Ma’ruza materiallari 1-mavzu: investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati reja

I = I₀ + ‘,
Natijada daromad stavkasini (daromadni) V quyidagicha ifodalash mumkin:
V = (I - I₀)/I₀ = ‘/I₀
Ushbu (2) ifodaning surati investorning moddiy farovonligini davr ohirida o’zgarishini (uning darajasini ijobiy yoki salbiy bo’lganini) ko’rsatadi. Qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromad olishning boshqa moliyaviy aktivlarga qilingan investitsiyalardan hosil bo’ladigan daromaddan farqli xususiyatini bildiradi.
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib investor tomonidan olingan daromadni quyidagicha ifodalash mumkin:
‘ = I - I₀ ,
1-chi ifodada I₀ = 1 deb qabul qilib, uni quyidagicha ifodalaymiz:
I = 1 + ‘
Ushbu ifodada inflyatsiya hisobga olinmaganligi uchun investitsiya bo’yicha daromad real stavka foiziga R teng bo’ladi. Irving Fisher qoidasiga binoan inflyatsiya i sabali daromad (1+i) martta oshishi lozim bo’lganligi uchun (4) ifodani quyidagicha yozish mumkin:
I = (1 + ‘) = (1 + R) = (1+R)(1+i) = 1 + R + i + iR
5-chi ifodada, agar R va i miqdorlari kichik bo’lsa, iR ko’paytma juda kichik bo’ladi, u holda uni hisobga olmasa ham bo’ladi. Shuning uchun 5-chi ifodani quyidagicha yozish mumkin:
‘ = R + i ,
bunda i – inflyatsion rag’bat, ‘ – nominal stavka, R – real stavka.
7-chi ifodadan prognoz qilinayotgan inflyatsiya sur’ati i va inflyatsion rag’bat bir-biriga mosligi ko’rinib turibdi. Bunday holat o’ta rivojlangan moliya bozori sharoitida bo’lishi mumkin. Agar daromad stavkasining miqdori R+i summadan kichik bo’lsa, moliya bozorida investitsiya qilish ma’noga ega bo’lmaydi. Yana R va i miqdorlarining kichik darajasida shu ham ko’rinib turibdiki, inflyatsiya sur’atini bir foizga ortishi daromad stavkasini mos ravishda bir foizga ortishiga olib keladi.
Ancha uzoq vaqt muddati uchun 6-chi ifodani 5-chi asosida quyidagicha yozish mumkin:
‘ = R + i + iR
Yuqorida aytilganlar asosida investorlarni noaniq va hato qarorlar qabul qilishdan saqlash muhim ahamiyatga ega aks xolda turli omillar ta’sirida investorning daromadi kamayishi yoki butunlay yo’qqa chiqishi muikin..
Ma’lumki, kreditor pullarini qarzga berganida ulardan qarz muddati tugamagunicha foydalanishdan mahrum bo’ladi. Qarz oluvchi kredit uchun haq to’lashi lozim bo’ladi. Kreditdan foydalanish uchun kreditorga pul ko’rinishida qarz oluvchi tomonidan to’lanadigan haq foiz shaklida ifodalanadi. Foizlar qarzning asosiy summasiga ma’lum bir davrlarga hisoblanadi. Foizni hisoblashning turli usullari mavjud bo’lib, ularning asosiylarini ko’ramiz.