Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti mashinasozlik texnologiyasi kafedrasi mashinasozlik texnologiyasi

2.Ishlab chiqarish va texnologik jarayonlar strukturasi to`grisidagi asosiy tushunchalar.
Ishlab chiqarilayotgan maxsulotni shu korxonada tayyorlash yoki ta'mirlash uchun barcha ishlab chiqarish qurollari va odamlar xarakatlarining yigindisi ishlab chiqarish jarayoniga kiradi. Ishlab chiqarish jarayonining tarkibiga maxsulotni tayyorlash va yigish, sifatni nazorat qilish, saqlash va tayyorlash davomidagi barcha xarakatlar, ish joyini va uchastkaning ta'minlashini va xizmat vazifasini tashkil etish, ishlab chiqarishning barcha bo`limlarini boshqarish xamda ishlab chiqarishni xar tomonlama texnik jixatdan tayyorlash ishlari kiradi. Ishlab chiqarishni texnik jixatdan tayyorlamasdan turib rasional ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish mumkin emas.
Ishlab chiqarishni texnik jixatdan tayyorlash. Bu jarayon quyidagilarni o`z ichiga oladi: konstruktorlik, texnologik va ishlab chiqarish jarayonini kalendar rejalashtirish.
Ishlab chiqarishni konstruktorlik jixatdan tayyorlash mashina konstruksiyasini ishlab chiqish va maxsulotning umumiy yigma chizmasini, uning aloxida detallarining va yigma elementlarining chizmalarini yaratish va ishlab chiqarishni kerakli konstruktorlik xujatlar bilan ta'minlashdir.
Ishlab chiqarishni texnologik jixatdan tayyorlash, ya'ni maxsulotni belgilangan muddatda, ko`rsatilgan sifatda, belgilangan xajmda va belgilangan xarajatlar bilan ishlab chiqarish uchun korxonani texnologik jixatdan tayyorlashni ta'minlovchi o`zaro bogliq bo`lgan jarayonlar yigindisi
tushuniladi.
Kalendar reja deb ishlab chiqarish jarayonini kam sarf bilan, kerakli xajmda va ko`rsatilgan muddatda maxsulot ishlab chiqarishga aytiladi.
Texnik jixatdan ishlab chiqarishni mas'uliyatli va ko`p mexnat sarflanadigan qismi texnologik loyixalashdir, uning ish xajmi umumiy texnik tayyorgarlik ish xajmining 30-40% ni tashkil qiladi (yakka tartibli ishlab chiqarishda). Seriyali ishlab chiqarishda bu ko`rsatkich 40-50% va ommaviy ishlab chiqarishda 50-60% ni tashkil qiladi; buning sabablari - texnologik jarayonni loyihalashda maxsulotning xajmini oshirish bilan uning ish xajmining xam oshishi, ya'ni seriyali va ommaviy ishlab chiqarishda texnologik xujjatlarning atroflicha sinchiklab taxlil qilib yozilishi va undan tashkari texnologik jixozlarning birmuncha murakkablashishi ta'sir kiladi. Aksariyat xolatlarda texnologik loyixalashning ish xajmi mashinaning konstruksiyasini yaratishdagi ish xajmiga boglik bo`ladi.

Машинанинг конструкциясини яратиш ва технологик жараённи лойихалашнинг иш хажми

1.1-жадвал

Махсулот	Машина конструкциясининг иш хажми		Технологик жараён ва жихозларни лойихалашнинг иш хажми
	Соат	Фоиз	Соат	Фоиз
Куприкли кран	10433	100	43710	420
Экскаватор СЭ-3	51575	100	54481	183
Занжирли трактор	125000	100	620000	496

Texnologik jarayon va uning tuzilishi. GOST 3.1109-82 ga asosan texnologik jarayon ishlab chiqarish jarayonining qismi bo`lib, bunga mexnat predmetining xolatini, o`lchamlarini, shaklini, ichki xususiyatlarini o`zgartirish kiradi.
Texnologik jarayon (TJ) GOST 14.301-83 ga binoan kuyidagilarni uz ichiga oladi: TJ ni ishlab chiqish uchun dastlabki ma'lumotlarni taxlil qilish; guruxli yoki turkumli jarayonlarni tanlash yoki yakka tartibli TJ ga o`xshashini qidirish; dastlabki zagotovkani va uni tayyorlash usullarini tanlash; texnologik bazalarni tanlash; ishlov berishning texnologik marshrutini tuzish; texnologik operasiyalarni ishlab chiqish; operasiyadagi o`tishlarning ketma-ketligini aniqlash va ishlab chiqish; operasiyalarning texnologik jixozlanish vositalarini (TJV) tanlash; TJV ning kerakli sonini va
turini aniqlash; yangi TJV ga buyurtma berish va shu bilan birga texnik vositalarni sinash va nazorat qilish; mexanizasiyalash va avtomatlashtirish jarayonlari vositalarining elementlarini va sex ichidagi transport vositalarini tanlash; ishlov berishning rejimlarini ishlab chiqish va xisoblash; texnologik jarayonni me'yorlash; xavfsizlik texnikasi talablarini belgilash; texnologik jarayonning iqtisodiy samaradorligini xisoblash; TJ ni rasmiylashtirish va shunga o`xshash.
Yukorida keltirilgan TJ ning umumiy ta'rifini mashinasozlik ishlab chiqarish sharoitiga nisbatan qaralsa, unda TJ ishlab chiqarish jarayonining qismi bulib, ishlab chiqarish predmetining o`lchamlarini, tashqi ko`rinishini, shaklini yoki ichki xossalarini ketma - ketlik bilan o`zgarishini va ularni nazorat qilishni o`z ichiga oladi.
Texnologik operasiya - TJ ning tugallangan qismi bo`lib, bitta ish joyida uzluksiz bajariladi. Texnologik operasiya ishlab chiqarishni xisobga olish va rejalashning asosiy birligi bo`lib xisoblanadi.
Operasiya asosida maxsulot tayyorlashning ish xajmi, vakt me'yori va uni belgilash, talab qilinadigan ishchilar, jixozlar, moslamalar va asbob-uskunalar soni va ishlov berishning tannarxi aniqlanadi, shu bilan birga ishlab chiqarishning kalendar rejasi xamda sifatni nazorat qilish va ishni bajarish muddatini ishlab chiqiladi.
Texnolgik operasiyalardan tashkari yordamchi operasiyalar (transport, nazorat, tamgalash, qirindilardan tozalash va boshkalar) o`lchamlarni, sirt shaklini, sirtning ko`rinishini va ishlov berilayotgan maxsulotni xususiyatlarini o`zgartirmaydi, lekin texnologik operasiyani bajarish uchun zarur xisoblanadi.