Maruza-4 Mavzu: Elektrodinamika predmetining eksperimental asoslari

4- ilova
FSMU texnologiyasi bo’yicha jadvalni to’ldiring

Savol	va formulalar nima jihatlar bilan farqlanadi ? Ular orasida o’xshashlik bormi?
(F) Fikringizni bayon eting
(S) Fikringiz bayoniga sabab ko’rsa- ting
(M) Ko’rsatgan sababingizni isbot- lovchi dalil keltiring
(U) Fikringizni umumlashtiring

Maydonlarni aniqlang (56 chizmalar) ! Halqada induksion tok yo’nalishi qanday (55 chizma)?

Bio-Savar-Laplas qonuni umumiy fizikada o’tilsada biroq uning nazariy axamiyati elektrodinamikada ham muhim o’rin tutadi. Magnitostatikaning qator masalalari aynan shu qonun zamirida echiladi, qolaversa bu qonun mustaqil (akademik) ahamiyatga ega. Ta’lim jara-yonida fizikada u yoki bu qonunni o’rganishda ikki yondashuv mavjud: eksperimental (empirik) va nazariy. Biz fanning metodik talablariga muvofiq ikkinchi yondashuv bazasida mazkur qo-nunni bayon qilamiz. SHuni yodda saqlash kerakki biz umumiy fizikada elektr va magnetizm bo’-limida o’tilgan «Bio-Savar-Laplas» aslo takrorlayotganimiz yo’q. Biz faqat o’sha vaqtda olgan bilim va ko’nikmalarimizni to’ldiramiz va mustahkamlaymiz, xolos. Xullas qonunga matematik yondashish taqazzo qilinadi. Biz qonunga matematik masala sifatida yondashsak aloxida katta qiziqish tug’iladi. Buning uchun biz masalani ta’riflab bermog’imiz kerak.

Masala: o’zgarmas tok cheksiz uzun o’tkazgich bo’yicha ( o’qiga mos keladi) pastda yuqoriga oq- yapti (57 chizma). Fazoning ixtiyoriy nuqtasidagi maydon induksiyasi topil-sin, va hamda maydonni vektor chiziqlari chizilsin. Demak masala tuzildi va uni echishga ki-
rishsak xam bo’laveradi (yorug’lik tezligini deb olamiz).
o’qidagi etarlicha kichik tok elementni ko’raylik ( ).
Bio-Savar-Laplas qonuniga bino- an nuqtada tok elementi hosil qilgan magnit maydon induksiyasi nuqta va element yotuvchi tekislik ga yo’nalgan, va shunday yo’nalganki tok oqayotgan yo’nalishdan ( o’q ) nuqta tomon eng qisqa yo’l bilan aylan-tirsak, ya’ni yo’nalishi bo’yicha vektor ko’paytma bilan mos tu-shadi, bu erda ( ), va . Induksiya vektorini moduli (sonli qiymati) , . , biz
ifodani yozishimiz mumkin. SHuning uchun (13). Keltirib chiqarilgan formula Bio-Savar-Laplas qonunini matematik ifodasidir. (13) dagi integralni xisoblash uchun proeksiyalarga o’tish qulaydir. CHizmadan ko’rinadiki
va , bu erda
– o’tkazgichdan nuqtagacha masofa. Bundan osongina va

. Nixoyat yaku-niy formula . Masala SGS sistemasida echildi. Vakuum uchun . maydonni vek-tor chiziqlari differensial tenglamalar sistemasidan aniqlanadi. Sistema-ni integrallab vektor chiziqlar oilasini topamiz, ular konsentrik aylanalardan iborat bo’la-
di (58 chizma). Vakuumdagi stasionar magnit maydon tenglamalari. Ma’lumki , biroq vakuumda o’tkazuchan toklar yo’q, ya’ni . Demak, . agar u holda . Vektor analizdan ma’lum
ki , bundan tashqari , shuning uchun maydonni biror vektor funksiyani rotori sifatida tavsiya qilish mumkin: . funksiya magnit maydonning vektor potensiali deb ataladi.Demak . funksiya ixtiyoriy bo’lgani uchun qo’shimcha shart kiritsa bo’ladi: . U holda mazkur funksiya tenglamani qanoatlantirishi kerak. Bu tenglama skalyar potensial tenglamasi o’hshab ketadi. Ikkala tenglama boshlang’ich va chegaraviy shartlar zami-rida xususiy masalalar uchun yagona va bir qiymatli echimga ega bo’ladi. Mahsus echimlarni biz keyingi ma’ruzalarda batafsil ko’rib chiqamiz. Elektromagnit induksiya qonunini matematik ifodasini yozishdan oldin biz uyurmaviy elektr maydon bilan etarli darajada tanish bo’lishi-miz talab etiladi. Xo’sh uyurmaviy elektr maydon bu qanday maydon ekan?
Maksvell siljish toki. Vakuumdagi elektromagnit maydon. Elektromagnit maydon. Kalibri invalitlik. Elektromagnit maydon energiyasi, zichligi va energiyasi oqimining zichligi. Energiyaning saqlanish qonuni. Elektromagnit maydon impulsi va potensiali



tok zichligi

Maksvell tenglamasidan

siljish toki zichligi