Ma’ruza 7 ma’lumot va fayllarni tiklash tizimlarining funktsiyalari reja

---

Ma’ruza
 7 MA’LUMOT VA FAYLLARNI TIKLASH 
TIZIMLARINING FUNKTSIYALARI 
Reja:
7.1 SHinalar
7.2 PCI va Pcie Shinalar
7.3 Terminallar
Kalit so’zlar: shina, PCI va Pcie, video xotira, nazoratchi, printer,
kamera, belgilarni kodlash, ierarxik, faylni o’chirish, flesh xotira, disk,
streamer, qattiq disk, protsessor, mahalliy xotira, tarmoq, tarmoq
protokoli, foydalanuvchi resursi, konfiguratsiya boshqarish, qulflash,
standart chiqish, faol jarayon
7.1. SHinalar
Kompyuter tizimi uchta asosiy tarkibiy qismdan iborat: Markaziy
protsessor, xotira (asosiy va yordamchi) va kirish/chiqish qurilmalar
(printerlar, skanerlar va modemlar).
Ko'pgina shaxsiy kompyuterlar va ish stantsiyalari shaklda
ko'rsatilganga o'xshash jismoniy tuzilishga ega.(7.1-rasm). Odatda
qurilma pastki qismida katta integral kontaktlarning zanglashiga olib
keladigan metall korpus bo'lib, u tizim platasi deb ataladi. Tizim
platasida protsessor chipi, bir nechta DIMM rozetkalari va turli xil
qo'llab-quvvatlash chiplari mavjud. Shuningdek, tizim platasida shina
bor (u karta bo'ylab cho'zilgan) va kirish / chiqish qurilmalarini ulash
uchun bir nechta ulagich mavjud.
Oddiy shaxsiy kompyuterning mantiqiy tuzilishi 7.2-rasmda
keltirilgan.Ushbu kompyuterda protsessor, xotira va kirish / chiqish
qurilmalarini ulash uchun bitta shina mavjud; ammo, ko'pchilik
tizimlarda ikkita yoki undan ortiq shina mavjud. Har bir kiritish/chqarish
qurilmasi ikkita qismdan iborat: biri elektronikaning ko'p qismini
birlashtiradi va boshqaruvchi deb ataladi, ikkinchisi esa floppi
haydovchi kabi kiritish/chqarish qurilmasining o'zi. Tekshirish
moslamasi odatda bo'sh uyaga ulanadigan doskada joylashgan.

---

Istisno bu kompyuterning ajralmas qismlari (masalan, klaviatura),
ba'zan tizim platasida joylashgan asboblarni boshqarish moslamalari.
Displeyni (monitorni) qo'shimcha qurilma deb atash mumkin bo'lmasa-
da, ba'zida mos keladigan boshqaruv paneli ichki kartada joylashgan
bo'lib, foydalanuvchi grafik tezlatgichlarsiz yoki bo'lmasdan kartalarni
tanlashi, qo'shimcha xotira o'rnatishi va h.k. Tekshirish moslamasi o'zi
bilan ulagichga ulanadigan simi bilan aloqa qiladi. ishning orqa
tomonida.
7.2-rasm. Oddiy shaxsiy kompyuterning mantiqiy tuzilishi
Tekshirish moslamasi kirish / chiqish moslamasini boshqaradi va
buning uchun shinaga kirishni tartibga soladi. Masalan, agar dastur
diskdan ma'lumotlarni so'rasa, u disk boshqaruvchisiga buyruq yuboradi,
so'ngra qidirish buyrug'i va boshqa buyruqlar diskka yuboriladi. Tegishli
trekni va sektorni topgandan so'ng, disk bitlarni oqimi shaklida
ma'lumotlarni boshqaruvchiga uzatishni boshlaydi.Nazorat qiluvchining
vazifasi bit oqimini bo'laklarga bo'lish va har bir bo'lakni yozishdir,
chunki bit bu xotira ichiga to'planadi.Bir alohida bo'lim odatda bir yoki
bir nechta so'zlardan iborat bo'ladi. ... Agar boshqaruvchi ma'lumotlarni
xotiradan o'qisa yoki uni markaziy protsessor aralashuvisiz xotiraga

---

yozsa, u to'g'ridan-to'g'ri xotiraga kirish (DMA) deb aytiladi. Ma'lumot
uzatish tugagach, nazoratchi markaziy protsessorni joriy dasturni
to'xtatib qo'yishga va maxsus protsedurani bajarishga majbur qiladigan
to'xtatuvchini chiqaradi. Ushbu protsedura to'xtatuvchi ishlov berish deb
ataladi va xatolarni tekshirish, agar ular topilgan bo'lsa, zarur choralarni
ko'rish va KIRITISH/CHQARISHjarayoni tugaganligi to'g'risida
operatsion tizimga xabar berish uchun kerak. Interrupt ishlov beruvchisi
tugaganida, protsessor to'xtatilgan vaqtda to'xtatilgan dasturni davom
ettiradi.
Shina nafaqat kirish / chiqish nazoratchilari tomonidan, balki
buyruqlar va ma'lumotlarni uzatish uchun protsessor tomonidan ham
ishlatiladi. Agar protsessor va kirish / chiqish boshqaruvi bir vaqtning
o'zida shinaga kirishni xohlasa, nima bo'ladi? Bunday holda, shina arbiti
deb nomlangan maxsus mikrosxemalar qaysi navbati birinchi ekanligini
hal qiladi. Umuman olganda, KIRITISH/CHQARISHqurilmalariga
afzallik beriladi, chunki disklar va boshqa harakatlanuvchi qurilmalar
uzilib qolishi mumkin emas, chunki bu ma'lumotlar yo'qolishiga olib
kelishi mumkin. Hech qanday KIRITISH/CHQARISHqurilmalari
ishlamasa, protsessor xotira bilan ta'sir o'tkazish uchun shinani to'liq
nazoratga olishi mumkin. Biroq, agar biron bir kirish / chiqish qurilmasi
ishlayotgan bo'lsa, u kerak bo'lganda shinaga kirishni so'rab oladi va
oladi. Kompyuterni sekinlashtiradigan bu jarayon tsiklni o'g'irlash deb
ataladi.
Ta'riflangan
tuzilma
birinchi
shaxsiy
kompyuterlarda
muvaffaqiyatli ishlatilgan, chunki ularning barcha tarkibiy qismlari
taxminan bir xil tezlikda ishlagan. Biroq, protsessorlar, xotira va men /
O tezroq ishlay boshlagach, muammo paydo bo'ldi: shina endi yukni
bajara olmaydi. Muhandislik ish stantsiyalari kabi yopiq tizimlar
holatida, keyingi model uchun ma'lumot uzatish tezligi yuqori bo'lgan
yangi mashina shinaini ishlab chiqish qaror qilindi. Hech kim hech
qachon KIRITISH/CHQARISHqurilmalarini yopiq tizimlarda eski
modeldan boshqasiga o'tkazmaganligi sababli, ushbu yondashuv
muvaffaqiyatli ishladi.
Biroq, shaxsiy kompyuterlar dunyosida ko'pchilik o'zlarining
kompyuterlarini yangi modelga almashtiradiganlar bir vaqtning o'zida
eski va tanish printer, skaner va modemdan voz kechishni kutishmaydi.
Bunga qo'shimcha ravishda, IBM kompyuterlari uchun turli xil
KIRITISH/CHQARISHqurilmalarini ishlab chiqaradigan butun bir
sanoat mavjud edi va ushbu qurilmalarni ishlab chiqaruvchilar umuman

---

qayta boshlashga qiziqish bildirmadilar. IBM buni PC PC liniyasidan
keyin PS / 2 chizig'ini chiqarib, qiyin yo'lni o'rgandi. PS / 2
kompyuterlarida bod tezligi yuqori bo'lgan yangi shina bor edi, ammo
ko'pchilik klon ishlab chiqaruvchilari eski PC shinaidan foydalanishni
davom etdilar, hozirda u sanoat standarti arxitekturasi (ISA) shinai deb
nomlanadi.
Aksariyat
disk
va
KIRITISH/CHQARISHishlab
chiqaruvchilari eski model uchun kontrollerlarni ishlab chiqarishni
davom ettirdilar va IBM juda yoqimsiz vaziyatga tushib qoldi: o'sha
paytda u IBM liniyasiga mos kelmaydigan yagona shaxsiy kompyuter
ishlab chiqaruvchisi edi. Oxir oqibat, kompaniya ISA-ga asoslangan
kompyuterlarga qaytishga majbur bo'ldi. Bugungi kunda ISA shinai
faqat eng qadimiy tizimlarda va kompyuter muzeylarida uchraydi,
chunki u yangi, tezroq shina arxitekturasi standartlari bilan almashtirildi.
E'tibor bering, ISA yo'riqnomalar ierarxiyasi darajalariga kelganda,
Instruction Set Architecture-ni ham anglatadi.