Ma’ruza Mavzu: 4-sinfda test nazoratidan foydalanish metodikasi

Ma’ruza

Mavzu:
4-sinfda test nazoratidan foydalanish metodikasi

Bajardi:Ataboyeva D

Mamlakatimizda taʼlim-tarbiya tizimini mutlaqo yangi bosqichga koʼtarish, pedagogik
kadrlar tayyorlash jarayonlari sifat darajasini umumeʼtirof qilingan xalqaro talablar
va standartlarga muvofiq tubdan yaxshilash boʼyicha keng koʼlamli ishlar amalga
oshirilmoqda.
Oʼzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʼyicha Harakatlar strategiyasida
belgilangan vazifalarga muvofiq maktabgacha yoshdagi bolalarning maktabgacha taʼlimga toʼliq qamrab olinishi, 11 yillik oʼrta taʼlimning joriy qilinishi munosabati bilan
yuzaga kelgan malakali pedagog kadrlarga ehtiyoj masalasi oliy taʼlimning pedagogika
yoʼnalishlarida sirtqi (maxsus sirtqi), kechki (smenali), ikkinchi oliy taʼlim hamda
xorijiy davlatlar bilan qoʼshma taʼlim dasturlari asosida kadrlar tayyorlashni yoʼlga
qoʼyish bilan oʼz yechimini topmoqda.
Respublika xalq taʼlimi tizimida taʼlim sifatini baholash sohasidagi xalqaro
tadqiqotlarni tashkil etish, xalqaro aloqalarni oʼrnatish, oʼquvchi-yoshlarning ilmiytadqiqot va innovatsiya faoliyatini, eng avvalo, yosh avlodning ijodiy gʼoyalari va
ijodkorligini har tomonlama qoʼllab-quvvatlash hamda ragʼbatlantirish maqsadida
Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 12 dekabrda “Xalq taʼlimi
tizimida taʼlim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish choratadbirlari toʼgʼrisida”gi 997-son qarori qabul qilindi.
Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq taʼlimi tizimida taʼlim
sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari
toʼgʼrisida”gi 997-son qarori, hamda PIRLS, TIMSS, PISA, TALIS xalqaro baholash
dasturlari mazmun va mohiyati (barchalar uchun), Xalqaro baholash dasturlarining
standartlarida (FrameWork) qayd etilgan kompetentsiyalar, oʼtgan yillarda oʼtkazilgan
xalqaro baholash dasturlarida taqdim etilgan topshiriqlar tahlili, xalqaro baholash
dasturlarini oʼzida mujassamlashtirgan innovatsion metodlari asosida dars
ishlanmalarini ishlab chiqish qoʼnimalarini shakllantirish (matematika oʼqitish
metodikasi yoʼnalishi uchun) kabi masalalar bilan tanishtirishdan iborat.
Oʼqish qobiliyati – bu oʼzingiz mustaqil ravishda oʼrganish va tushunishni anglatadi.
Bu taʼlimning va shu bilan birga jamiyatimizdagi ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy
ishtirokning kalitidir. Oʼqish va yozish kabi asosiy koʼnikmalarni muvaffaqiyatli oʼqitish
bu – faoliyat koʼrsatadigan jamiyat, taʼlim, oʼsish va farovonlik uchun zarur. Shu sababli biz PIRLS (xalqaro oʼqish savodxonligini oʼrganish boʼyicha progress) dasturini Germaniya taʼlim tizimi orqali tahlil qilishga harakat qilamiz.
2016 yilda (2006 va 2011 yildan keyin) Germaniya uchinchi marotaba qatnashgan PIRLS
(Xalqaro oʼqish savodxonligini oʼrganish boʼyicha progress) bu borada transmilliy
istiqbolga ega boʼlgan eng muhim vositalardan biridir.
Maktabni tugatish (15-16 yoshli) yoshlariga qaratilgan PISA tadqiqotidan farqli
oʼlaroq, PIRLS boshlangʼich maktabni tugatgan 10 yoshli bolalarning ish faoliyatini
tekshiradi va Germaniya taʼlim tizimi bilan qanday taqqoslanganligini koʼrsatadi. Boshqa
davlatlar boshlangʼich maktabda oʼqish uchun asosiy koʼnikmalarni berish orqali umrbod
oʼrganish uchun zamin yaratadilar.
PIRLS ning maqsadlari oʼqish qobiliyatiga ega boʼlish bilan cheklanmaydi. Tadqiqot
oʼqish koʼnikmalari (ijtimoiy kelib chiqishi, oʼqish odatlari, oʼqitish strategiyasi va
boshqalar) bilan bogʼliq maʼlumot toʼplaydi hamda maktab yoki sinfdagi individual va
ijtimoiy sharoitlarni tushunishga yordam beradi.
Ushbu tadqiqot, shuningdek, soʼnggi yillarda oʼquvchi qizlar va oʼgʼil bolalarning
oʼqishga boʼlgan munosabati qay darajada oʼzgarganligini, jinslar oʼrtasidagi tafovutlar,
oʼqish chastotasi va oʼqish zavqining taʼsiri yoki ota-onalarning oʼqish koʼnikmalari va koʼp tilli boʼlish oʼrtasidagi bogʼliqlikni koʼrsatadi. Oʼquvchilarning biografiyalari
toʼgʼrisidagi maʼlumotlar oʼqish darsining shakli va mazmuni, oʼqituvchilarning oʼqishi va tayyorgarligi yoki jihozlar va manbalar kabi maktabning umumiy sharoitlari toʼgʼrisidagi maʼlumotlar bilan toʼldiriladi.
PISA va birinchi kompyuterga asoslangan TIMSS bilan birgalikda 2019 yilda
matematikaga va fanga bagʼishlangan PIRLS Germaniya taʼlim tizimining barqaror
rivojlanishida muhim hissa qoʼshgan holda, xalqaro nuqtai nazarni oʼz ichiga olgan standart sharhlar asosida milliy monitoringni kengaytirishi bu Germaniya taʼlimidagi
monitoringning muhim asosi boʼli xizmat qildi.
PIRLSning maqsadi va tashkil etilishi
PIRLS (Xalqaro oʼqish savodxonligini oʼrganish borasidagi yutuqlar) maqsadi
xalqaro oʼquvchilar yutuqlarini oʼrganish hisoblanib, oʼquvchilar bilimlarini kuchli va zaif tomonlariga ega boʼlish hamda xalqaro taqqoslashda taʼlim tizimi.
2001 yildan beri PIRLS har besh yilda toʼrtinchi sinf oʼquvchilarining oʼqish
qobiliyatini oshirdi. 2001, 2006 va 2011 yillarda ishtirok etgan mamlakatlar endi vaqt
oʼtishi bilan 10 yoshli bolalarning koʼrsatkichlarini tahlil qilish imkoniyatiga ega boʼlib
kelmoqdalar. 2006 va 2011 yillarda oʼtkazilgan soʼrovlarga koʼra, Germaniya 2016 yilda
uchinchi marta PIRLS dasturida ishtirok etgan.
PIRLS maqsadi turli xil taʼlim tizimlari bolalarga oʼqish koʼnikmalarini
oʼrgatishda qanchalik muvaffaqiyatli ekanligini koʼrsatishdir. Olingan natijalar
ishtirokchi davlatlarning taʼlim organlariga maktab va tizim darajasida sifatni
yaxshilash boʼyicha chora-tadbirlarning boshlangʼich nuqtalarini taqdim etadi va shu bilan dalillarga asoslangan taʼlim siyosatining muhim asosini tashkil etadi.
Oʼqish samaradorligini bir qator soʼrovnomalarning maʼlumotlari bilan
birlashtirib, PIRLS taʼlim tizimining sifatini tavsiflovchi quyidagi koʼrsatkichlarni
taqdim etadi:
PIRLS testlaridan olingan koʼrsatkichlar asosiy koʼrsatkichlar boʼlib xizmat qiladi.
Ishlash natijalarini boshqa ishtirokchi mamlakatlarning natijalari bilan toʼgʼridantoʼgʼri taqqoslash shaxsiy taʼlim tizimining kuchli va zaif tomonlarini aniqlashga imkon
beradi va shu bilan tizim darajasida rivojlanishni qoʼllab-quvvatlaydi.
Soʼrovnomalar natijalar toʼgʼrisidagi maʼlumotlarga qoʼshimcha ravishda kontekst
koʼrsatkichlarini toʼplaydi. Bular oʼqish yoki oʼqitish bilan bogʼliq boʼlgan xususiyatlardir va shuning uchun oʼquvchilarning turli xil faoliyatini tushuntirishga muhim hissa qoʼshadi.
Ushbu asosiy maʼlumotlarni olish uchun soʼrovnomalar quyidagi darajalarda qoʼllaniladi:
individual daraja (oʼquvchilar va ularning ota-onalari uchun soʼrovnoma), sinf darajasi
(oʼqituvchilar uchun soʼrovnoma), maktab darajasi (maktab rahbarlari uchun soʼrovnoma) va tizim darajasi (oʼquv rejasi boʼyicha soʼrovnoma). Bundan tashqari, “entsiklopediya” deb atalgan - bu muhim xususiyatlarning tavsifi har bir ishtirokchi davlatning maktab tizimlarida joylashgan.
Trend koʼrsatkichlarini besh yillik standartlashtirilgan takrorlangan tadqiqotlar
va ushbu natijalarni taqqoslash orqali olish mumkin. Bular vaqt oʼtishi bilan oʼquvchilar
faoliyatini namoyish etish imkoniyatini beradi. Maktab tizimidagi oraliq oʼzgarishlar va
islohotlar natijalarga taʼsir koʼrsatadimi yoki yoʼqmi aniq boʼladi. Tadqiqotlarni
takroran bajarish nafaqat imkon beradi balki, asos va kontekst koʼrsatkichlaridagi
oʼzgarishlarni kuzatish, shu bilan birga ishlash maʼlumotlari va fon xususiyatlarining
oʼzaro bogʼliqligidagi oʼzgarishlarni kuzatish kabi imkoniyatlarni beradi.
PIRLS 10 yoshli bolalarning oʼqish qobiliyatiga eʼtibor qaratib, unda oʼqish
bolalarning maktab faoliyatining boshida oʼrganadigan eng muhim madaniy usullaridan
biridir. Oʼqish bilimlarni yanada rivojlantirish uchun zaruriy asos boʼlib, shaxsni
rivojlantirishga imkon beradi va kundalik hayotning ajralmas vositasi hisoblanadi.
Toʼrtinchi sinf oxirida oʼquchilardan turli sinov imtihonlari, masalan, test
olinishi oʼqish savodxonligini rivojlantirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
PIRLS taʼlimini monitoring qilishning asosi.
PIRLSda ishtirok etish milliy taʼlimning bir necha qismlari bor.
PIRLSga qoʼshimcha ravishda, bir tomondan TIMSS (Xalqaro matematik va fanni
oʼrganish tendentsiyalari) 4-sinfda matematik va fan boʼyicha vakolatlar va PISA (Xalqaro
oʼquvchilarni baholash dasturi) bilan 15-16 yoshli bolalarning oʼqish, matematika va fan
boʼyicha vakolatlari. muntazam ravishda yozib boriladi va xalqaro miqyosda tahlil qilinadi.
Boshqa tomondan Germaniyada ushbu xalqaro oʼquvchilar yutuqlari 4-sinfda va 8-sinfda
milliy standart imtihonlarni oʼtkaziladi.
Milliy sharhlar oʼquvchilarning Germaniya oʼquv dasturida belgilangan
vakolatlarini namoyish etadimi yoki yoʼqligini aniqlasa ham, xalqaro tadqiqotlar ushbu
koʼnikmalar milliy chegaralarda “raqobatdosh” ekanligi toʼgʼrisida tushuncha beradi.
Birgalikda, Germaniyadagi xalqaro va milliy baholash muntazam ravishda maktab
tizimining sifati, samaradorligi va rivojlanish yoʼnalishlari toʼgʼrisida muhim
maʼlumotlarni taqdim etadi. Germaniya taʼlim hisobotida (Brunefort, Lassnigg,
Vogtenhuber, Schreiner va boshqalar) shuningdek, taʼlim menejerlari uchunkeng omma uchun ochiq boʼlishi kerak.
Xalqaro tashkilot
IEA (Taʼlim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi), PIRLS tashabbuskori
sifatida loyihaning umumiy javobgarligiga ega. PIRLSdan tashqari IEAning boshqa
tadqiqotlariga tegishli boʼlgan asosiy qarorlar, aʼzo mamlakatlarning barcha
vakillarining yillik Bosh assambleyasida qabul qilinadi. Germaniyaning ushbu organdagi
vakili doktor med. Mark Nemet (BMB). IEA PIRLS & TIMSS xalqaro oʼquv markazi (ISC) boshqarib bormoqda.
Boston kolleji tadqiqotni xalqaro muvofiqlashtirish va amalga oshirish bilan
ushbu loyiha markazi Аmsterdamdagi IEA Kotibiyati bilan yaqin hamkorlik qiladi. U yerda ikkinchi aʼzoligi uchun, shuningdek tarjima qilingan barcha sinov vositalarini tekshirib boriladi hamda ishtirok etuvchi davlatlar va xalqaro miqyosda ishlaydigan sifat
kuzatuvchilarini oʼqitiladi.
Milliy majburiyatlar
Germaniyada PIRLSda qatnashish Taʼlim vazirligi tomonidan buyurtma qilinadi va
moliyalashtiriladi. Oʼquvchilar yutuqlari boʼyicha xalqaro tadqiqotlarni ilmiy
rejalashtirish va amaliyotga tatbiq etish BIFIE (Taʼlim tadqiqotlari, Germaniya maktablar
tizimini innovatsion va rivojlantirish boʼyicha federal instituti)ning asosiy
vazifalaridan biri boʼlib, u Germaniyada PIRLS 2016 ni amalga oshirish uchun ham
javobgardir.
Xalqaro pudratchilar bilan hamkorlikda BIFIE Germaniyada PIRLSni oʼrganishni amalga oshiradi. U yerda tadqiqot loyihalari milliy sharoitga moslashtiriladi, vazifalar va anketalar birgalikda ishlab chiqiladi hamda tarjima qilinadi. BIFIE test topshiriqlarini tarjima qilishda milliy ekspertlar bilan hamkorlik qiladi. Bundan tashqari, BIFIE xodimlari maktablarda soʼrovlar oʼtkazish, maʼlumot toʼplash, kodlash va ishlov berish uchun javobgardilar.
Maʼlumotlar toʼplash va maʼlumotlarni qayta ishlash kontekstidagi faoliyat uchun
katta miqdordagi resurslarni talab qiladi
BIFIE xodimlariga tashqi va maxsus oʼqitilgan shaxslar yordam berishadi (masalan,
test mashgʼulotlarini oʼtkazish uchun test murabbiylari, oʼquvchilarning ochiq javoblarini
baholash uchun toʼplovchilar v.h.).
Ishtirokchi davlatlar
PIRLS 2016 da jami 50 mamlakatdan oʼn bir mutaxassis ishtirok etdi. Ushbu
ishtirokchi mamlakatlardan uchtasi (Misr, Quvayt va JАR) va bitta sanoq komissiyasi
qatnashchisi (Daniya, faqat 3-sinf) faqat PIRLS savodxonligida qatnashdilar. Boshqa ikkita ishtirokchi davlat (Eron va Marokash) PIRLS savodxonligida qatnashdilar.
DoiraviyPIRLS soʼrovi doimiy ravishda nimani sinab koʼrish va toʼplash kerakligini aniqlash hamda oʼquv dasturiga yoki taʼlim standartlariga oʼxshash maqsadlarni belgilaydi. Shu maqsadda, butun soʼrov uchun nazariy va kontseptual asos yaratiladi. PIRLS uchun asos quyidagi jihatlarni tavsiflaydi:
☛ Toʼrtinchi sinf oxirida oʼquvchilar oʼqish qobiliyatiga ega boʼlishi kerak;
☛ Oʼquvchi, ota-ona, Oʼqituvchilar va maktablarda soʼrovnomalar yordamida soʼrovlar
oʼtkaziladi;
"PIRLS yordamida toʼrtinchi sinf oʼquvchilarining oʼqish qobiliyati xalqaro qiyosiy
asosda sinovdan oʼtkaziladi. Germaniyada ushbu tadqiqotda barcha mamlakatlar ishtirok
etadilar. PIRLS yordamida oʼquvchilarning matematik va ilmiy sohalardagi vakolatlari
Germaniyaning oʼn oltiqederal oʼlkasida ham qayd etiladi. Hamburgda PIRLS maʼlumotlarni qayta ishlash markazi faoliyat yuritib kelmoqda. PIRLS Germaniya Federativ Respublikasida Taʼlim Vazirlari va Federal Taʼlim Vazirlari tomonidan sezilarli ravishda ilgari surilmoqda. PIRLS loyihasi Germaniya Federativ Respublikasining Shlesvig-Xolshteyn federal oʼlkasi homiyligida ishtirok etuvchi davlatlar madaniyat vazirlari tomonidan moliyalashtiriladi.
Xulosa oʼrnida shuni taʼkidlab oʼtamizki, taʼlim turli maqsadlarga xizmat qilishi
kerak, masalan PIRLS dasturi oʼquvchilar bilimini rivojlantiribgina qolmay,
mamlakatning iqtisodiy oʼsishni kuchaytirish va samaradorlikni oshirish hamda ijtimoiy
tengsizlikni kamaytirishga yordam berishi kerak. Resurslar yetishmasligi sharoitida
yaxshilanishga miqdorni emas, balki sifatni oshirish orqali erishish kerak. Davlat
boshqaruvining boshqa koʼplab sohalarida boʼlgani kabi, taʼlim sohasida “tashkiliy va
boshqarish falsafasidagi paradigma oʼzgarishi” paydo boʼlmoqda. Аmalga oshirilayotgan
chora-tadbirlar samaradorligi masalasi birinchi oʼrinda turadi. Maktablarda erishilgan
natijalar mablagʼlardan foydalanishni oqlaydimi yoki yoʼqligini aniqlash ham
jamoatchilikning qiziqishiga sabab boʼladi.