o'xshash. Aslida, ular faqat turli xil aralashmalar mavjudligida farqlanadi, buning natijasida toshlar u yoki bu rangga ega bo'ladi. Sof korund rangsiz, xrom oksidi toshga qizilning barcha ranglarini beradi, titan mineralni ko'k rangga bo'yashga qodir, temir oksidi esa kristallarga sariq rang beradi. Biroq, qadimgi davrlarda, minerallar tarkibini chuqur tahlil qilishning imkoni bo'lmaganda, toshlarni tasniflash tashqi o'xshashlik printsipiga ko'ra amalga oshirildi. Masalan, "korund" so'zi Hindistondan olib kelingan o'ta qattiq, olmosdan keyin ikkinchi o'rinda turadigan toshlarni anglatadi. Safirlar (yunoncha "sappeyros" dan, bu o'z navbatida ibroniycha "sappir" - "ko'k" dan keladi) ko'pincha lapis lazuli va boshqa noaniq ko'k minerallar deb ataladi. "Rubin" so'zi (lotincha "rubens" - "qizil" dan) miloddan avvalgi 300 yilda paydo bo'lgan. Undan oldin barcha qizil, yorqin toshlar (qizil granatalar, yoqutlar, shpinel) O'rta asrlar Evropa mamlakatlarida karbunkullar va Rossiyada yahontlar deb nomlangan.Birma sehrgarlari teri ostiga tikilgan yoqut odamni o'qlar, qilichlar, nayzalar va o'qlarga to'liq daxlsiz qiladi, deb ishonishgan. Bundan tashqari, bu toshning rangini o'zgartirib, egasini xavf haqida ogohlantirishi mumkinligiga ishonishgan. Shu bilan birga, kristalning sehrli xususiyatlarini eng yaxshi tarzda namoyon qilish uchun uni yurak darajasida marjon sifatida kiyish kerak va tosh doimo tana bilan aloqada bo'lishi kerak. Bu juda xilma-xil rang va sehrli xususiyatlarga ega bo'lgan sirli tosh aslida nima? Biz korund va uning navlari haqidagi eng doimiy afsona va noto'g'ri tushunchalarni yo'q qilishga harakat qilib, bu savolga javob topishga harakat qilamiz. Ruby va sapfirning umumiy hech qanday o'xshashligi yo'q. Darhaqiqat, bu toshlarning ikkalasi ham korundning bir turi - qattiqligi bo'yicha olmosdan keyingi ikkinchi mineral va haqli ravishda olmos, zumrad va marvarid bilan bir qatorda, zargarlik dunyosida etakchi o'rinni mustahkam egallaydi.Korund faqat zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Mutlaqo noto'g'ri fikr. Kukunga aylantirilgan va abraziv sifatida ishlatiladigan shaffof bo'lmagan toshlar savdoda "korund" deb ataladi.

Korund mineralining ko'rinishi.
Bundan tashqari, taniqli "zumrad" ham magnetit va boshqa og'ir minerallar bilan aralashtirilgan korund kukunidir. "Olmos shpati" - Hindistondan ezilgan zerikarli korund - silliqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, yuqori aniqlikdagi asboblar va soatlardagi harakatlanuvchi qismlar uchun podshipniklar korunddan tayyorlanadi. Ammo bu sohada sintetik toshlar ko'pincha ishlatiladi. Va nihoyat, 1960 yildan beri sanoatning turli sohalarida (tibbiyotdan tortib kosmik tadqiqotlargacha) nurlari varaq materiallaridan osongina yonib ketadigan, qattiq qotishmalarda teshik ochishi mumkin bo'lgan yoqut lazeridan foydalaniladi. Korundning rangi bir xil. Ko'pincha bunday emas. Yaqindan o'rganib chiqsangiz, masalan, binafsha toshlar o'zgaruvchan ko'k va qizil qatlamlardan iborat ekanligini ko'rishingiz mumkin. Ko'pincha sariq-ko'k dog'li toshlar mavjud va ba'zi asterilar (yulduz shaklidagi toshlar), kristall strukturasining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, kabochonlar shaklida kesilgan, tegishli yorug'lik bilan yorqin nurli olti burchakli yulduzni beradi. Eng keng tarqalgan ko'k (yulduzli sapfir) va qizil (yulduz yoqut) bu turdagi toshlar.Korund - alyuminiy oksidi, aluminaning kristalli shakli. Mohs shkalasi bo'yicha qattiqlik - 9 (faqat olmosda ko'proq). Kristallarning shakli barrel, qo'sh piramida yoki tekis stolga o'xshaydi. Tog' jinslarida bular alohida inklyuziyalar yoki donalar, zich donador konglomeratlar, nozik taneli massivlardir.Minimal aralashmalarga ega bo'lgan holatlar shaffof, yuqori qattiqlikdir. Ammo rangsiz korundlar kam uchraydi. Ko'pincha kristallar tarkibida ularning rangini aniqlaydigan aralashmalar: temir - jigarrang gamma; temir oksidi plyus nikel - sariq; temir plyus marganets - pushti; titan - ko'k; xrom - qizil. Ya'ni, yoqutlar xrom tufayli olinadi, safirlar titan tomonidan yaratilgan. Rangni qalinroq qilish uchun toshlar rentgen nurlari bilan nurlanadi. Nozik soyalar isitish orqali yaratiladi: masalan, quyuq jigarrang marvarid bej rangga aylanadi.Korundning ko'p qismi "Osiyo to'rtburchagi" da qazib olinadi - Hindiston, Myanma, Shri-Lanka, Tailand (sobiq Siam). Dunyoda tasdiqlangan yoqut zaxirasi safirdan yigirma baravar kam. Dunyodagi eng yaxshi yoqutlar Mogok (Myanma, sobiq Birma) va Shri-Lankadan keladi, Hindiston Kashmiri yuqori sifatli sapfirlarni beradi. Boshqa kon qazish joylari ham mavjud. Avstraliya va Afrika Tanzaniyasi noyob yashil va qora sapfirlarning manbai hisoblanadi.Amerika, Kanada va AQShda toshlar bor. Yevropa Norvegiya, Turkiya, Gretsiya bilan ifodalanadi. Rossiyada korund qutbli Uralsda, Krasnoyarsk va Primorsk o'lkalarida qazib olinadi. Eng yangi tosh koni Qozog'istondir.

Xulosa:
Minerallar po'stining ichida va uning yuzasida sodir sintetik yoki tabiiy kimyoviy reaktsiyalar mahsulotlari, va shunday qilib, kimyoviy va jismonan bir hil.Bu xususiyati boshqa qattiq tana chandiqlar ta'siri qarshilik hisoblanadi. Agar mineral yumshoq yuzaki deb hisoblanadi, agar Shunday qilib, izlari unga foydalanish asosida qattiqligi minerallar tasnifi asoslari Mohs ko'lamini, maxsus tanlangan turlari tomonidan taqdim etiladi, oldin bu erda uning o'tkir uchini chizish har qodir. Bu talk va gips bilan boshlanadi o'n nomlari ro'yxatini o'z ichiga oladi, va, deb ko'p odamlar bilaman brilliantlar tugaydi - eng mustahkam.Ba'zi minerallarning crystallographic yo'nalishiga qarab qattiqlik farq qilishi mumkin, deb unutmang. Bu 6. Juda qattiq minerallar oshiradi shu ko'ndalang tekisligida noruda ma'sumligi guruhda faqat topish mumkin, masalan, billur uzoq o'qi bo'ylab kyanite qattiqligiga masofa samolyotlar da, 4, qiymati ham bor.Maxsus e'tibor minerallarning xossalari tasnifi ham bunday tez-tez standarti farq qiladi rang xususiyatlari (zamin kukunlari), deb bir tushuncha o'z ichiga oladi, deb aslida qaratish lozim. Biroq, ayni paytda tuproq rangi o'z juda ko'p har xil bo'lishi irqiy ham bor. Misol uchun, ular oq qoladi boshqa ko'plab o'zgarishlar hali, sariq, oq, ko'k, ko'k, va bo'lishi mumkin kalsit, lekin har qanday holatda ham kukunlari o'z ichiga oladi.Chang yoki mineral chiziq oddiygina "suxari" deb nomlangan har qanday sir va professionallar o'rtasida qoplangan bo'lishi kerak chinni, kuni olinadi. mineral tomonidan belgilangan chiziq chizish uchun uning yuzasida, u bir oz barmog'ini bulg'angan bo'ldi. ozor keyin, biz mustahkam va kuchli qattiq minerallar tufayli "suxari" Ular shunchaki Scratch, deb aslida hech qanday iz saqlab yo'q, deb unutmasligimiz kerak, shuning uchun u oq qog'oz ustida ular bilan muayyan qismini oldirish uchun zarur dastlabki, va kerakli davlat.Ba'zi minerallar tez-tez ularning asosiy diagnostik xususiyati bo'lib bo'linish, bir necha yo'nalishlari mavjud.minerallar juda soni magnit sifatida diagnostik yoki xususiyatiga ega. Bu standart kompas yoki maxsus magnit pichoq ishlatish keng tarqalgan aniqlash uchun. kichik parcha yoki magnit pichoq yoki shoed tutsa, shundan keyin sinov moddiy kukun, bir oz miqdorda olish: bu holatda sinov quyidagicha bo'ladi. Bu protsedura so'ng mineral zarralar jalb bo'lsangiz, u muayyan magnit maydoni bor edi, deb aytiladi. kompas yordamida qachon u har qanday tekis joylashtiriladi, keyin emas, balki qurilma o'zi tegib, bir mineral hizalamasını strelkalar uchun kutish va unga olib bormoqda. igna harakat boshlaydi bo'lsa, u magnit ekanligini aytiladi.Ko'pincha, minerallar deyarli butunlay sekretsiya olib keladi kichik bo'sh joy bilan to'ldirilgan vaziyatlar ham bor. Ular bir konsentrik tuzilishi ishlatiladi va mineral modda atrofidan markaziga uni to'ldiradi. kichik formatsiyalar angina deyiladi esa kimning ichida bo'sh, deb nomlangan geodes bo'lgan katta yetarli.

AFoydalanilgan adabiyotlar:

1.K.X.Adilxanov. Mineralogiya. IMR .2014 y.
2.Adilxanov K.X., Tulyaganova N.Sh. "Kristallografiya, mineralogiya va geokimiyo" fanidan laboratoriya mashg'u- lotlarini o'tish uchun uslubiy ko'rsatma - Toshkent : TDTU, 2010.
3.A.G.Betextin mineralogiya kursi. O’qituvchi nashryoti Toshkent - 1969. Moskva. Knijniy Universitet – 2008y.
4.Popov T.M. Shafronskiy I.I. Kristallografiya «Visshaya shkola» 1972 y.
5.M. G. Kiselov, A. V. Drozdov “Kristallografiya i mineralogiya laboratorniy praktikum”. Minsk BNTU. 2013 yil
Foydalanilgan internet saytlari:
1.http ://WWW/ elebrary.ru/ - nauchnaya elektronnaya bibloteka
2.http://mggu. ru.
3.www.geologiya.ru