Ma’ruza 6: Loyihani tegishli organlar bilan kelishish, ekspertiza, tasdiqlash tartibi, mualliflik nazorati. Avtomatik tizimda loyihalash haqida umumiy ma’lumotlar

---

Ma’ruza 6: Loyihani tegishli organlar bilan kelishish, ekspertiza, tasdiqlash 
tartibi, mualliflik nazorati.
Avtomatik tizimda loyihalash haqida umumiy ma’lumotlar. 
 
Reja: 
1. Loyihani tegishli organlar bilan kelishish, ekspertiza, tasdiqlash tartibi, 
mualliflik nazorati. 
2. Avtomatik tizimda loyihalash haqida umumiy ma‟lumotlar. 
1. Konchilik korxonasini loyihalashni bir bosqichda yoki ikki bosqichda 
loyihalash tartibi buyurtmachini qaroriga muvofiq ijro etiladi. Bu masala ham 
loyihalashga topshiriq tuzilganida buyurtmachi tomonidan topshiriqga shu shartlar 
kiritiladi.
Bosh loyihachi, har bir loyihalanadigan obekt uchun loyihani bosh 
muhandisini tayinlaydi, u loyihalash bilan bog„liq bo„lgan barcha ishlarni 
muvofiqlashtirib, loyihani sifatiga, konchilik korxonasi qurilishiga sarflanadigan 
mablag„i, ya‟ni smeta narxi qiymatiga javobgardir. 
Bosh loyihachi, loyihani sifatiga smeta hujjatlarini to„g„ri tuzilishiga, 
ularning bo„laklarini birini–ikkinchisi bilan muvofiqlashtirilganligini va loyiha 
ishlarini muddatida bajarishga javobgardir. Loyihalash ishiga tortilgan maxsus 
loyihalovchi tashkilotlar ham loyihani bir qismini bajarishga yoki loyiha qidiruv 
ishlarini shartnoma asosida bajaradigan bo„lganligi uchun bosh loyihachi oldida 
javobgardir. 
Loyihalashga topshiriq olgandan so„ng loyihalash tashkiloti aniq bir obektni 
loyihasini ishlab chiqarishga kirishadi. Loyihani buyurtmachi qabul qilguniga 
qadar ekspertizadan o„tkaziladi. Ekspertizadan yoki ekspertiza komissiyasidan 
ijobiy xulosa olinsa u loyihani yoqlash va tasdiqlashga taqdim etishi mumkin 
bo„ladi.
Loyihalovchi tashkilot, tuzilgan loyihaga olingan ekspertiza xulosasi ijobiy 
bo„lib tasdiqlangan bo„lsa ham, buyurtmachiga topshirilgandan so„ng ham loyiha 
va smeta hujjatlarida yo„l qo„yilgan xato va kamchiliklarini tuzatishga javobgardir. 
Tasdiqlashga taqdim etilayotgan loyiha materiallari (ishchi loyiha) 
loyihalash instituti rahbarlari tomonidan imzolanadi:
loyihani tushuntirish tekstini (titul varog„ini) institut direktori, bosh 
muxandisi, loyihani bosh muxandisi va yana loyihani bosh rejasini bosh 
muxandisi va yana loyihani bosh rejasini smetasi bo„lim boshlig„i va ijrochi
shaxslar tomonidan ham imzolanadi; 
boshqa materiallarni loyihani bosh muxandisi, bo„lim boshlig„i, 
me‟yorlarga rioya qilish ishlarini nazoratchisi va loyihani ishlab chiqargan shaxs 
imzolaydi; smeta hujjatlari belgilangan shaklga muvofiq mansabdor shaxslar 
tomonidan imzolandi.
Loyiha (ishchi loyiha) va ishchi hujjatlar bosh loyihalovchi institut 
tomonidan buyurtmachiga asosan 4 nusxada, subpudratchi loyihalovchi bosh 
institutga 5 nusxada topshiradi. Obekt va lokal smetallar buyurtmachiga 
belgilangan sonida bir nusxa ortiq beradi. 

---

Rudnikni qurish uchun tuzilgan loyiha – smeta hujjatlari amaldagi me‟yoriy
hujjatga, qoidalarga, yo„riqnomalarga va davlat standartiga mos tuzilgan bo„lsa, 
davlat nazorat organlari bilan kelishish shart emas shu jumladan loyiha 
kompleksiga kiruvchi ishchi chizmalar ham. 
YUqorida keltirilgan hujjatlardan chekingan holda tuzilgan loyiha hujjatlari 
tegishli nazorat organlari bilan kelishgan bo„lishi shart. Bunday kelishish ishlari
nazorat organlariga loyiha-smeta hujjatlari taqdim etilgandan so„ng 15 kun 
muddatida, alohida holatda 30 kun ichida ko„rib chiqib, loyiha hujjatlari 
asoslangan bo„lsa, kelishilganligi haqida hujjat rasmiylashtiriladi. 
Buyurtmachi loyihani “Qurilishni tashkil etish” bo„limini va ishchi 
chizmalar asosida tuzilgan smeta hisoblarini bosh pudratchiga ko„rib chiqib 
kelishilganligini rasmiylashtirish uchun topshiradi. 
Bosh pudratchi loyiha smeta va ishchi chizmalarni ko„rib chiqib 45 kun 
ichida belgilangan tartibda loyiha-smetadagi kamchiliklar va ularni tuzatish 
zarurligi ko„rsatilgan hujjatni buyurtmachiga topshirilmasa, loyiha-smeta hujjatlar 
kelishilgan hisoblaniladi va buyurtmachi tomonidan tasdiqlanishi mumkin, agar 
kamchiliklar ko„rsatilsa, buyurtmachi bosh loyihachiga ko„rsatilgan kamchiliklarni 
bir oy muddatda tuzatishni so„rab talabnoma yuboradi. 
Konchilik korxonalarining loyihasi albatta davlat ekspertizatsiyasidan 
o„tgandan keyingina tasdiqlashga taqdim etiladi. 
Loyiha (ishchi loyiha) korxona buyrug„i, vazirlik, Respublika hukumati 
qarori bilan tasdiqlanishi mumkin, agar loyihalangan korxonani quyidagi 
ma‟lumotlari keltirilgan bo„lsa: 
1) Korxona (rudnik) ning nomi, uning joylashgan o„rni; 
2) Qurilish xarakteri (yangi rudnik, kengaytirilayotgan texnikaviy jixatidan qayta 
uskunalanayotgan); 
3) Rudnikni yillik ruda qazib chiqarish quvvati, t/yil va yillik ishlab 
chiqariladigan tovar mahsulotini natural o„lchamini million so„m yoki 
dollardagi qiymati; 
4) Qurilishni umumiy smeta qiymati shu jumladan: 
a) qurilish-jamlash ishlarining smeta qiymati; 
b) ishlab chiqarishga mo„ljallangan obektlar; 
v) uy joy qurilish obektlari; 
g) sog„liqni saqlashga xizmat qiluvchi, madaniy–maishiy va ta‟lim–tarbiya 
obektlari; 
d) qurilish sanoati obektlari; 
5) Asosiy fondlar qiymati, shu jumladan ishga tushiriladigan, ishlab chiqarishga 
mo„ljallangan barcha obektlar va qurilish jarayonida ishdan chiqadigan 
obektlar qiymati; 
6) Yillik qazib chiqariladigan mahsulot birligiga to„g„ri keladigan solishtirma 
kapital-qo„yilmalar miqdori; 
7) Ishlovchilar soni; 
8) Ishlab chiqarishdagi mehnat unumdorligi ming so„m/yil yoki doll/yil; 

---

9) Ishlab chiqarishga mo„ljallangan obektlar bo„yicha 1 so„m yoki shunga to„g„ri 
keladigan 1 dollarli asosiy fonddan olingan mahsulot, fondni qaytarilishi so„m 
yoki doll. bilan o„lchanadi; 
10) ekspluatatsiya harajatlari, so„m/yil yoki doll/yil; 
11) Foyda miqdori, so„m/yil yoki doll/yil; 
12) Ishlab chiqarishni rentabelligi; 
13) Kapital qo„yilmalarni o„z-o„zini qoplash muddati; 
14) Qurilishning davomiyligi; 
Rudnikni qurilishini boshlashni rejalash va uni moliyaviy ta‟minoti 
echimining asosi tasdiqlangan loyiha bo„lib, asosiy uskunalarga buyurtma berish, 
kapital qurilishni boshlashga, shartnoma tuzishga imkon yaratadi.
2. Kon korxonalarini loyihalashda hal qilinadigan asosiy masalalar to„rt 
turga: texnik, kon-geometrik, iqtisodiy va texnik-iqtisodiy turlarga bo„linadi.
EHM hal qilinadigan, ochiq usulda qazib olish masalalari 
Kon geometrik 
Texnik 
Texnik-iqtisodiy
Iqtisodiy
Boshqarish 
Loyihalash
Rejalash
Taxminiy va aniq 
B
¢
lu
v
ch
i 
Te
x
no
lo
g
ik
B
¢
lu
v
ch
i 
K
o
n
-ge
o
lo
g
ik
Te
x
n
o
lo
g
ik
Te
x
no
lo
g
ik
Te
x
no
lo
g
ik
K
o
n
-ge
o
lo
g
ik
B
¢
lu
v
ch
i 
Te
x
no
lo
g
ik
K
o
n
-ge
o
lo
g
ik
Rayon
Tarmoq 
Kombinat
Karyer
Uchastka
Anamitik 
Turg„un
Dinamik 
Sonli 
Variantlarni iqtisodiy baholashni shart emasligi, masalalarni bir xilda 
echilishi texnikaviy masalalarning ajralib turuvchi o„ziga xos xususiyatlari 
hisoblanadi. Texnikaviy masalalar odatda klassik usulda hal etiladi. Ular dam-
badam standart, matematik usulda echiladi. Kon ishlab chiqarishida bu turdagi 
masalalarga kon bosimini bort va pog„ona qiyaligining ustuvorligi, quritish, ish 
mashinalarining 
parametrlarini 
aniqlash 
masalalari, 
kavjoy 
elementlari, 
mashinalarning unumdorligi, qurilish, santexnika, issiqlik texnikasi v.b. masalalar 
kiradi. 
Kon geometrik masalalarga kon bo„yicha ruda turlari va sortlariga bo„lingan 
foydali va qoplama jinslarining yuzasini, hajmini aniqlash masalalari, 
gidrogeologik ma‟lumotlar asosida aniqlanganlik toifasi, skvajinalarga asosiy 
gorizontlar bo„yicha planlarni qurish masalalari, ko„ndalang kesimlarni gorizontal 

---

planlarga o„zgartirish, karer maydonlarini geometrik tahlili, kon ishlari rejimi 
jadvallarini tuzish kiradi. 
Iqtisodiy masalalarga harajatni va daromadni, mahsulotning tannarxini, 
qurilishning smeta narxini, mehnat sig„imini, foyda va rentabellikni aniqlash 
kiradi. 
Texnik-iqtisodiy masalalarga optimal qarorlarni tanlash masalalari 
kiradi.Texnik va texnologik talablarga javob beradigan, lekin texnik-iqtisodiy 
ko„rsatkichlarning natijalari bilan farqlanadigan qarorlarning ko„pligi ularning 
ajralib turuvchi o„ziga xos xususiyatlari hisoblanadi. SHu tufayli berilgan 
me‟zonga ko„proq darajada javob beruvchi variantlarni iqtisodiy baholash va 
optimal qarorlarni tanlash zaruriyati tug„iladi. Texnik-iqtisodiy masalalar turli 
xildadir. Ular karerni loyihalash paytida karerni asosiy ko„rsatkichlarini optimal 
variantlari, texnologiya va mexanizatsiya kabi bosh prinsipial masalalarni, 
shuningdek texnologiya va mexanizatsiyalashtirish bo„limlarining optimal 
variantlari bo„lgan ikkinchi darajali masalalarni ham o„z ichiga oladi. Ular texnik-
iqtisodiy tahlilning turli usullari bilan hal etiladi. 
Hisoblash aniqligi bo„yicha masalaning toifasi dastlabki ma‟lumotlardagi 
ijozatli xatoliklarga bo„lgan talabni, hal etish usulini, hisoblash aniqligini, mehnat 
sig„imini va masalani hal etish davomiyligini aniqlaydi. Konditsiyani asoslash 
bosqichida, balans zahiralarni belgilashda, loyihalashga topshiriqni ishlab 
chiqishda va ayrim hollarda TIA tuzishda masalalar taxminan hal etiladi. 
Loyihalash obektining masshtabi bo„yicha loyihalash masalalari besh 
guruhga bo„linadi: 
Tarmoqni loyihalash masalalari, obekti kon sanoati tarmog„i hisoblanadi; 
tuman-tarmoqni (tumanni) loyihalash masalalari, obekti iqtisodiy-geografik 
tuman yoki havza hisoblanadi; 
bir necha korxonalarni, karerlarni, boyitish fabrikalarini o„z ichiga olgan 
yirik sanoat birlashmalari va kon-boyitish kombinatlarini loyihalash masalalari; 
karer yoki uchastkani loyihalash masalalari, obekti alohida kon korxonalari 
hisoblanadi; 
uchastkani loyihalash masalalari, obekti alohida uchastka yoki karer 
parametri, texnologiya, taraqqiyotning bo„g„ini yoki elementi hisoblanadi. 
Turli xil masalalar uchun baholash me‟zonlari, baholanadigan variantlar 
soni, hal qilish usullari, hal qilishda ijozatli xatolik, dastlabki ma‟lumotlarni 
topshirish shakli turli xil bo„ladi. Tarmoq yoki tuman masalalari odatda kompleks 
loyihalash, TIA yoki havza, tumanni rivojlantirishning istiqbolli rejasi predmeti 
hisoblanadi. Uchastka masalalari odatda mahalliy loyiha va korxonaning joriy 
rejalari predmeti hisoblanadi.