Maruza№3 Urannig fizik-ximyoviy geotexnalogiyasi haqida umumiy malumotlari

3.Ionitlar.

Ma’lumki ionitlar matrista(karkas)ni ifodalaydi elementar yacheykalarni tuplami uchtalik tuzilishida kurinishini, uzinchalok polimerlar bilan kundalangiga tikilgan shkaillangan (rasm 1). Kuydagilar tarkibida belgilangan ionlar mavjud, ularni zaryadlari xarakatchan protivoion zaryadlari bilan koplangan karama-karshi belgi ionlar matristani teshikchalarida.

Qarama qarshi onlar boshqa xuddi shu zaryad belgilari bor ionlarni ekvivalent miqdori bilan almashishi munkin, suyuqlik bilan aloqador ionit fazasiga xarakatlanuvchidir. Ionitlarni rastvoritelni otish xususiyatlari va ma’lum bir drajada unda suyultirilgan moda ionit kovakchalarda protivoionlardan tashkari ma’lum bir mikdorda koionlarni jalb etilgan ion matristani shu zaryadli belgilari bilan bulishini ta’minlaydi.
Ushbu ionit fazasidagi protivoionlanlarni mossligini , uni kayd etilgan umumiy zaryadni va koionlarni ionitni elektroneytralnostini ta’minlash kompensastiyasini ta’minlaydi.
YUqori molekulyar ionit matristasini elementar yacheykalari namuna sifatida polistirol zanjirlarni difinilbenzol (DFB) erdamida chizikli tikuv bilan olinga, va xususan kuchlitayanchli stiroldifinilbenzolli anionit AM (AV-17) elementar yacheykasi. Grubgoffer (1) taklifiga kura ideallashtirilgan ionoobmenli karkasi stiroldivinilbenzolni sopolimerni polistirol bugini urtasidagi yakin masofaga xisoblangan tikuv kilaetgan DVB mazmuniga karab kuydagilar tuzildi
Ris.1.1.YUqoripolimer ionitni tuzilishini chizma ko‘rinishi.

	Elementar hududning tuzilishi
Benziltrimetilammoniyli guruh [R-^+N(CH3)3]Cl^-

SHunday qilib ionitlar kundalang tuzilgan chiziqli (zanjirli) polimerlar unchalik tekis bo‘lmagan taqsimlangan o‘z vaznida qayd etilgan ionlar bilan va qarama-qarshi ionlar bilan va ma’lum bir bog‘lar miqdori va chegaralangan erituvchi miqdori murakkab ionoalmashuv elektroneytral tizimi hisoblanadi.

Ionitlar — elektrolitni yuqori to‘plamli suyuqlik o‘ta yuqori elektrolit tashqi suyuklili to‘plamlarda, ionit bilan aloqada, uni sezirarli darajada almashuvsiz yutkani kuzatilmoqda. Odatda ishlatilayotgan qo‘shilgan suyuqliklar ionalmashuv yutganligi muhim emas va u inobatga olinmasligi mumkin.
Ionoalmashuv (ionitlar ) sanoatda ishlab chiqarish quyidagi sinflarga bo‘linadi.

Sinifi	Dona yirikligi, ququq muhitda mm	Asosiy qo‘llanilish sohalari
Super	-15+10	Kataliz, Moyni tozalash, YOd olish uchun
A	-2,0+0,63	Gidrometallurgiya. Suvni tozalash.
B	-0,8+0,3	Gazni tozalash, Suvni tozalash.
V	-0,3+0,1	Deionizastiya vodы. Farmakologiya.
Mikro	-0,15+0,074	Ionit suspenziyalarini organic jarayonlarda qo‘llash (kerosinda).
Ultra	-0,1+0,03	Flotosorbsiya Tomchi xromatografiyasi.

Ko‘pincha ishlab chikariladi va ishlatiladi ionoalmashuv smolalar donali xavo-kuruk axvolda 0,5dan 3-4 mm va aosan 0,3 dan 2 mm gacha(2-4)

Odatda ionitlar uxshashlik strukturasi bilan ajralib turmaydi, natijada sorbir kismlarni tuplanishi turli xil ionit joylarda bir xil emas.
Ionitlarni utkazuvchanligi ularni almashuv guruxlarni gidrastiya natijasida shishkanda yaxshilanadi.
Quydagi ionitda tikuv bo‘lganligidan bog‘lanadi.Masalan Sl-shakldagi almashuv guruxlarni gidrastiyasi stiroldivinilbenzol anionita shaklda unda DVB konstentrasiyasiga boglik va tashkil etadi, mol/mol obmennoy gruppы:
2%DVB-3,2;8% DVB - 2,3 i 13,5%DVB-2,2
Almashuv guruxlarni molyalnosti sulfokationita KU-2 K-shaklida unda DVB konstentrastisya tenga, mg-ekv/1 g namlik:
0,4 % DVB - 0,4; 8 % DVB - 5,0; 17 % DVB - 10,0
Ionit fazadagi protivoionnig xususiyati xam uning almashuv guruxlarni gidrastiyasiga xam tasir etadi. SHuningdek xil stiroldivinilbenzol aonit(7-8 %DVB) turli xil shakllarni almashuv guruxlarni gidratastiyasi tashkil etadi, mol/mol gruppы:
ON-forma - 0,46; NO₃-forma - 1,4; Sl-forma - 2,3.
Aytib o‘tish joiz ozod, osmotik yutilgan suv molekulalar ta’minoti oddimy ionit fazasida aytarli kup emas va shuning uchun uni granulalari uzibilan polielektrolit lar suyuklisi deyarli zich joylashgan.
Almashuv guruxlarni gidratastiyasi uchulamli polimer matristani ma’lum bir chuzilishiga va uning bulakchalari urtasidagi masofani 1,5-2 barovariga uzaytirishga olib keladi.(tabl. 1). Bu ionlarni diffuziyaviy kuchishiga olib keladi, aynika kattalishishiga, gel diffuziyada ionlar uchun muximki ionitlar fazasida kundalang alokalar(tikuv)va ularni shishish darajasi .
Uranni kuchli asosli anionit AMP bilan desorbdiya qilish eritma yordamida amalga oshiriladi, bunda eritma qatronni sulfat ko‘rinishiga almanishdan o‘tgan(nitratlash chiqindisidan o‘tgan) va filtirlash chiqindisidan. Desorbsiyalash eritmasi hajmining regeneratsiyalanadigan qatron hajmiga munosabati 2:1, shu sababli desorbsiya jarayoni oldida quyidagi sharoitni yaratishni talab NO³¯ 60-80 (NO₃¯) 60 -80 g/l, va kislotalilik H₂SO₄ - 3,0-3,5 %.

Uranli eritmalardan oltinni ajratib olish uchun kuchli asosli qatronlarning quyidagi turlari ishlatiladi:

1. 
   AMP (Rossiya, Ukraina);
   
2. 
   AMP-p (Rossiya, Ukraina);
   
3. 
   Amberjet 4200 (Fransiya);
   
4. 
   Dowex(SSHA);
   
5. 
   Purolite (Buyuk britaniya);
   
6. 
   Resintacs(Buyuk britaniya);
   
7. 
   Baer CHemical AG (Germaniya);
   
8. 
   Tulsion-Thermax limited (Hindiston).