Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

1- materialni bunkerga uzatadigan tasmali konveyer; 2- material bunkeri; 3- cho’ktirib ajratuvchi mashina 
yuklash uchun lotokli tebranuvchi taminlagich; 4-cho’ktirib ajratuvchi mashina; 5-suvsizlantiruvchititratma galvir; 
6- mayda zarralar va qumni tuplaydigan xovuzcha nasos. 
Cho’ktirib ajratadigan mashinalarda donalarni zichligiga kura ajratish mexanizmi ancha 
murakkab bulib uning natijalari ko‘pgina omillarga bog‘liq (pulsasiya chastotasi va amplitudasi 
donalar shakli katlam kalinligi ajratilayotgan material zichligining xar xilligi) 
Cho’ktirib ajratadigan mashinalarda materialni katlamlarga ajratilishi donalar 
sikilibtushadigan sharoitlarda yuz beradi. cho’ktirib ajratganda donalari zichligi turlicha bo‘lgan 
aralashmalar yuqoriga yunaltirilgan oqimda yumshaydi.pastga yunaltirilgan suv oqimida turli 
zichlikdagi donalr bir-biriga nisbatan siljiydi. Agar tarkibida bush jinslar bo‘lgan boyitilgan 
material mikdori 35 % dan oshmasa Davlat standartiga mos keladigan mahsulotolish mumkin. 
Mexanik tasniflagichlarda shebenni boyitish shunga asoslanganki, shebendagi ancha 
mustahkam jinslar bush jinslarga karaganda kata koyishkoklikka va kichik koeffetsetga ega. 
Koyishkoklik tavsifi tiklanish koeffitsenti xisoblanadi. SHeben pulat yuzaga tushganda donalar 
malum burchak bilan sakrab ketadi. U tushish burchagiga teng. 
Donalarning sakrab ketish tezligi
Vo=
kv
Bu erda: k –tiklanish koeffitsenti
Boyitish mexanizmi shundan iboratki zich ancha mustahkam danalar engillaridan uzrkka 
sakrab ketib tugishli bunkerlarga tushadi. (2.14-r) 

---

2.14-rasm. Mexanik tasniflagichda sheben va shag‘alni boyitish sxemasi 
1- og‘ir donalar; 2- engil donalar; 3- trasportyor 
Og‘ir muxitlarda shebenni boyitish. CHukindi jins konlaridan foydalanish ularda kata 
mikdorda bush jinslar borligi bilan chegarlanadi. Og‘ir muxitlarda boyitish donalari
mustahkamligi ularning zichligiga bog‘liqligiga asoslangan. SHebenning sifati talablariga 
muvofik nazorat kilinadi. TMZdan chiqqan shebenning namunalari ochiq omborlar yoki 
bunkerlardan olinadi. 
Materialning yirikligiga va namunani olish kiyinligiga karab, segregatsiyasi tufayli 
omborlarda va trasport vositalarida (avtomobillarda) turib kolgan materiallardan olingan 
namunalar uncha anik chikmakdi. Kuzg‘almas material massalaridan (shtabellar) namuna olish 
Faqat kulda bajarilishi mumkin bo‘lgan holda mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan 
usulida ishlov berilayotgan material oqimidan namuna olish mumkin. Faqat yuk ortishda sifatini
nazorat kilish kulda bajariladi. 
Gilli zarralar tarkibi donalar shakli va plastikasimonligi shebenning mustahkamligi va marka 
belgilanashi sovukda chidamlilik petrografik taxlil namlik sheben o‘lchami siqilishga 
mustahkamlik va eyilishga bardoshlilik tekshiriladi. 
Mineral kukun ishlab chiqarish texnologiyasi deyarli 2.15 r va kamdan kam uzluksiz bo‘lishi 
mumkin. 20-40 mm li sheben pnevmogildirakli bir chumichli yuklagich yordamida ombordan 
tarkatuvchi bunkerga olib kelinadi va lekopchasimon taminlagich; 2-yordamida kuritish barabani 
-3 ga beriladi. Quritilagan sheben barabanga undan majburiy harakatlanuvchi kerakli 
qorishtirgichga kelib tushadi. 

---

2.15 rasm. Aktivlashtirilgan meneral kukunni avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish sxemasi. 
1- tarkatuvchi bunker; 2- lekopchasimon taminlagich; 3-kuritish barabani; 4- kearkli qorishtirgich; 5- 
tuplovchi bunker; 6- meyorlagich; 7-SAM uchun idish; 8- bitumni suvsizlantirish va kizdirish kurilmasi 9- ajratgich 
(separator) va changsizlantiruvchi kurilma; 10- zuldirli tegirmon; 11- vintli pnevmatik nasos; 12- meneral kukun 
tarkatgich ombori. 
Qorishtirgichga nasos yordamida bitum va SAMlardan tashkil topgan aktivlashtirilgan 
aralashma beriladi, yaxshilab aralashtirilgan sheben zuldirli tegirmon 10 ga yuboriladi va 
yaxshilab yanchiladi. meneral kukun shpekli konveyer yoki pnevmatik trasport yordamida 
tegirmondan bunkerga yoki siloslar (tarkatgich) ga jo‘natiladi. 
Aktivlashtirilgan kukun ochiq saklashga chidamli amml uni asfaltqorishtirgich 
kurilmasining tarkatgish bunkerlariga uzatguncha bunkerli yoki silosli omborlarda saklagan 
makul. Katta quvvatga ega zavodlaoda meneral kukunni yalpi ishlab chiqarishda avtomatlashtirish 
samaralidir. Avtomatlashtiririlgan zavodlarda oxaktoshli shebendan meneral kukun tayyorlashni 
boshqaruv pulti operatori avtomat rejimda amalga oshiriladi.sheben kuritish va maydalash 
yanchish jarayonini rostlash likopchasimon tayyorlagichlar elektrodvigatelning aylanish 
chastotasining uzgartirib amalga oshiriladi bu tamirlagichlarni taxometrlar nazorat kiladi. Kuritish 
barabaniva tegirmonga uzatilayotgan material mikdori taminlagichlarning aylanish chastotasiga 
propotsional bo‘lishi uchun bunkerlarda doimiy daraja avtomat tarzda tutib turiladi. Tegirmon 
barabanidagi shovkin chastotasi bo’yicha tegirmonga yuk rotilishi nazorat kilinadi va 
elektroakustik kurilma yordamida ulchanadi, bu qurilma kursatuvchi va uzi kayd kiluvchi asboblar 
bilan jihozlangan. Guruxli vazifalagichlar yuk ortishni rostlab turadi ular kuritish barabani va 
tegirmonga tushayotgan material mikdorini ulchashga yordam beradi. 
Mineral kukun olishda boshlangich materialning yanchilish darajasi elak bo’yicha № 200 
(0.071 mm dan mayda zarralar mikdori kamida 80 % ) Mineral kukun ishlab chiqarish uchun 
zavodlar asfaltobeton zavodlarda bazalar sexlar tashkil kilinadi. 
Kukunni aktivlashtirish yo‘li bilan sifatini oshirish maqsadida kurilishni markazlashtirib 
jihozlaydigan kuchmas zavodlar kurgan makul. Zavodda tayyorlagan mineral ancha sifatli bulib 
bunda quyidagilar xisobga olinadi. Mukammal va kudratli uskunalar ishlatiladi boshlangich 
materialni kizdirish xaroratini nazorat kilish xisobga texnologik jarayonga katiy amal kiladi anik 
dozalanadi, ishlab chiqarish jarayoni avtomatlashtirish imkoni mavjud.