Ma’ruza№14 mavzu: Olmosni fotometrik va lyuminessentli separatorlarda boyitish Reja

---

MA’RUZA№ 14 
MAVZU: Olmosni fotometrik va lyuminessentli separatorlarda 
boyitish 
 
Reja: 
1. Fotometrik separatsiyalash; 
2. Lyuminessentli separatsiyalash. 
Fotometrik ajratish 
Fotometrik separatsiyalash olmoslarning yuqori aks ettirish va nurning 
tarqalish kuchidan foydalanadi, olmosning bu xususiyati u bilan bog‘langan 
minerallardan keskin ajratib turadi. Bu jarayonda olmos tarkibli materialga yorug‘lik 
nuri yo‘naltiriladi va u aks ettirilganda, elektr zanjirining bir qismi bo‘lgan 
fotoelementga tushadi. Zanjirda oqim qo‘zg‘atiladi va avtomatik qurilma ishga 
tushiriladi, bu esa olmos bo‘lmagan materialdan ma’lum miqdordagi puch tog‘ jinsi 
donalari bilan olmoslarni ajratish imkonini beradi. 
Fotometrik separator dastlab kimberlitlardan olmos olinadigan “Premer” 
konida (Janubiy Afrika) ishlab chiqarishga joriy etilgan, so‘ngra olmosning allyuvial 
qumlarda topilgan qazilmalarini KDM zavodida sinovdan o‘tkazildi. 
Yoxannesburgdagi ilmiy-tadqiqot laboratoriyasida yirik olmoslarni boyitish 
va puch tog‘ jinslaridan ajratib olish uchun laboratoriya sharoitida olmos ajratish 
texnologiyasi ishlab chiqildi. U xom ashyo yuklovchi bunker, rezina lentali 
konveyer, olmos va tosh zarralari o‘rtasida yetarlicha masofa bo‘lgan holda, qayta 
ishlanagan materialning lentada bir 
xil taqsimlanishini ta’minlaydigan 
ta’minlagichdan iborat. Bunkerdan lentaga chiqadigan mahsulotlar lentada olmos 
yuzalarida aks ettirilgan yorug‘likni sezadigan optik tizimdan, lenta bo‘ylab 
harakatlanadigan materialga tushadigan yorug‘lik oqimini to‘sib qo‘yadigan ekran 
mavjud. Qisman, yorug‘lik puch tog‘ jinslarining ba’zi minerallari tomonidan aks 
ettiriladi, lekin uning intensivligi juda past bo‘ladi va bu minerallarning zarralari 
orasidagi etarlicha katta masofalarda optik moslama harakatga keltirmaydi. 
Olmoslardan aks ettirilgan va maxsus optik moslama tomonidan qabul 
qilingan yorug‘lik fotoelement va elektron qurilma orqali konsentratni chiqarish 
trubkasida qabul qiluvchi tuynikni ochadigan va bir vaqtning o‘zida qoldiq trubasini 
yopadigan harakatga keltiradigan oqimga aylanadi. Olmoslar tanlangandan so‘ng, 
olmos chiqarish trubkasi avtomatik ravishda yopiladi va qoldiq trubkasi ochiladi. 
Olmosli materiallarni ajratish uchun qurilma ma’lum bo‘lib, u transport 
mexanizmini, impulsli qo‘zg‘alish manbasini, tushayotgan rentgen nurlanishining 
yon tomoniga yoki tushayotgan rentgen nurlanishiga qarama-qarshi tomonga 
o‘rnatilgan fotodetektorni, lyuminessentni o‘z ichiga oladi va intensivlik signalini 

---

qayta ishlash dasturlashtiriladigan kontroller shaklida tayyorlangan lyuminesans 
komponentlarining nisbatlarini hisoblash uchun birlik bilan jihozlanganligi bilan 
tavsiflanadi. 
Luminesans signalini qayta ishlash bloki analog-raqamli konvertor shaklida 
amalga oshiriladi, impulsli qo‘zg‘alish manbasining chiqishi dasturlashtiriladigan 
boshqaruv birinchi kirishi va analog-raqamli konvertorning ikkinchi kirishiga 
ulanadi, fotodetektorning chiqishi analog-raqamli konvertorning birinchi kirishiga 
ulanadi, uning chiqishi ikkinchi kirish dasturlashtiriladigan kontrollerga ulanadi, 
uning chiqishi buyruqlarni ishlab chiqarish uchun blokning kirishiga ulanadi.
Fotometrik separatsiyalash usuli qo‘llaniladigan boyitish jarayonlarining 
samaradorligini nazorat qilish uchun va quyuq mahsulot tarkibida olmoslarning 
miqdori past bo‘lgan hollarda mustaqil ekstraksiya jarayoni sifatida ishlatilishi 
mumkin.