Ma’ruza№12. Аsinхrоn mоtоrlаr tеzliklаrini rоstlаsh usullаri. Juft qutblаr, tоk chаstоtаsini vа sirpаnishini o’zgаrtirib аsinхrоn mоtоrlаr tеzliklаrini rоstlаsh

2. Аsinхrоn mоtоrlаr аylаnа diаgrаmmаsi.

Asinxron mashina toklarining aylana diagrammasi sirpanishning har qanday qiymatida mashinaning ish rejimini xarakterlaydigan barcha elektromagnit kattaliklarni bilvosita aniqlashga imkon beradi. Asinxron motorning aktiv va induktiv qarshiliklari nisbatan o‘zga­rib turishi mumkin. Bunday motorlar toklarining o‘zgarish diag­ram­masi ancha murakkab xarakterga ega bo‘ladi. Lekin asinxron motorning xarakteristikalari to‘g‘risida dastlabki ma’lumotlarga ega bo‘lish uchun toklarning soddalashgan aylana diagrammasidan foydalanish amaliy ahamiyatga ega.

Quyida parametrlari o‘zgarmas deb va o‘zgaruvchan kattaliklar (kuchlanish, tok, MYK va boshq.)ning o‘zgarishi sinusoidal shaklda deb taxmin qilingan asinxron motorning soddalashgan aylana diagramma­ni qurish tartibi bilan tanishamiz. Bunday motorlar stator va rotor toklarining o‘zgarish diagrammasi aylana shaklda bo‘lgani uchun uni toklarning aylana diagrammasi deyiladi. Mazkur diagramma asinxron motorning soddalashgan G-simon almashtirish sxemasi (2-rasm) asosida quriladi.Bu sxemaning mag­nit­lanish shoxobchasi parametrlari o‘zgarmasdir. Ishchi shoxobcha (r₂+jx₂) esa o‘zgaruvchan parametr (r₂)ga ega. Bu shoxobcha uchun diag­rammani kuchlanishlarning to‘g‘ri burchakli uchburchagi ABC ko‘ri­nishida tasvirlab berish o‘ng‘ay hisoblanadi. Bu uchburchakning katet­lari: =U_L=I₂x₂ va =U_r=I₂r₂ – kuchlanish U₁ ning tegishlicha reaktiv va aktiv tashkil etuvchilari; =U₁=U_r+jU_L – motorga beril­gan kuchlanish (2,b-rasm). ABC uchburchakning har bitta tomonini x₂ ga bo‘libНДС uchburchagini hosil qilamiz. Bunda katet –I₂ tok vektorini tasvirlaydi. Bu vektorga ordinatalar o‘qining musbat yo‘na­lishi­da ₂ = arctg(x₂/ r₂) burchak ostida U₁ kuchlanish vektorini qo‘ya­miz (2,c-rasm).
Agar aktiv qarshilik r₂ o‘zgartirilsa, unda zanjirdagi tok ham o‘zga­ra­di, uchburchakning katetlari yangi holatni ( va ) egallaydi, lekin uchburchakning = U₁/ x₂ gipotenuzasi o‘zgarmay qoladi (2,c-rasm).
Shunday qilib, elektr zanjiri (ishchi shoxobcha)ning yangi ish rejimi diagrammada D₁ nuqtaning holati bilan aniqlanadi. Agar aktiv qarshilik r₂ni keng ko‘lamda (0 dan  gacha) o‘zgartirilsa, unda –I₂ tok vektori diagrammada asinxron motorning aylana diagrammasini asoslashga doiralarda har xil holatni egallaydi va U₁/ x₂ diametrli aylanani tasvirlaydi.
A gar aktiv qarshilik r₂ =0 (sof induktiv yuklama) bo‘lsa D nuqta S nuqtaning ustiga tushadi. Aktiv qarshilik r₂ = bo‘lganda tok I₂ = 0 va shu sababli D nuqta C nuqtaning ustiga tushadi. Agar aktiv qarshilik 02< oraliqda bo‘lsa –I₂ tok vektorining uchi НДС aylanada har xil holatni egallaydi. Agar 2-rasm,a vab-rasmlarda ko‘rsatilgan diagram­ma­lar birga qo‘shilsa G-simon almashtirish sxemaning (asinxron motor­ning desa ham bo‘ladi) aylana diagrammasi hosil bo‘ladi (2,d-rasm). I₀va – I₂ tok vektorlarini qo‘shib stator toki I₁ vektorini olamiz. Bu vektor kuchlanish vektori U₁ ga nisbatan faza bo‘yicha ₁ burchakka siljigan. Aylana diagramma toklari aylanasining diametri =(U₁/x_qt)/m_i , bu yerda m_i – tok masshtabi, A/mm.
2-Asinxron motorning aylana diagrammasini asoslashga doir chizmalar.
Agar diagrammani qurish motorni hisoblashda amalga oshirilsa, unda zaruriy parametrlar hisoblash jarayonida aniqlanadi. Agarda aylana diagrammani tayyor motor uchun qurish kerak bo‘lsa, unda diag­ram­maning dastlabki parametrlarini aniqlash uchun salt ishlash va qisqa tutashuv tajribalari natijalaridan foydalanish zarur bo‘ladi.
Bu diagrammani salt ishlash va qisqa tutashuv tajribalaridan olin­gan qiymatlar yordamida qurish eng sodda usul hisoblanadi.