Ma’ruza-4 Tеrmоdinаmikаning ikkinсhi qоnuni Tayanch iboralar

I.2-rasm.Karno sikli 
1. Gazning izotermik kengayishi: AB egri. 
p
V
A
B
D
C
V
1
V
2
V
3
V
4

---

2. Gazning adiabatik kengayishi: BC egri. 
3. Gazning izotermik siqilishi: CD egri. 
4. Gazning adiabatik siqilishi: DA egri 
Jarayonda 1 mol ideal gaz qatnashyapti. Boshlang‘ich holatda (A) gazning 
harorati T
1,
bosimi p
1
va hajmi V
1
bo‘lsin. HaroratiT
1
bo‘lgan isitgichdan 
olinayotgan issiqlik hisobiga gaz V
1
dan V
2
gacha izotermik kengaysin. Kengayish 
izotermik bo‘lgani uchun gazning ichki energiyasi o‘zgarmaydi, kengayish ishi 
(W
1
) esa isitgichdan olinayotgan issiqlik (Q
1
) hisobiga bajariladi: 
Q
1
=W
1
=RT
1
 ln
1
2
V
V
 (W
1
>0)(10) 
Rasmda bu ish AB V
2 
V
1
yuzaga tengdir. Ushbu jarayon AB izoterma bilan 
ko‘rsatilgan.B nuqtaga kelgan gazni isitgichdan ajratib, adiabatik kengaytiramiz. 
Adiabatik jarayonda gaz issiqlik ololmaydi va barcha ish gaz ichki energiyasining 
kamayishi hisobiga bajariladi. Ichki energiyaning kamayishi oqibatida gazning 
harorati T
2
ga tushadi, hajm esa V
3
bo‘lib qoladi. Haroratning kamayishi uncha 
katta bo‘lmagani uchun bu intervalda issiqlik sig‘imi C
V
ni o‘zgarmas deb olish 
mumkin. U holda ichki energiyaning o‘zgarishi: 

U=C
V
(T
2
-T
1
)(

U<0)(11) 
va bajarilgan ish: 
W
2
=-

U=C
V
 (T
1
-T
2
) (W
2
>0)(12) 
bo‘ladi. Ish BCV
3
V
2
yuzaga tengdir. Jarayon BC adiabata bilan ifodalangan. 
Gazga harorati T
2
bo‘lgan sovutgichni yaqinlashtiramiz va uni shu haroratda 
CD bo‘yicha izotermik siqamiz. Siqishni gazning hajmi V
4
ga qadar kamayguncha, 
ya’ni D nuqtagacha davom ettiramiz. Gaz izotermik siqilgani uchun uning ichki 
energiyasi o‘zgarmay qoladi. Gazni siqish uchun sarf qilingan W
3
ish to‘liq 
issiqlikka aylanadi va sovutgichga yutiladi. Uning miqdori: 
4
3
2
3
3
4
2
2
ln
ln
Q
V
V
RT
W
V
V
RT





(W
3
<0) (13)

---

bo‘ladi. Rasmda W
3
ish CDV
4
V
3
yuzaga tengdir. CD izoterma ushbu jarayonni 
ifodalaydi. D nuqtada gazdan sovutgichni ajratib, gazni adiabatik siqamiz. 
Natijada, gaz hajmi V
1
, harorati T
1
, bosimi p bo‘lgan boshlang‘ich holatga keladi. 
Adiabatik siqish vaqtida bajarilgan ish W
4
gazning ichki energiyasini 
oshirishga ketadi: 
W
4
=

U=C
V
(T
1
-T
2
)(W
4
<0: 

U>0)(14) 
W
4
ish rasmda DAV
1
V
4
yuzaga tengdir, jarayon DA adiabata bilan 
ifodalangan. To‘rtta jarayonni umumlashtirsak, ular to‘liq aylanma jarayonni 
tashkil etadi va shuning uchun gazning ichki energiyasi o‘zgarmaydi.
Isitgichdan olingan va sovutgichga berilgan issiqliklar ayirmasi bajarilgan 
umumiy ishga tengdir: